پنجره‌هایی رو به ترانه و غزل

تصور شاعری که در اتاق یا روی ایوان خانه، غرق دنیای کلمه‌ها شده و ردیفی از آنها را به شکل شعر روی کاغذ می‌آورد، برای همه ما که امروز این شعرها را می‌خوانیم جذاب است. در همه دنیا معمول است که خانه نویسندگان و شاعران معروف پس از سال‌ها به محلی برای مرور خاطرات آنها و نمایش آثارشان تبدیل شود. در کشور ما هم خانه برخی از شاعران و نویسندگان به شکل خانه‌موزه قابل بازدید است. با هم با بعضی از این خانه‌ها آشنا می‌شویم.

آجر به آجر عاشقی     خانه‌موزه سیمین و جلال

در بن‌‌بست ارض در محله دزاشیب تهران، خانه ویلایی کوچکی هست که روزگاری میزبان زوجی ادیب بوده است؛ جایی که یادآور قدم‌ها، نجواها و عاشقانه‌های مرحوم جلال آل‌احمد و سیمین دانشور است. خانه جلال آل‌احمد و سیمین دانشور در اردیبهشت 1397 در سالروز تولد سیمین دانشور، به‌عنوان «خانه‌موزه سیمین و جلال» افتتاح شد. این خانه از لحاظ معماری و رویدادهایی که در آن رخ داده مهم است. ساخت این خانه به تمامی زیر نظر جلال آل‌‌احمد بوده و او با دستان خود سنگ‌‌های این خانه را ‌تراشیده است. جلال آل‌احمد و سیمین دانشور در تاریخ فرهنگی معاصر ایران نقش پررنگی داشتند و از شناخته‌ترین زوج‌های ادبیات ایران هستند. وقتی وارد حیاط این خانه می‎شوید مجسمه‌ای مومی از سیمین می‌بینید که روی صندلی چوبی، در ایوان نشسته است و گویی با نگاهش این جمله را تکرار می‌کند: «جلال نمرده و هنوز زنده است!» این همان جمله‌ای که پس از مرگ جلال در کتابش نوشته است. مجسمه مومی جلال در نیم‌طبقه خانه، که فضای اختصاصی خودش بوده دیده می‌شود.

خانه اول و آخر پدر شعر نو     خانه نیما یوشیج

خانه‌ای که نیما یوشیج، پدر شعر نوی فارسی در آن دیده به جهان گشود و پیکرش هم در آنجا دفن شده، خانه‌ای قاجاری و با سبک و سیاق معماری آن دوره است که به دستور ناظم‌الایاله، جد نیما، در محله لالوی یوش و با مصالح خشت، گل و چوب بنا شد. این خانه سه‌در ورودی و اتاق‌های بسیاری دورتادور حیاط دارد که امروز به موزه و کتابخانه تبدیل شده‌اند. در کتابخانه همه نوع کتابی خواهید دید؛ ازجمله کتاب‌هایی که متعلق به نیما نبودند. در اتاق‌های دیگر، آثار و دست‌نوشته‌های نیما قرار دارد. در یکی از اتاق‌ها نقاشی جالبی از مناره‌ای در قزوین دیده می‌شود که امضای نیما در پایین آن جالب توجه است. عکس‌هایی از نیما نیز در این موزه قرار دارد. به‌علاوه، شعرهایی از طرف شاعران مازندرانی که در وصف شهر یوش، مازندران و پدر شعر نو سروده شده است، از دیگر اجزای مجموعه موزه هستند. در حیاط خانه، 3سنگ قبر دیده می‌شود که به نیما، خواهرش بهجت و سیروس طاهباز (از دوستان نزدیک نیما) تعلق دارند.

زادگاه اختر چرخ ادب     خانه پروین اعتصامی

خانه‌ای که پروین اعتصامی در آن چشم به جهان گشود، در محله ششگلان تبریز قرار دارد. مساحت خانه 1300مترمربع است و از زمان افتتاح تا امروز، پیش از محدودیت‌های کرونایی محل دائمی برگزاری نمایشگاه‌ها و نشست‌های ادبی بوده است. البته بسیاری از بازدیدکنندگان خبر ندارند که این مکان، محل تولد بزرگ بانوی شعر ایران بوده است. قدمت این بنا به دوره اول پهلوی می‌رسد و پروین اعتصامی تا سن هفت‌سالگی در این خانه زندگی کرده است. در بدو ورود به این خانه، باغچه زیبا و حوض وسط خانه نظر شما را جلب می‌کند، ساختمان بنا آجری است و مجسمه شاعر در حال بالا رفتن از پله از بخش‌های جالب این خانه است. ساختمان دوطبقه و یک‌زیرزمین دارد و یک هشتی ورودی آن به ساختمان است. دوبهارخواب و سه‌اتاق که یکی از آنها به آب‌انبار قدیمی راه دارد و یک تنور پخت نان که طی مرمت از زیر خاک بیرون آمده است.

یادگاری‌های نویسنده اندیشمند     خانه‌موزه دکتر علی شریعتی

خانه دکتر علی شریعتی در سال 1376توسط شهرداری از خانواده او برای بهره‌برداری با عنوان خانه‌موزه خریداری و در فهرست آثار ملی ثبت شد. حالا این خانه در یکی از کوچه‌های خیابان جمالزاده تهران آماده پذیرش علاقه‌مندان است. دکتر شریعتی سال‌ها در این خانه زندگی کرده و در اتاق کار خود، اندیشه‌ها و افکارش را ثبت کرده است. قدمت خانه تقریبا 60سال است و بنای آن از نظر معماری ویژگی‌های برجسته‌ای ندارد، بنابراین اهمیت آن تنها به سکونت یک چهره ادبی و اجتماعی معاصر در این خانه بازمی‌گردد. دکتر شریعتی مجموعا 2سال در این خانه زندگی کرده است. ازجمله آثاری که در این بنا نگهداری می‌شود می‌توان به اسناد و مدارکی از دوران تحصیل، مکاتبات محرمانه ساواک درباره فعالیت‌های وی و نیز بازنشستگی اجباری وی با سمت معلم اشاره کرد.

پاتوق اهل ادب     خانه محمدعلی سپانلو

خانه محمدعلی سپانلو که در خیابان جمالزاده شمالی واقع شده، سال‌ها پیش محل برپایی جلسات شعرخوانی و نقد ادبی بسیاری از بزرگان ادب مثل مهدی اخوان ثالث، هوشنگ گلشیری، غزاله علیزاده، محمود دولت‌آبادی و بسیاری از شعرا و نویسندگان معاصر بوده است. این خانه به‌عنوان یکی از آثار ثبتی تهران شناخته شده و مربوط به دوره پهلوی دوم است. سپانلو قصد تبدیل خانه‌اش به خانه‌موزه یا خانه شعر را نداشته و فقط با هدف جلوگیری از تخریب خانه، این مکان ثبت ملی شده است. در این خانه برای بازدید عموم گشوده نیست با وجود این با هماهنگی با بازماندگان شاعر مرحوم، می‌توانید با تعیین وقت قبلی از این مکان به‌صورت دسته‌جمعی بازدید کنید. سپانلو آثاری از نویسنده‌های مطرح دنیا مثل آلبر کامو و ژان پل سارتر را نیز ترجمه کرده ‌است. او دانش‌آموخته دانشکده حقوق دانشگاه تهران و از نخستین اعضای کانون نویسندگان ایران بود.