نوک کوه یخ در فرودگاه کابل

بهرام صلواتی- مدیر رصدخانه مهاجرت ایران

 شرایط افغانستان با سرعت در حال تغییر و تحول است و همچنان وضعیت آتی این کشور در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. تصاویر منتشرشده از فرودگاه کابل و شواهد و قرائن حاکی از این هستند که بیشتر کارکنان دولتی، متخصصان یا افرادی که با نیروهای خارجی مستقر در خاک این کشور همکاری داشته‌اند، از بیم طالبان در تلاش برای ترک این کشور هستند. حتی تیم روباتیک افغانستان در چند روز گذشته همراه با گروهی از روزنامه‌نگاران و فعالان مطبوعاتی به کشور مکزیک پناهنده شدند.
از یک طرف، چشم‌انداز تسلط طالبان بر افغانستان به‌خصوص در زمینه توسعه و پیشرفت این کشور برای نیروهای تحول‌گرا و طبقه متوسط این کشور مخدوش و مبهم است و از طرف دیگر، فرار و خروج سرمایه انسانی افغانستان پس از تسلط طالبان می‌تواند دلایل و پیامدهای مختلفی برای حال و آینده این کشور و حتی آینده منطقه خاورمیانه به‌دنبال داشته باشد. افغانستان برای چند دهه درگیر موج‌های عظیم مهاجرتی بوده است به‌طوری‌که قریب به 6میلیون افغانستانی هم‌اکنون خارج از این کشور زندگی می‌کنند که بالغ بر 15درصد از جمعیت فعلی این کشور را تشکیل می‌دهد. این میزان جمعیت مهاجرت‌کرده‌‌اند چه اینکه خروج مداوم سرمایه انسانی به‌واسطه بی‌ثباتی اقتصادی، امنیتی و سیاسی افغانستان و عدم‌جایگزینی این سرمایه از دست‌رفته به‌واسطه ضعف ساختارهای آموزشی و توسعه‌ای این کشور، مشکل را دوچندان کرده است. اما وضعیت فعلی چگونه است؟ هم‌اکنون، اندک ذخیره نیروی انسانی شامل متخصصان و افراد آموزش‌دیده در حال فرار از این کشور هستند. همچنین می‌توان پیش‌بینی کرد که اندک جریان بازگشت متخصصان مقیم خارج به داخل افغانستان نیز متوقف خواهد شد. جریان حال حاضر خروج از افغانستان بیشتر خود را به‌شکل نوک کوه یخ در فرودگاه کابل نشان می‌دهد. اما این تازه آغاز ماجراست و همچنان جریان اصلی خروج در راه خواهد بود. موج‌های مهاجرتی نیروی کار کم‌مهارت و ساده به امید کسب درآمد حداقلی به کشورهای همسایه ازجمله ایران و پاکستان سرازیر خواهند شد و سایر اقشار به‌خصوص سرمایه انسانی متخصص و متمول‌تر با توجه به شرایط اقتصادی ایران به واسطه تحریم‌ها و همچنین عدم‌جذابیت پاکستان و دیگر کشورهای همسایه و منطقه، به‌سوی اروپا و آمریکا از مسیرهای کشورهای عراق ، ترکیه و سوریه خواهند رفت. هر چند این سناریو می‌تواند صورت‌های دیگری نیز پیدا کند که نیازمند جلب اعتماد جامعه جهانی توسط طالبان، همکاری سازنده آنها با تمام نیروهای داخل این کشور، همکاری سازنده قدرت‌های منطقه‌ای و درس گرفتن از اشتباهات گذشته برای بازسازی درون سرزمینی افغانستان و عدم‌اتکا به کمک‌های فراسرزمینی به همراه بسیاری از پیش‌شرط های دیگر است. هم‌اکنون رسیدن به چنین شرایطی کمی دور از انتظار ولی ممکن است.