مدیریت مصرف در ساعت پیک

سعید آرمان‌فرد - کارشناس برق

الگوی صحیح مصرف انرژی و تمرکز این مصرف در بخش‌های صنعتی و تولیدی از شاخص‌های یک کشور صنعتی به‌شمار می‌آید. در این کشورها ساعات پیک مصرف عموما در روز اتفاق می‌افتد، درحالی‌که ساعات پیک کشور ما معمولا در تابستان بین ساعات 19تا 23 و در زمستان بین 18تا 22 است اگرچه تابستان امسال ساعات پیک بین ساعت 13تا 18بود و در این تایم از شبانه‌روز بیشترین میزان مصرف برق در کشور رخ داد.
به‌دلیل پهنه جغرافیایی کشور بعضی از استان‌های گرمسیری در بعضی فصول سال دارای پیک فصلی شدید در تابستان هستند که از ساعات اولیه بعدازظهر شروع و تا ساعات پایانی شب ادامه می‌یابد. در این زمان‌ها ممکن است برق بعضی از نقاط کشور به‌دلیل محدودیت‌های تولید قطع شود. نکته تلخ این ماجرا این است که اوج مصرف برق در کشور به‌دلیل استفاده مصرف‌کنندگان بخش‌های خانگی و تجاری است نه تولیدکنندگان صنعتی. ساعات اوج مصرف سراسری بین ساعات 20 الی 24 است که بیشترین میزان برق در بخش خانگی است. مصرف بیش از حد برق سبب شده همین مصرف‌کنندگان برق کشور به دو بخش مشترکان مناطق گرمسیری و عادی تقسیم شوند. این در حالی است که افزایش تعداد مشترکان و لوازم الکتریکی روزانه موجب شده تا مصرف سال به سال افزایش یابد تا جایی که سهم قابل توجهی از مصرف برق را به‌خود اختصاص دهد. لذا مدیریت مصرف در ساعات پیک بسیار مهم است.
رشد روزافزون تقاضای انرژی الکتریکی، کمبود ظرفیت تولید نیروگاهی کشور، هزینه‌های گزاف افزایش سطح تولید، انتقال و توزیع انرژی الکتریکی و زمان‌بر بودن احداث واحد نیروگاهی جدید سبب شده است که روش‌های مدیریت مصرف به‌ویژه طرح‌های پیک بار سالانه در زمره یکی از مهم‌ترین اهداف شرکت‌های برق قرار گیرد که جهت حفظ تعادل تولید و مصرف به‌کار گرفته شود. در کشور ما طرح مدیریت مصرف بیشتر در بخش صنعت تحت عنوان طرح ذخیره عملیاتی اجرا شده است. برنامه تعطیلات و تعمیرات سالانه صنایع بزرگ کشور برای نخستین بار در تابستان 1380 به اجرا درآمد که موفقیت نتایج حاصل از آن باعث شد تا این برنامه در سال‌های بعدی نیز پیاده شود. طرح ذخیره عملیاتی صنایع با هدف کنترل و کاهش پیک بار از سال1393 توسط شرکت توانیر به اجرا درآمد. گزارش عملکرد پاسخگویی بار صنایع در بازه اجرای طرح بیانگر اجرای موفق آن در کاهش پیک بار شبکه است. با توجه به اینکه حدود 32درصد از مشترکان شبکه در سطح توزیع قرار دارند، توجه ویژه‌ای به این گروه، جهت شرکت در طرح پاسخگویی بار در سال‌های اخیر شده است که تعدادی از مقالات به‌طور خاص به موضوع پاسخگویی بار برای مشترکان خانگی اشاره دارند.
از طرفی پس از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها و لزوم تامین منابع مالی ارگان‌های دولتی برای پاسخگویی بار مصرف کنندگان، ضرورت انجام مطالعه دقیق را در مدیریت سمت تقاضا برای مشترکان بیش از پیش ضروری کرده است. پس از تجدید ساختار در صنعت برق، برنامه‌های مدیریت سمت مصرف به دو دسته برنامه‌های افزایش بهره‌وری و برنامه‌های پاسخگویی بار تقسیم شده‌اند.
برنامه‌های پاسخگویی بار به دو دسته زمان‌محور و تشویقی‌محور تقسیم می‌شود که هر کدام دارای چند زیر شاخه هستند. برنامه‌های زمان‌محور شامل 3طرح قیمت‌گذاری زمان استفاده(TOU)، قیمت‌گذاری زمان واقعی(RTP) و قیمت‌گذاری پیک بحرانی(CPP) بوده که علت اصلی تمایل مصرف‌کننده به همکاری با شرکت‌های برق در این طرح‌ها، قیمت بالای انرژی در ساعت‌های اوج بار است. برنامه‌های تشویقی محور شامل طرح‌های کنترل مستقیم بار(DLC)، قطع/کاهش بار(I/C)، فروش‌دیماند/بازخرید(D/B)، ‌‌پاسخگویی بار اضطراری(EDRP)، بازار ظرفیت(CAP) و بازار خدمات جانبی(A/S) است. به‌عنوان یک راهکار اساسی در این رابطه می‌توان از همکاری صنایع در اجرای طرح‌های مدیریت مصرف و مدیریت بار استفاده کرد.
با بررسی و مقایسه اجرا و اجرا نشدن طرح مدیریت مصرف می‌توان دریافت که با اجرای طرح مذکور، فوایدی چون کاهش صرف هزینه‌های گزاف در بخش افزایش سطح تولید برای شرکت‌های برق و کاهش خاموشی مشترکان که باعث افزایش رفاه می‌شود را خواهد داشت. پس می‌توان از این طرح به‌عنوان یک طرح برد- برد نام برد. تجربه تلخ خاموشی‌های متعدد در فصل تابستان امسال باعث آزرده خاطر شدن همگی شد و نگرانی‌ها را برای فصل زمستان افزایش داد. اگر فرهنگسازی‌ و اطلاع‌رسانی بیشتر شود و مشترکان از مزایای همکاری در طرح مدیریت مصرف آگاه شوند به‌طور قطع پیشرفت قابل توجهی در این بخش خواهیم داشت.
یک انگیزه مهم مشترکان برای شرکت در این طرح با توجه به وضعیت اقتصادی حال حاضر می‌تواند تنها همین جمله باشد «با شرکت در طرح مدیریت مصرف نه‌تنها از رفاه اجتماعی شما کاسته نمی‌شود بلکه با اصلاح الگوی مصرف خود که لزوما به معنی کاهش مصرف نیست می‌توانید بهای کمتری پرداخت کرده یا پاداش دریافت کنید».
اگر در این ساعت‌ها از به‌کارگیری لوازم پرمصرف خودداری کرده و استفاده از این وسایل را به ساعت‌های انتهایی شب یا صبح‌ها منتقل کنیم با مدیریت مصرف می‌توانیم هزینه‌های خود را کاهش دهیم. استفاده از دورکند کولرهای آبی در ساعت اوج مصرف، تنظیم دمای کولرهای گازی روی دمای آسایش، استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف، باز و بسته نکردن متناوب درب یخچال و قرار ندادن اجسام داغ درون آن، خاموش کردن لامپ‌های اضافی، استفاده نکردن از ماشین لباسشویی، ظرفشویی، جاروبرقی و اتو در ساعات اوج مصرف، استفاده از وسایل برقی با مصرف انرژی A و B، از راهکارهای مدیریت مصرف در ساعت‌های اوج مصرف است که می‌تواند ما را به سمت داشتن یک زندگی باکیفیت‌تر سوق دهد و مدیریت مصرف کمک می‌کند تا منافع ملی (شامل کاهش آلودگی زیست‌محیطی، صرفه‌جویی در منابع و جلب رضایت مشترکان) و منافع مشترکان(شامل کاهش هزینه‌ها، ارتقای کیفیت سرویس و خدمات دریافتی و ارتقای کیفیت و نگهداری تجهیزات) حفظ شود. آن‌هم در کشوری که مصرف انرژی آن 3برابر متوسط مصرف جهان و 6برابر متوسط مصرف اروپا را دارد.