دیدگاه
گرمخانه‌های فرامنطقه‌ای ؛ راهی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی
محمدرضا جوادی یگانه - معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران
مددسراها به‌عنوان یکی از زیرساختهای پنجگانه اصلی شهرداری در فرایند کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی (مددسرا، بهاران، مراکز پرتو، سامان‌سرا، و مددکار شهر)، نقش جدی در پناه‌دهی و توانمندسازی افراد بیخانمان ایفا میکنند. بیخانمانی با توجه به نمود بارز آن در شهر و برخورد مستقیم جامعه با آن و اثرات زیانباری که بر زندگی این گروه و دیگر شهروندان دارد، یکی از جدیترین مسائلی است که حوزه مدیریت آسیب‌های اجتماعی شهرداری تهران همواره با آن دست به گریبان بوده است.
سال ۱۳۸۳ و با مرگ چند نفر از کارتنخوابها در فصل زمستان، شهرداری وقت با راه‌اندازی 2باب گرمخانه به شکل چادر در پارکهای المهدی منطقه 9و محله هرندی منطقه12، سرپناهی شبانه برای بی‌خانمان‌ها و کارتنخوابها فراهم کرد. سال 1385، با تخصیص فضاهایی همچون «انبار خاوران»، «زندیان»، «فتح» و «سوله ورزشی بهمن» شهرداری تهران ارائه خدمات به بی‌خانمان‌ها را به شکل جدیتر دنبال کرد و سال1390، سازمان رفاه، خدمات و مشارکتهای اجتماعی، راه‌اندازی گرمخانه‌های منطقه‌ای در سطح مناطق 22گانه شهر تهران را در دستور کار قرار داد. اولین مددسرای بانوان در سال1394 و 10سال پس از افتتاح نخستین مددسرای مردان، راه‌اندازی شد.
با توجه به عدم‌تمایل برخی از افراد بیخانمان به حضور در گرمخانه‌های ثابت و همچنین کاهش شدید و ناگهانی دمای هوا در سال 1396، سازمان رفاه، خدمات و مشارکتهای اجتماعی، طرح گرمخانه سیار (اتوبوسهای تجهیز شده) را آغاز کرد. علاوه بر این، از سال 1397تا‌کنون 3مددسرای دیگر نیز برای پناه‌دهی به بانوان آسیب‌دیده افتتاح شده و به این ترتیب هم‌اکنون همه پهنه‌های شهری از امکان مددسرای بانوان نیز بهرهمند شده‌اند. از سال 1398، با توجه به رویکرد شهرداری در قالب این هدف‌گذاری که «همه محرومان تهران باید لااقل سرپناهی برای خوابیدن و نانی برای خوردن داشته باشند»، مقرر شد که گرمخانه‌های اضطراری که صرفا در فصول سرد سال فعال بودند، دائمیشوند تا افراد بیخانمان در تمام طول سال بتوانند از خدمات این مراکز استفاده کنند. شبانه‌روزی‌شدن فعالیت گرمخانه‌ها نیز اقدام مهمی بود که در این سال انجام شد. هم‌اکنون تعداد 20گرمخانه(مددسرا)، شامل 16گرمخانه ویژه مردان با ظرفیت 2050تخت و 4گرمخانه ویژه زنان با ظرفیت بیش از 320تخت، در سطح مناطق 22گانه شهر تهران در حال ارائه خدمات به افراد جامعه هدف هستند.
به‌رغم همه تغییراتی که طی 17سال گذشته در زمینه ارتقای کیفیت و استانداردسازی مددسراها اتفاق افتاده است، اغلب گرمخانه‌های شهر تهران در ساختمان‌های موجود شهرداری واقع شده‌اند، هم بعضا در مناطق مسکونی هستند و این مسئله علاوه بر ایجاد نارضایتی، مسائلی را نیز در سطح محله ایجاد کرده است و هم استاندارد نیستند؛ یعنی چند طبقه هستند و برای معلولان و سالمندان مناسب‌سازی نشده‌اند.
ایده احداث گرمخانه فرامنطقه‌ای یا استاندارد و جنرال از سال 1398 توسط کمیسیون اجتماعی شورای شهر و معاونت اجتماعی شهرداری مطرح شد و با وجود همه موانع و مشکلات، کلنگ احداث نخستین گرمخانه جنرال برای شرق تهران نیز دیروز در منطقه4 زده شد.
برنامه شهرداری این است که این نوع گرمخانه‌ها در 5 پهنه تهران، با ظرفیت 300نفر ساخته شوند. برای شروع، ساخت 3گرمخانه جنرال تصویب و مقرر شد که 2گرمخانه مردانه باشد و یکی زنانه. هدف از ساخت گرمخانه‌های فرامنطقه‌ای، رفع تمامینواقص و مشکلات در فرایند مدیریت مددسراها و ارائه خدمات استاندارد به افراد بیخانمان است. به همین منظور این گرمخانه‌ها مطابق با استاندارد جهانی ساخته شده‌اند و میتوان امیدوار بود که مشکلات ناشی از انحراف بودجه و سیاستهای چندگانه و اتلاف سرمایه در این نوع گرمخانه‌ها به شکل چشمگیری کاهش بیابد. یکی از مشکلات جدی شهر تهران که ساخت گرمخانه‌های فرامنطقه‌ای را ضروری میکند وسعت شهر و گستردگی آسیب‌های اجتماعی در آن است که با افزایش نرخ مهاجران و چالشهای ناشی از وضعیت نابسامان اقتصادی، شدت‌یافته است. از این حیث احداث گرمخانه‌های فرامنطقه‌ای با ظرفیت پذیرش تعداد بیشتری از مددجویان در کنار گرمخانه‌های منطقه‌ای این امکان را فراهم میکند که مسئولان شهری در برابر وضعیتهای چالش‌برانگیز دست بالا را داشته باشند و به‌صورت کارآمدی مسائل شهری را مدیریت کنند. مطابق با شعار «تهران شهری برای همه»، رعایت شأن انسانی و کرامت آسیبدیدگان و افراد در معرض آسیب و دیگر شهروندان در اولویت فعالیتهای شهرداری است. از این منظر همه ساکنان شهر تهران کسی هستند و لازم است میزان دسترسی افراد نیازمند با توجه به خدمات مددکاری حرفهای افزایش پیدا کند تا افراد در معرض آسیب از درغلتیدن در گروه افراد آسیب‌دیده در امان بمانند و افراد آسیب‌دیده بتوانند با کمک و حمایت جامعه بار دیگر به نقش‌آفرینان مؤثر شهر تبدیل شوند. کاهش مسئله آسیب‌های اجتماعی امر مهمی است که جز با حمایت و همراهی همه مردم تهران و همچنین نهادهای مسئول دیگر مانند استانداری و فرمانداری تهران، ستاد مبارزه با مواد‌مخدر و بهزیستی و... محقق نخواهد شد و شهرداری تهران از حمایت مجدانه و دلسوزانه همه این نهادها در راستای تلاش برای افزایش کیفیت زندگی شهروندان و بازگشت افراد آسیب‌دیده به زندگی سالم، استقبال میکند.
