راهکارهای بدون مجری

خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار

کشاورزی در ایران همواره مورد بی‌توجهی است و به نوعی در تحریم همیشگی داخلی قرار داشته و همیشه این کشاورز و مصرف‌کننده هستند که متضرران اصلی این ماجرایند. درنظرسنجی از کارشناسان کشاورزی این سؤالات را مطرح کرده‌ایم که اساسا آیا توزیع محصولات کشاورزی در ایران سیستماتیک است یا خیر؟ و این محصولات چگونه از مزرعه و باغ به‌دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد؟ آیا مسیر توزیع کنونی درست است؟ مافیا وجود دارد و اگر هست حضورش چه تأثیری بر قیمت تمام‌شده محصولات کشاورزی می‌گذارد؟ در نهایت چه چیزهایی می‌توانند یا باید در این سیستم تغییر کنند؟ در گفت‌وگو با 15کارشناس همه بر اینکه سیستم توزیع مناسبی در ایران وجود ندارد صحه گذاشته‌اند و 90درصدشان وجود مافیا را تأیید و همگی وجود واسطه گران را علت اصلی چرخه معیوب کنونی اعلام کرده‌اند. در ادامه نظر 3کارشناس کشاورزی درخصوص معایب و راهکارهایی که می‌توان مسیر درست توزیع را در پیش گرفت، آورده‌ایم.

سیاستگذاری‌های قبل از توزیع مشکل دارد
کاوه زرگران ـ رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران

در ایران سیستمی برای توزیع محصولات کشاورزی وجود ندارد. در واقع هیچ‌گاه شرایط پایداری برای کشاورز وجود نداشته است. در کشور ما هر زمان که به فراخور بازار یک نوع محصول که قیمت مناسبی دارد و خریدارها (واسطه‌ها و مصرف‌کننده‌ها) تمایل بیشتری برای خرید آن نشان می‌دهند سال خوبی را برای کشاورز رقم می‌زند و هر زمان که محصولات، خریدار خوبی ندارد سال ضرر برای کشاورز است. متأسفانه ما هیچ الگوی کشت مناسبی در هیچ زمانی در کشور نداشته‌ایم که براساس آن آمار دقیقی از بازار مصرف داشته باشیم. البته در بحث اطلاعات آماری هم وضعیت فاجعه‌بار است. تناقضات آماری زیادی بین جهادکشاورزی و مرکز آمار کشور وجود دارد. ما برنامه‌ریزی درستی از ابتدای تولید محصول نداریم که همین ضعف کار را در مرحله توزیع و فروش سخت می‌کند. حتی درخصوص محصولات زراعی هم که بیش از 50درصد سطح زیرکشت ما مربوط به گندم است و دولت خریدار این محصول استراتژیک است و شبکه‌های توزیع هم در اختیار دارد باز هم فراز و فرودهای زیادی وجود دارد و نتوانستیم برنامه‌ریزی‌های درستی انجام دهیم. در یک سال‌هایی قیمت مناسب بوده و زارعان راضی بودند اما در سال‌هایی شرایط بد بازار و قیمت پایینی که دولت تعیین کرده به زیان کشاورز تمام‌شده است. به‌عنوان مثال در سال گذشته قیمت خرید تضمینی پایینی اعلام شد و با اعتراضات نهایتا به 5هزار تومان به ازای هر کیلو رسید؛ طبیعتا استقبالی از سوی کشاورزان برای کاشت نشد حجم خشکسالی هم به آن دامن زد و کشاورز کالایش را به قیمت بالاتری در بازار فروخت و کار به جایی رسید که دولت5-4 تن بیشتر گندم نخرید. درحالی‌که همان گندمی را که می‌توانست با یک قیمت معقول و مناسب از کشاورز بخرد و برای او انگیزه تولید ایجاد کند، حالا باید 285یورو یعنی عددی بین 8هزار تا 8500تومان منهای عوارض گمرکی وارد کند. دولت ما امسال باید حداقل بین 8و نیم تا 9میلیون تن گندم برای مصرف وارد کند. اگر ذخایر استراتژیک را هم بخواهد وارد کند عدد بزرگ‌تری می‌شود. قطعا در ماه‌های آینده رقم پرداختی برای واردات بالاتر هم خواهد رفت. 5هزار تومانی که برای زارعان قرار دادند سیاستگذاری غلطی بود و باعث شد دولت گندم کمتری دریافت کند. در مجموع سیاستگذاری‌های قبل از توزیع ما مشکل دارد و در کنار آن شبکه حمل‌ونقل کشور به نسبت کشورهایی که برنامه‌ریزی مدونی در مورد محصولات زراعی و باغی دارند بسیار متفاوت است که هم به محصول هم به تولید‌کننده زیان می‌زند. برخی متصورند وجود مافیا موجب شده تا این سیستم به شکل معیوب کار کند اما به‌نظر من مافیایی وجود ندارد و اگر اینطور احساس می‌شود که وجود دارد به‌دلیل نبود برنامه‌ریزی و اتصال تولیدکننده و مصرف‌کننده واقعی در شبکه کشاورزی ماست.

ضایعات محصولات کشاورزی بالاست
دکتر محمدحسین انصاری‌فرد ـ مشاور شرکت‌های کسب‌وکار کشاورزی و اقتصادی

در ایـران فـاصله بیـن کشاورزان و تولیدکنندگان با بازار مصرف بسیار زیاد است. از یک طرف عموما سطح سواد کشاورزان پایین است و روش‌های کشت به شکل سنتی موجب می‌شود تا میزان تولید بالایی نداشته باشند. از طرفی کشاورزی یک شغل کم‌درآمد و غیرتضمین شده است و هر لحظه ممکن است سیل، سرمازدگی و آفت محصولات کشاورزی را از بین ببرد و دست کشاورز به جایی بند نباشد. سازمان تامین اجتماعی و دولت هم حمایت چندانی از کشاورز ندارند. کشاورزان پشتوانه مالی خوبی برای کشاورزی به شیوه مدرن ندارند لذا مجبورند محصولات کم تولید شده را با قیمت پایینی به واسطه‌گران بفروشند. قیمت را معمولا دلال‌ها تعیین می‌کنند و همین روند موجب شده تا قیمت سر زمین بسیار متفاوت از آن چیزی باشد که به‌دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد. در کشور ما سیستم توزیع مناسبی وجود ندارد و روش‌های کنونی توزیع بسیار به بخش کشاورزی آسیب رسانده است. درحالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته برای مقرون‌بودن کشاورزی هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهند و تا جای ممکن واسطه‌ها را حذف می‌کنند و دسترسی مستقیم بین فروشنده حتی فروشنده‌های خرد و اتحادیه و انجمن‌های تولید‌کننده برقرار می‌کنند. در این کشورها هر منطقه کشاورزی قطب کاشت یک نوع محصول خاص است و در کنار باغ‌ها و زمین‌های مورد نظر بازار بزرگ مستقیم آن محصول خاص را ایجاد می‌کنند، البته امکانات دیگری مانند هتل و مرکز خرید هم احداث می‌کنند که مشتریان، هم موقعیتی برای خرید داشته باشند هم تفریح و سرگرمی. این بازارها فاصله قیمت را بسیار کم می‌کند لذا قیمت مقرون به صرفه و معقول می‌شود. در ایران هزینه زیادی بابت حمل‌ونقل صرف می‌شود. از طرفی ضایعات به‌ویژه در محصولات باغی بسیار بالاست که بخشی در حمل‌ونقل و برخی در خرده‌فروشی به‌وجود می‌آید که هم به باغدار و هم به خریدار لطمه می‌زند. وجود مافیا هم در بخش کشاورزی موجب شده تا هر از گاهی شاهد گرانی‌های مصنوعی و کمبودهای مصنوعی و به نوعی احتکار باشیم که به افزایش ضایعات و کمبودهای واقعی دامن می‌زند. لذا باید اتحادیه و انجمن‌ها با کشاورزان ارتباط خوبی برقرار کنند تا بتوانند از حقوق خودشان در همه زمینه‌ها دفاع کنند و کنترل بازار را در بخش تولید و توزیع به‌دست گیرند. دولت هم باید حمل‌ونقل ریلی را برای حمل‌ونقل کالاهای کشاورزی توسعه دهد تا ضایعات محصولات کاهش یابد. از طرفی الگوی کشت باید با حمایت‌های دولت و همت کشاورزان اصلاح شود. در کشور انبارهای مجهز زیادی وجود ندارد تا محصولاتی مانند گیلاس را بیشتر بتوان نگهداری و به‌مرور در بازار عرضه کرد تا قیمت‌ها متعادل شود. در بخش صنایع تبدیلی هم هنوز نتوانستیم حرفی برای گفتن داشته باشیم و همین بخش بازهم به بیشتر شدن ضایعات دامن می‌زند. باید به جای خرید تضمینی محصولات کشاورزی درآمد تضمینی برای کشاورزان ایجاد کرد تا شغل پایداری داشته باشند و ترغیب نشوند که به شهرها مهاجرت کنند.

حل مشکل توزیع با طراحی یک اپلیکیشن 
محمد سلیمی ـ کارشناس کشاورزی

در سیستم توزیع محصولات کشاورزی از دست باغدار یا کشاورز به‌دست مصرف‌کننده نهایی ایرادات فراوانی دارد. وجود مافیا در بعضی نهاده‌ها به‌ویژه نهاده‌های وارداتی آسیبی جدی به کشاورزان وارد کرده و موجب گسترش واسطه‌گری در بخش توزیع محصولات کشاورزی شده و این افراد به‌راحتی نبض بازار را به‌دست گرفته‌اند و به‌راحتی قیمت‌ها را بالا می‌برند. درحالی‌که می‌توان شیوه کنونی توزیع را درست، مافیا را کم‌رنگ‌تر و قیمت را به نفع کشاورز و مصرف‌کننده کرد. اما برای حل مشکلات در بخش توزیع می‌توان یک اپلیکیشن طراحی و کشاورزان را داخل آن ثبت‌نام کرد. با یک‌دهم بودجه کشاورزی می‌توان این کار را انجام داد. با این طراحی کشاورزان به‌راحتی می‌توانند خودشان را مدیریت کنند و با مشاوران ارتباط بگیرند؛ در این خصوص که چه نوع محصولی زیرکشت ببرند و چه برنامه‌ریزی‌های تغذیه‌ای را اجرا کنند. مشاور همانطور که در مرحله کاشت و داشت از کشاورز حمایت می‌کند در مرحله برداشت هم قراردادهایی را بین مصرف‌کننده‌ها چه جز و چه کل با کشاورز می‌بندد و کشاورز به‌راحتی و مستقیم کالایش را به‌دست مصرف‌کننده می‌رساند. به‌مرور براساس داده‌ها بعد از چند سال به‌راحتی می‌توان در حوزه صادرات در حوزه بین‌الملل هم اقداماتی انجام داد. در چنین شرایطی قطعا مافیا نمی‌تواند تأثیر‌گذار باشد چون دنیای الکترونیک دنیای شفافیت‌هاست. در چنین سیستمی حتی می‌توان مبادله کالا به کالا بین کشاورزان انجام داد. شرکت‌هایی که مصرف نهاده‌های کشاورزی دارند هم به‌راحتی می‌توانند از کشاورز خرید کنند. هزار و یک راهکار برای خروج از بحران سیستم معیوب کنونی وجود دارد اما مافیاها نمی‌خواهند این چرخه متوقف شود. از آن طرف سیستم اجراییات هم در کشور معیوب است. متأسفانه ما سیستمی برای توزیع محصولات کشاورزی نداریم. کشاورز خود کشت را انجام می‌دهد از جیب خود برای گرفتن مشاور هزینه می‌کند و در مقابل حمایت نمی‌شود. محصول که با هزار سختی تولید شد سر‌و‌کله دلال پیدا می‌شود؛ واسطه‌ای که حضورش، هم به کشاورز آسیب می‌زند هم به مصرف کننده. البته جالب اینجاست که در شرایط کنونی و با این سیستم معیوب حضورش الزامی است.