جایگاه استان‌ها در مناظره‌های انتخاباتی
7 نامزد سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری طی 2هفته گذشته 3بار رو در روی هم نشستند تا درباره طرح‌ها و برنامه‌هایشان بحث کنند؛ بحث‌هایی که مهم‌ترین وجه آن اقتصاد در سطح کلان بود و گه گاهی هم وارد جزئیاتی از چند و چون وضعیت استان‌ها می‌شد. از تفویض اختیار بودجه به استانداران گرفته تا جلب مشارکت قومیت‌ها و اقلیت‌ها یا حتی چالش فقر، کوله‌بری و سوخت‌بری در استان‌های مرزی. در این گزارش به برخی از مسائل مطرح شده در مناظره‌های انتخاباتی با رنگ و بوی استانی پرداخته‌ایم.
توزیع عادلانه به شرط عمل
توزیع ناعادلانه ثروت در کشور یکی از دغدغه‌هایی است که در مناظره‌های انتخاباتی از سوی نامزدها مطرح شد؛ موضوعی که از سال‌ها پیش دغدغه بسیاری از کارشناسان و البته شهروندان مناطق محروم است. توزیع ناعادلانه منابع به قدری تاثیرگذار بود که سال گذشته مجلس شورای اسلامی با تصویب طرحی دولت را مکلف به توزیع عادلانه بودجه استان‌ها از محل منابع بودجه کرد. توزیع عادلانه بودجه استان‌ها از محل منابع بودجه عمومی، عوارض و مالیات بر ارزش افزوده بر اساس شاخص‌های جمعیت، محرومیت، درآمد سرانه، نرخ بیکاری و همچنین لحاظ مساحت در توزیع اعتبار داخل استان در این ماده واحده برای دولت تکلیف شده است.
یکی از جنبه‌های دیگر توزیع ناعادلانه ثروت وابستگی استان‌ها به مرکز برای تصمیم‌گیری است؛ نکته‌ای که به اعتقاد بسیاری از متخصصان علاوه بر کند شدن روند توسعه در استان‌ها به توزیع ناعادلانه ثروت هم دامن می‌زند. حالا نامزدهای انتخاباتی در این باره طرح و برنامه می‌دهند و تاکید می‌کنند که توازن نداشتن توسعه موجب دامن زدن به محرومیت، مهاجرت سراسری، تغییر ترکیب جمعیتی و بروز آسیب‌های اجتماعی شده است.
استاد دانشگاه شهید چمران اهواز در این باره به همشهری می‌گوید: تمرکززدایی از بودجه نه تنها امکان‌پذیر، بلکه برای کشور ضروری است. با توجه به اولویت‌های استانی بخش بیشتری از بودجه می‌تواند در اختیار خود استان‌ها قرار بگیرد.
علی حسین حسین‌زاده با بیان اینکه چنین شکلی از تقسیم بودجه از قدیم در دنیا مرسوم است، ادامه می‌دهد: در حال حاضر بیشتر بودجه در اختیار نهادهای ملی و فقط10 تا 15 درصد در اختیار استان‌هاست. از طرفی وقتی اعتبار ابلاغ می‌شود باز بخشی از آن کاهش می‌یابد و عملا چیزی باقی نمی‌ماند که استان‌ها بتوانند با آن کاری کنند که اثربخشی آن نمود داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه اعتبار به صورت ملی می‌آید و بعد اجرا می‌شود اما اثربخشی چندانی روی زندگی مردم ندارد، اظهار می‌کند: خروج اعتبار از حالت متمرکز باید روال قانونی را طی کند. این کار به توسعه بیشتر در استان‌ها کمک می‌کند و ضمن جلوگیری از تمرکز اعتبار در مرکز کشور، مناطق محروم را بیشتر در بر می‌گیرد. به این ترتیب رضایت عمومی در کشور افزایش می‌یابد که اکنون بسیار ضروری است.
«سید محمود حسینی» استاندار اسبق اصفهان هم در این باره به همشهری می‌گوید: متمرکز بودن دستگاه‌های اجرایی، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در مرکز کشور یک ضعف سیستمی است و دستگاه‌های وزارتی و سازمانی مستقر در مرکز کشور همه چیز را در سیطره خود گرفته‌اند. در استان وقتی می‌خواهند یک پروژه کوچک اجرا کنند باید تهران اجازه بدهد. اختیارات را به اداره‌های استانی واگذار نمی‌کنند. حتی استاندار که مدیر ارشد است، اختیارات محدودی دارد در حالی که اگر اختیارات استانی افزایش پیدا کند، مدل‌های توسعه تغییر می‌کند.
یادی از کوله‌بران و سوخت‌بران
نامزدهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در مناظره‌ها نامی هم از کوله‌بران و سوخت‌بران آوردند؛ هرچند هیچ کدام از نامزدها برنامه مشخصی برای رسیدگی به وضعیت اشتغال مرزنشینان و رفع محرومیت ریشه‌ای مناطق مرزی ارائه نکردند. در 2 استان مرزی کردستان و کرمانشاه صنعت خاصی فعال نیست و بازارچه‌های مرزی به عنوان یکی از منابع درآمدی این 2 استان در سال‌های گذشته از رونق افتاده و همین کورسوی امید را هم از مناطق کردنشین گرفته است.
یک دکترای اقتصاد معتقد است اقتصاد منطقه کردنشین ایران بر مرز استوار است و بر اساس مستند‌های رسانه‌ای و پژوهشی، تجارت حاصل از قاچاق یا کولبری نه‌تنها اندک نیست، بلکه تجارت رسمی مرز، هرگز یارای برابری با آن را ندارد.
علی عبداللهی تاکید می‌کند که آماده نبودن ساختارها و زیرساخت‌های اقتصادی 3 استان دارای کوله‌بر موجب شده دولت نتواند موفق باشد. او می‌گوید: دولت در سیستانوبلوچستان تجربه موفقی در حوزه کنترل قاچاق سوخت داشته و با ارائه کارت‌هایی مشابه آنچه در طرح پیله‌وری در جریان است، خروج غیررسمی سوخت را قطع نکرد و فقط به آن رسمیت داد و درآمد حاصل از آن را به شکل مستقیم به حساب خانوارها واریز کرد. الگوی سیستانوبلوچستان می‌تواند به عنوان یک الگوی نسبتا موفق در مناطق کردنشین هم آزمایش شود. صحبت‌هایی عبداللهی در شرایطی مطرح می‌شود که سوخت‌بران در مرزهای شرقی ایران هم با مشکلات مشابهی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
در مناطق مرزی سیستانوبلوچستان هم مانند مرزهای غربی کارخانه و صنعت فعالی وجود ندارد و آبی هم برای کشاورزی نیست و به همین دلیل است که در این مناطق راه دیگری جز سوخت‌بری وجود ندارد. از سوی دیگر، سوخت‌بران از شیوه تجارت رسمی سوخت رضایت ندارند و معتقدند نمی‌تواند معیشت‌شان را تامین کند.
با توجه به این موارد است که صحبت نامزدهای انتخاباتی به تنهایی نمی‌تواند مشکلات کوله‌بران و سوخت‌بران را حل کند؛ رفع این مشکلات به یک عزم و اراده ملی نیاز دارد که البته دولت آینده می‌تواند با اختصاص اعتبار برای تکمیل زیرساخت‌ها زمینه جذب سرمایه‌گذاران را به مناطق مرزی فراهم کند و منجر به اشتغال‌زایی شود. عبدالصمد ساداتی، امام جمعه اهل سنت سراوان در سیستانوبلوچستان هم تاکید می‌کند که تکیه بر ظرفیت‌های مرزی و تامین آب مورد نیاز برای کشاورزی 2راهکاری است که می‌تواند به بهبود وضعیت بیکاری در این استان و سایر استان‌های مرزی منجر شود.
بازارچه‌های مرزی و ایجاد مناطق آزاد هم راهکاری است که بارها از سوی کارشناسان برای ساماندهی وضعیت مرزنشینان و کاهش آمار کوله‌بری یا سوخت‌بری مطرح شده که دولت آینده می‌تواند به این موضوع هم توجه ویژه‌ای داشته باشد.
رونق فروش به جای رونق تولید در معادن
نامزدهای ریاست جمهوری در نخستین مناظره خود در صداوسیما بر توسعه معدن و اشتغال‌زایی با آن هم تاکید بسیار داشتند. رئیس کمیسیون صنعت معدن اتاق کرمان و عضو کمیسیون معادن و صنایع اتاق ایران در این باره به همشهری می‌گوید: یک رئیس‌جمهور حتما می‌تواند از ظرفیت‌های معدن برای شکوفایی اقتصاد کشور استفاده کند، اما برای چنین کاری تولیدکنندگان معدن باید بتوانند محصولات خود را در بازار بینالمللی بفروشند.
بابک اسماعیلی با بیان اینکه با انتقال پول بیش از 14 درصد سرمایه اولیه تولیدکننده به جیب واسطه‌ها می‌رود، ادامه می‌دهد: ما باید توان تبادل پول داشته باشیم و بدون حل این مساله کاری از پیش نخواهد رفت.
وی با بیان اینکه کهنهبودن ماشین‌آلات یکی دیگر از مسائل تولیدکنندگان در معادن است، اظهار می‌کند: چیزی به عنوان واردات ماشین‌آلات وجود ندارد و با قیمت کنونی دلار اساسا ما توان خرید یک ماشین 2 یا 3 میلیون‌دلاری را به عنوان تولیدکننده نداریم. حتی اگر برجام و مسئله ایfatf حل شود، باز هم زمان میبرد تا مسائل انتقال پول سامان گیرد و تولیدکننده توان خرید ماشین‌آلات پیدا کند. این رئیس‌جمهوری آینده است که می‌تواند امکانی برای تامین ماشین‌آلات سبک و سنگین مورد نیاز معدن‌داران در استان‌های مختلف را فراهم کند تا معادن همچنان بتوانند به کار خود ادمه دهند.
توزیع نابرابر خدمات
کمبود امکانات درمانی هم از موضوعات مطرح شده در مناظره‌های انتخاباتی بود؛ موضوعی که البته بعد از شیوع کرونا بیشتر مورد توجه قرار گرفت و در برخی شهرها بهبود یافت. با وجود این طبق آمار رسمی معاونت توسعه مدیریت، منابع و برنامه ریزی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به ازای هر هزار نفر 7/1 تخت بیمارستانی در کشور وجود دارد در حالی که همین آمار در چین 8 تخت و در کره جنوبی به 12 تخت هم می‌رسد و در کشورهای اروپایی هم بهتر است. کمبود سرانه تخت بیمارستانی در شرایطی در ایران مطرح است که همین سرانه هم به درستی توزیع نشده و برخی استان‌ها چون یزد آماری بالاتر از میانگین کشوری دارند و در کنار آن استان‌هایی مانند سیستانوبلوچستان با محرومیت‌های زیادی در این حوزه دست‌و پنجه نرم می‌کنند.
سرانه درمانی هم از مواردی است که در قالب شاخص‌های توسعه مطرح می‌شود و تقریبا چالش مشترک استان‌های محروم است و محرومیت‌زدایی هم بارها در مناظره‌های انتخاباتی از سوی نامزدها مطرح شده است.
سید کریم حسینی، رئیس مجمع نمایندگان خوزستان به عنوان استانی با بهره‌مندی پایین از شاخص‌های توسعه در این باره می‌گوید: خوزستان رتبه خوبی در پرداخت مالیات، گردش مالی، آب، برق و تولید کشاورزی دارد. با توجه به همین شرایط هم هست که سال گذشته پیشنهاد دادیم خوزستان را در برخی شاخص‌ها به نقطه‌ای برسانیم که واژه محرومیت روی آن نباشد. در استان‌های مشابه هم می‌توانیم به نقطه‌ای برسیم که واژه محرومیت را از بین ببریم و سیستانوبلوچستان ممکن است در برخی رتبه‌ها قابل مقایسه با خوزستان نباشد ولی چند استان مثل سیستان و بلوچستان داریم که محرومیت‌های آنها تا این اندازه زیاد باشد؟ قطعا استان‌های برخوردار بیشتر هستند و می‌شود با یک برنامه‌ریزی و در یک مقطع زمانی مشخص از ظرفیت‌های استان و کشور استفاده کرد و محرومیت را از چهره آنها زدود.
بومی نبودن استانداران و فرمانداران
ناآشنایی مرکزنشینان با مشکلات و ظرفیت استان یکی از مواردی است که همیشه به‌عنوان دغدغه مردم هم مطرح بوده. تقریبا در همه استان‌ها موردی از این چالش به چشم می‌خورد و در گفت‌وگوهای همشهری با شهروندان هم بر این موضوع تاکید شده است. در مناظره‌های انتخاباتی اما نکته‌ای درباره مشارکت اقوام مطرح شد و بسیاری از کارشناسان معتقدند بومی‌سازی و مشارکت اقوام راهی برای جلب اعتماد مردم محلی به مشارکت در توسعه مناطق است. استاندار اسبق سیستان و بلوچستان و اصفهان در گفت‌وگو با همشهری تاکید می‌کند که ایران، رنگین‌کمانی از اقوام، فرهنگ‌ها، مذاهب و گرایش‌های متفاوت است و با توجه به همین ویژگی هم به‌نظر می‌رسد توسعه ایران و هرکدام از استان‌های آن به‌ویژه استان‌هایی با تعدد بیشتر اقوام و مذاهب، مدیریت خاصی را می‌طلبد که در این زمینه نقش استانداران تعیین‌کننده است. سید محمود حسینی معتقد است مدیریت در چنین استانی باید با رویکرد توسعه و استراتژیک باشد؛ مدیری که منطقه را خوب بشناسد و با اجرای عدالت، همدلی ایجاد کند. به گفته او، هم‌گرایی و وحدت همراه با مشارکت فعال مردم در سرنوشت‌شان همان چیزی است که هم می‌تواند نیروهای توانمند استان را حفظ کند و هم نقش بسیار مهمی در رفع مشکلات داشته باشد.
فروش تولیدات کشاورزی در بورس
فروش محصولات کشاورزی در بورس یکی از موارد مطرح شده در مناظره‌های انتخاباتی بود؛ موضوعی که ممکن است برای کشاورزان مناطق مختلف که محصولاتی استراتژیک چون برنج، گندم، زعفران یا کلزا دارند اهمیت زیادی داشته باشد. مشابه این تجربه را درباره برنج داشتیم و معامله‌های گواهی سپرده برنج طارم مازندران در بورس کالا از 14فروردین به عنوان راهی برای توسعه اقتصاد کشاورزی و امکان فروش بی‌واسطه محصول توسط کشاورز آغاز شد.
رئیس اتحادیه شالی‌کوبی‌داران مازندران در این باره به همشهری می‌گوید: وقتی از فروش تولیدات کشاورزی در بورس کالا صحبت میکنیم باید درنظر بگیریم برای عملی‌کردن چنین طرحی چه اندازه زیرساخت وجود دارد. به نظر من رئیس‌جمهوری توانایی این را دارد که در این روند تصمیم‌های سرنوشتساز بگیرد. ایجاد زیرساخت‌ها دقیقا کاری است که او می‌تواند انجام دهد.
سیدتقی جعفریان با بیان اینکه ایجاد امکانات برای کنترل کیفیت تولیدات بسیار مهم است، ادامه می‌دهد: برای فروش تولیدات کشاورزی در بورس کالا به انبار، مراکز کنترل کیفیت و سازمانهای نظارتی نیاز است و رئیس‌جمهوری قدرت تصمیم‌گیری برای ایجاد این بخشها را دارد. به گفته وی، فروش تولیدات کشاورزی در بورس کالا می‌تواند به حذف واسطه‌ها در بازار فروش محصولات کمک کند و تولیدکننده هم راه درستی برای فروش محصولاتش خواهد داشت. در نهایت چنین طرحی موجب خواهد شد که محصولات با قیمت کمتری به دست مصرف‌کننده برسد.
***
چالش آب، خرید تضمینی گندم از کشاورزان، برنامه‌ریزی برای اقتصاد روستایی، ایجاد انبار محصولات کشاورزی، اشتغال‌زایی با ظرفیت دریا و مرز هم از دیگر مسائل مطرح شده در مناظره‌های انتخاباتی بود که ارتباط نزدیکی با سرنوشت استان‌ها دارد. شهروندان منتظرند تا دولت سیزدهم روی کار بیاید، وعده‌ها و موارد مطرح شده ثبت شده است و همشهری هم پیگیر آنها از دولت جدید خواهد بود.
