گلوگاه‌های فساد شهری زیر تیغ شفافیت

مجید جباری ـ خبر‌نگار

شهرداری تهران در تیرماه98 رتبه نخست رضایتمندی مردم را از نحوه انتشار اطلاعات کسب کرد و در ماه‌های اخیر امسال نیز همواره در بین رتبه‌های برتر سازمان‌های شفاف قرار داشته است. این را ارزیابی سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات نشان می‌دهد و دلیلش هم واضح است؛ درهای اتاق‌های 6قفله‌ای که اسناد و اطلاعات ابتدایی اداره شهر را بدون هیچ دلیل مشخصی در خود حبس کرده بود، از بهار 97و پس از راه‌اندازی سامانه شفافیت به روی شهر باز شد و پیام روشنی به مردم داد؛ اینکه «شما دیگر غریبه نیستید.» به همین‌خاطر شهرداری تهران از سال 97 تاکنون در بین 10سازمان برتر به لحاظ رضایتمندی شهروندان از نحوه انتشار اطلاعات قرار دارد.
حالا بعد از 14گام اساسی در زمینه شفاف‌سازی عملکرد مدیریت شهری، هر شهروندی که بخواهد می‌تواند با یک کلیک ساده در سامانه شفافیت به آنچه سال‌ها محرمانه‌های شهر به‌حساب می‌آمد، دسترسی داشته باشد. محرم دانستن مردم در شیوه اداره شهر و آگاهی آنان از چند و چون کار، راه میانبر مسیر پرپیچ و خم مبارزه با رانت، فساد و تخلف است؛ راهی که مدیریت شهری در مسیر آن قرار دارد و همچنان باید گام‌های دیگر برای این منظور برداشته شود. اقدامات شفاف‌سازی که طی سه سال و نیم گذشته صورت گرفته، توانسته ضمن شناسایی گلوگاه‌های تخلف، زمینه‌های بروز فساد را هم در شهرداری ببندد؛ تا جایی که فساد و تخلفات سازمان‌یافته در این نهاد‌ ماه به‌ماه کمتر می‌شود و درصورت ادامه این مسیر، می‌توان به تحقق رؤیای شهر شیشه‌ای امیدوار بود.


محمدحسین بوچانی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران:

شهرداری‌ها به‌طور عام و به‌ویژه شهرداری‌های کلانشهرهای ایران به این دلیل که عمده منابع اداره، نگهداشت و سرمایه‌گذاری در شهر را از محل درآمدهای مالیات بر ارزش‌افزوده یا عوارض ارائه خدمات به مردم، مستقیما از شهروندان کسب می‌کنند، باید چندین برابر بیشتر از سایر دستگاه‌ها به شفاف‌سازی اهمیت بدهند؛ بنابراین به سبب اینکه تنها منبع درآمدی تهران، همین محدوده جغرافیایی 615کیلومتری است، باید با شهروندان صادقانه و شفاف عمل کرد تا شهروندان هم در پرداخت‌ها مشارکت داشته باشند. نکته اینجاست که شفافیت صرفا در بحث مالی نیست. در بازار کاری که چندین هزار نیروی انسانی متخصص حضور دارد، باید سازوکار شفافی برای جذب این نیروها در ساختار و تشکیلات شهرداری ایجاد شود. این موضوع اگر بیشتر از بحث‌های مالی اهمیت نداشته باشد، کمتر از آن هم نیست یا برای مثال در بحث واگذاری پیمان‌ها، چه قراردادهای خدمات شهری، ترافیکی، پژوهشی و... اگر به قانون عمل شود، نتایج بسیار مثبت خواهد بود. وقتی قراردادها و نتایج آن در سایت شفافیت، در دسترس عموم قرار بگیرد، نتایج مثبت آن حتما موجب رضایت شهروندان می‌شود. با این حساب، رتبه بالای شهرداری در سامانه شفافیت و انتشار آزاد اطلاعات، ضمن اینکه از کاهش فساد حکایت می‌کند، نشان می‌دهد که زمینه‌های بروز رانت و فساد در حال از بین رفتن است؛ مسئله‌ای که گلوگاه‌های فساد، رانت یا امضاهای طلایی را هم محدود می‌کند. شفاف‌سازی حتی بستری را فراهم می‌کند که شهروندان و نهادهای نظارتی به‌صورت مداوم شهرداری را رصد و قضاوت کنند. اما واقعیت امر این است که شفاف‌سازی به‌تنهایی در یک نظام کلانشهری مثل شهرداری نمی‌تواند اتفاق بیفتد؛ زیرا شاخک‌های آن به ساختارهای متعدد بیرونی وصل است. با وجود این، به لحاظ عملی و اجرایی، در این دوره گام‌های بسیار مهمی در جهت شفاف‌سازی‌ برداشته شده و این موضوع را در یک مسیر برگشت‌ناپذیر قرار داده است. البته در یک‌دوره محدود، حتی برای انتشار بودجه و نشان دادن اینکه در چه وضعیتی قرار داریم، با محدودیت‌های جدی مواجه بودیم، اما امروز شهروندان به‌راحتی و با یک جست‌وجوی ساده، می‌توانند لایحه بودجه، مصوبه بودجه و مصوبات مالی سیستم مدیریت شهری را ببینند که این گام مهمی به‌حساب می‌آید. اما اینطور نیست که تصور کنیم در انتهای خط و در شرایط کاملا مناسبی قرار داریم. به‌شخصه معتقدم راه‌های نرفته زیادی پیش‌رو داریم. در ساختارها کسانی هستند که بنا به دلایل مختلف، شفافیت و پاکدستی با منافع آنها در تضاد است؛ بنابراین دست به هر کاری می‌زنند که شفاف‌سازی در سیستم با مشکل مواجه شود. براین اساس باید با نگاه منصفانه و عادلانه با این موضوع برخورد شود. برخوردها با موضوع شفافیت در مدیریت شهری گاه، بیش از اینکه بن‌مایه کارشناسی داشته باشد، جهت‌گیری‌های دیگری دارد. پس به باور من، شفافیت، نیازمند یک‌نظام حقوقی جدی در سطح ملی است و ایجاد دیوان محاسبات در سطح شهرداری‌ها بسیار اهمیت دارد؛ از این‌رو معتقدم که ایجاد دیوان محاسبات برای شهرهای بزرگ ضروری است. چنین نهادی می‌تواند موضوعات مالی سیستم را تعقیب کند تا متناسب با آن، گام‌های شفاف‌ساز برداشته شود.

سیدمحمود میرلوحی، رئیس کمیته اقتصادی شورای شهر تهران:

در شرایط موجود کشور، سرمایه‌های اجتماعی به‌شدت آسیب دیده است. افکار عمومی و جامعه می‌خواهند بدانند چرا عملکرد سیستم‌های دولتی و بانک‌ها به‌گونه‌ای بوده که منابع و فرصت‌هایشان به جای اختصاص به تولید، اشتغال و فعالیت‌های عام‌المنفعه که اشتغال، رونق تولید و رشد اقتصادی را به‌دنبال دارد، بین تعدادی محدود، خواص و رانت‌طلب‌ها توزیع شده است. بر این اساس، شورای پنجم شهر تهران با راهبرد شفاف‌سازی و ایجاد شهرداری شیشه‌ای تصمیم گرفت با تخلف و فساد در تهران و شهرداری تهران مقابله کند. امروز اگر شهروندان به سامانه شفافیت مراجعه کنند، خواهند دید که این اقدامات به یک منظومه تبدیل و عناصر و عوامل رانت و انحصار در بخش‌های مختلف شهرداری یکی‌یکی شناسایی شده است. در این راستا، سامانه «تهران من» هم‌اکنون 2.5میلیون کاربر دارد. البته ادعا نداریم که در تهران تخلف و فسادی رخ نمی‌دهد، اما معتقدیم با همین شیوه شفاف‌سازی، راه‌اندازی سیستم‌های هوشمند و الکترونیکی، فساد و تخلف در مرحله مهار است. اما باید در ادامه راه به نقطه‌ای برسیم که همه نیازها و ارتباط شهروندان با شهرداری با روش‌های الکترونیکی و هوشمند انجام شود. با این روش می‌توانیم جلوی بروز فساد و تخلف را بگیریم.بد نیست بدانیم که سالانه حدود 10هزار پروانه ساخت در تهران صادر می‌شود. با کمال تأسف و طبق گزارش‌هایی که به کمیسیون ماده 100می‌رسید، نرخ تخلف تا سال گذشته به ازای هر پروانه 1.2بود؛ یعنی به ازای 10هزار پروانه 12هزار پرونده تخلف ثبت می‌شد که این رقم، نگران‌کننده بود. بر این اساس و با سلسله تصمیمات و مصوباتی که شورا داشت، این نرخ به نصف کاهش پیدا کرده و به رقم 0.6برای هر پروانه رسیده است. این خبر خوشحال‌کننده است، اما نشان می‌دهد برای اینکه تخلفی رخ ندهد، اساسا راهی طولانی در پیش داریم. مدیران بخش‌های مختلف شهرداری، نظام مهندسی و... همه باید کمک کنند که به نظام‌ها و قوانین به‌طور صددرصد عمل شود. در این بین، شهروندان هم به‌عنوان دیده‌بان‌های شهری باید کمک کنند و تخلفات را گزارش دهند. مادامی که این شورا وجود دارد و تا زمانی که شوراهای بعدی به طرح تفصیلی، مقررات، سرمایه‌های ملی و منابع طبیعی شهر پایبند باشند، نباید فسادی رخ دهد.

   14گام شفاف‌سازی در شهرداری تهران

مدیریت شهری پایتخت در مدت 3.5سالی که از عمرش می‌گذرد، 14 اقدام مهم را در زمینه مبارزه با فساد اجرا کرده و به‌زودی در چهاردهمین گام، دیوان محاسبات شهری تهران را راه‌اندازی می‌کند. این اقدامات به شرح زیر است:
 انتشار جزئیات قراردادهای بالای ۲۵۰میلیون تومانی،
  برقراری انضباط مالی و واقعی کردن حسابرسی در مجموعه مدیریت شهری، 
  انتشار جزئیات و اطلاعات لایحه بودجه، 
  بارگذاری مشخصات تحصیلی کارکنان شهرداری روی سامانه شفافیت،
  اعلام میزان حقوق و مزایای دریافتی مدیران و کارکنان براساس فیش حقوقی آنان، 
  انتشار اطلاعات سفرهای خارجی کارکنان شهرداری، 
 اعلام اسامی دریافت‌کنندگان طرح ترافیک خبرنگاری در دسترس عموم، 
 علنی شدن آرای اعضای شورای شهر، 
 واگذاری املاک و امکانات شهرداری تهران باید مصوبه شورای شهر را داشته باشد،
 محدود کردن اختیارات شوراهای معماری مناطق در زمینه صدور پروانه‌های ساختمانی، 
 الکترونیکی کردن بخش‌هایی از فرایند صدور پروانه، 
  لغو مصوبه برج‌باغ و جلوگیری از تخریب و از بین بردن باغ‌ها و فضای سبز، 
  حمایت از گزارشگران فساد با درنظر گرفتن پاداش مالی که به «سوت‌زن» معروف شده است و
  تشکیل دیوان محاسبات شهر تهران برای نخستین‌بار.