تکاپوی عراق برای نجات از بحران بی‌برقی

 بحران برق به یکی از نمادهای دیرین ناتوانی نظام سیاسی عراق از حل مشکلات معیشتی مردم این کشور تبدیل شده است. با گذشت نزدیک به 2دهه از سقوط نظام صدام، همچنان شهروندان عراقی از مشکلات اساسی در خدمات زیرساختی نظیر برق، بهداشت و درمان و... رنج می‌برند.
این مشکلات سرانجام در سال 2019به جرقه‌ای برای شکل‌گیری بزرگ‌ترین اعتراضات مردمی علیه نا‌کارآمدی دولت‌های متوالی عراق طی سالیان گذشته تبدیل شد. بر این اساس اصلاح و توانمندسازی شبکه خدمات زیرساختی عراق، به‌ویژه برق در صدر جدول برنامه‌های تمام احزاب و جریانات سیاسی قرار گرفته است؛ جریاناتی که تلاش می‌کنند با کسب حمایت مردمی، موقعیت خود را در قدرت حفظ کنند. دولت مصطفی الکاظمی نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ دولتی که طی نزدیک به یک سال گذشته تلاش کرده برنامه‌ای جامع   برای تامین نیازهای برقی عراق طراحی کند. محورهای اصلی این برنامه بر «سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید پذیر» و همچنین «ایجاد تنوع در خریدهای خارجی» عراق متمرکز است. اگرچه سرنوشت سیاسی الکاظمی در سایه تحولات سیاسی عراق پس از انتخابات پارلمانی در سایه‌ای از ابهام قرارگرفته، اما برنامه‌های دولت او برای بهبود وضعیت برق کشور به‌تدریج وارد فاز اجرایی می‌شود.
به‌نظر می‌رسد نخستین بخش از برنامه‌های درازمدت عراق برای رهایی از بحران بی‌برقی، اتصال شبکه برق این کشور به خلیج‌فارس است. وزارت انرژی عراق در اواسط سال 2019قراردادی را برای تاسیس شبکه انتقال برق از شورای همکاری خلیج‌فارس به داخل این کشور تنظیم کرد. این شبکه با طول 300کیلومتر (220کیلومتر در کویت و 80کیلومتر در داخل عراق) قرار است به‌تدریج طی چند سال، بخشی از نیازهای برقی عراق را تامین کند. به‌گفته احمد العبادی، سخنگوی وزارت انرژی، 90درصد از زیرساخت‌های فنی این پروژه تا‌کنون تکمیل شده است. انتظار می‌رود صادرات برق شورای همکاری خلیج‌فارس به عراق از تابستان سال میلادی 2022آغاز شود. البته این پروژه در مراحل اولیه تنها 500مگاوات برق جدید در اختیار دولت عراق قرار می‌دهد و فعلا تحولی اساسی در ساختار انرژی این کشور ایجاد نخواهد کرد.
براساس آمار منتشر شده از سوی وزارت انرژی عراق، مجموع تولید برق روزانه این کشور بالغ بر 21هزار و 100مگاوات است؛ درحالی‌که نیازهای مصرفی عراق (در اوج فصل گرما) بیش از روزانه 35هزار مگاوات تخمین زده می‌شود. براساس گزارش شبکه الجزیره، بصره نخستین استان عراقی است که از سال میلادی آینده، برق وارداتی از کشورهای عربی خلیج‌فارس را مصرف خواهد کرد. در گزارش این شبکه آمده است: توسعه ارتباط برق عراق به شبکه خلیج‌فارس، این کشور را به گذرگاهی برای صادرات انرژی در آینده دور دست تبدیل خواهد کرد و در عین حال، قیمت برق مصرفی برای شهروندان عراقی را نیز کاهش خواهد داد. البته نباید فراموش کرد که تمامی این اهداف، درصورت اجرای کامل پروژه‌های طراحی شده توسط دولت الکاظمی محقق می‌شود. پیش از این نیز دولت‌های نوری المالکی، حیدر العبادی و حتی عادل عبدالمهدی برنامه‌های بلندپروازانه‌ای را برای حل مشکل بی‌برقی در عراق تنظیم کرده بودند؛ اما هیچ‌یک از این برنامه‌ها در سایه ناکارآمدی دولت‌ها، فساد اقتصادی گسترده در وزارت انرژی و البته تنش‌های سیاسی بی‌پایان میان احزاب، هرگز جامه عمل   نپوشید.
طی سالیان گذشته، ایران مهم‌ترین منبع خارجی برای تامین برق عراق بوده است. براساس آمارهایی که توسط وزارت انرژی عراق در سال گذشته منتشر شده، تقریبا 40درصد از تولید برق این کشور وابسته به واردات از ایران است. البته بخش عمده‌ای از این واردات، مربوط به خرید گاز برای راه‌اندازی نیروگاه‌های برق داخلی عراق می‌شود و صادرات مستقیم برق، سهم چندانی از این مبادلات ندارد. هم‌اکنون ایران بیش از 40میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر می‌کند. صادرات گاز ایران برای عراق پیش‌تر نزدیک به 100میلیون مترمکعب بود؛ اما این مقدار به دلایل مختلفی ازجمله تراکم بدهی‌های عراق و همچنین افزایش مصرف داخلی ایران، تا حدود 40میلیون مترمکعب کاهش یافته است. عراق تلاش می‌کند این خلأ را نیز با استفاده از گزینه‌های مختلفی نظیر خرید برق از ترکیه و یا واردات گاز از قطر جبران کند. البته تا‌کنون پیشرفت قابل ملاحظه‌ای از گزینه‌های یادشده صورت نگرفته است.

انرژی‌های تجدیدپذیر؛ روزنه امید عراق
بحران انرژی در کنار نشانه‌هایی نگران‌کننده از وقوع خشکسالی شدید در عراق، سیاستمداران این کشور را به‌سوی تمرکز بر انرژی‌های تجدید پذیر هدایت کرده است. دولت مصطفی الکاظمی، طی یک سال گذشته طرحی جامع را آماده کرده که براساس آن، عراق می‌تواند در «درازمدت»، با تکیه به نیروگاه‌های بادی و خورشیدی تا بیش از 7هزار مگاوات برق تولید کند. اجرای این پروژه در چندین بخش برعهده پیمانکاران چینی، فرانسوی و سعودی است. به نوشته روزنامه العربی الجدید، بیشترین پیشرفت صورت گرفته در این زمینه تا‌کنون مربوط به شرکت چینی «چاینیز پاور» برای ساخت یک نیروگاه برق خورشیدی با ظرفیت 2هزار مگاوات در جنوب عراق است.
 پیش از این نیز شرکت فرانسوی توتال برای ساخت یک نیروگاه برق خورشیدی با ظرفیت تولید روزانه هزار مگاوات با دولت عراق به توافق رسیده بود. این قرار داد، بخشی از سرمایه‌گذاری 27میلیاردی توتال زیرساخت‌های انرژی عراق (نفت، گاز، برق، آب و...) است که پس از سفر کوتاه امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به بغداد به امضا رسید. وزیر انرژی عراق، برنامه جامع این کشور را برای توسعه انرژی‌های تجدید پذیر، اقدامی فوق‌العاده اما دیرهنگام توصیف کرده است.