بازگشت زندگی به خیابان خاطره ها

مائده امینی_روزنامه نگار

لاله‌زار در همه عکس‌های سیاه و سفیدی که از طهران آن سال‌ها باقی مانده، حضور دارد. نامش به تمام کتاب‌های تاریخی پایتخت، سریال‌ها و فیلم‌های قدیمی گره خورده و سردرِ سینما رکسش، یادآور خاطراتی از تهران است که حالا دیگر در لایه‌های زیرین ذهن‌ها ته‌نشین‌ شده‌اند. شانز‌الیزه تهران، هم غم کودتای 28مرداد را در سنگفرش‌های خود حمل می‌کند و هم شیرینی بهترین نمایش‌های اجرا شده در گراند هتلش را... خانه‌باغ اتحادیه، تئاتر نصر، عمارت مشیرالدوله، تئاتر پارس، سینما متروپل، ‌گراند هتل، مولن روژ و ده‌ها نام تاریخی دیگر که اگر سالم از گذر تاریخ رد شده‌اند، امروز انبارهایی برای نگهداری لوازم کهنه برقی شده‌اند. حالا به‌نظر می‌رسد قرار است کم‌کم لاله‌زار به اصل خود برگردد. خیابانی که چهار دوره مهم را پشت سر گذاشته؛ در هر دوره میزبان وقایع متفاوتی بوده و هویت تازه‌ای به‌خود گرفته است؛ لاله‌زار قبل از مشروطه با لاله‌زار مشروطه تا کوتادی 28مرداد فرق می‌کند و لاله‌زار کنونی با لاله‌زار بعد از کودتای 28مرداد تا انقلاب اسلامی. لاله‌زاری که به‌گفته مسئولان قرار است در طرحی مورد بهسازی و مرمت قرار گیرد و کم‌کم دوباره تبدیل به گذری فرهنگی در تهران شده و بناهایی مثل تئاتر نصر، خانه اتحادیه و... قرار است مرمت شده و قابل بازدید برای عموم مردم شود. درباره جزئیات این طرح، ابوالفتح شادمهری، مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران و عبدالرضا گلپایگانی، معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران به همشهری توضیحاتی ارائه داده‌اند.

ابوالفتح شادمهری؛ مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران:
بهسازی لاله‌زار با حضور کسبه منافاتی ندارد 


تاکنون چه اقداماتی برای رسیدن به اهدافی که در بهسازی لاله‌زار در ذهن مدیریت شهری بوده، انجام شده است؟ 
بیشترین اهمیت در طرح بهسازی به لاله‌زار شمالی داده شده است. چند نقطه انتخاب شده مانند تئاتر نصر، چند سینمای قدیمی، خانه‌باغ اتحادیه و... دوباره به مدار این خیابان برمی‌گردند تا لاله‌زار دوباره گذری فرهنگی در تهران شود. جلساتی با اداره کل میراث‌فرهنگی استان تهران داشته‌ایم که آنها هم کمک به پیشروی طرح بهسازی می‌کنند. خود ما تاکنون 20بنا را شناسایی کرده‌ایم که ارزشمند هستند و قابلیت ثبت دارند و کارهای ثبت آنها را در دست گرفته‌ایم. همچنین یکی‌دو قهوه‌خانه به کمک بخش خصوصی در لاله‌زار تاسیس شده‌اند. تسهیلاتی هم برای سینماداران لاله‌زار درنظر گرفته شده است. در واقع اگر مالکی بخواهد کسب‌وکاری فرهنگی و متناسب با‌ شأن لاله زار، در ملک خود راه‌اندازی کند از حمایت‌های ما بهره‌مند خواهد شد. در مجموعه شهرداری تلاش می‌شود که پروانه مرمت با سهولت بیشتری صادر شود و متقاضیان از پرداخت عوارض معاف شوند.
چه شد که لاله‌زار در دستور کار بهسازی قرار گرفت؟ 
خیابان لاله‌زار زمانی پاتوق تجددخواهان بوده. ساختمان‌هایی که اطراف لاله‌زار کم‌کم شکل گرفتند، متأثر از نگاه شهرسازی بوده است. بزرگ‌ترین سینماهای پایتخت مثل سینما رکس، متروپل یا تماشاخانه‌هایی مثل نصر، به واسطه روح فرهنگی جاری در این خیابان تاسیس شدند و کم‌کم اصنافی مثل پارچه‌فروشی، عطر، جواهرات که عناصر تجددخواهی بودند هم در این خیابان شکل گرفتند. تعداد زیادی از ساختمان‌های کنونی لاله‌زار، با ظهور مدرنیسم در کشور در این خیابان ساخته شدند.
کم‌کم و در دهه40 به بعد دولت وقت تصمیم می‌گیرد محور این خیابان را تغییر دهد. بعد از این تصمیم کم‌کم سینماها به جای اکران فیلم‌های متجدد سراغ اکران فیلم‌های عامه‌پسند رفتند. نمایش‌های زرد کم‌کم در تماشاخانه‌ها اکران شدند و سبک کافه‌های موجود در لاله‌زار تغییر کردند و در نهایت محور فرهنگی هنری خیابان در گذر زمان از این خیابان گرفته شد.
امروز با توجه به آنکه ماهیت فرهنگی خیابان لاله‌زار در گذر زمان کم‌کم از بین رفته است، بناهای ارزشمند موجود در آن‌ هم به نوعی رها شده‌اند؛ نه فرسوده شده‌اند نه مرمت و طبعا از آنها استفاده درستی هم نمی‌شود. همه اینها دست‌به‌دست هم داد تا تصمیم برای بهسازی و دمیدن روح تازه در لاله‌زار تهران گرفته شود.

 هم‌اکنون چند واحد صنفی در این خیابان به‌کار مشغولند؟ 
براساس نتایح تحقیقات ما، امروز 1700عمده‌فروشی و 4هزار خرده‌فروشی هم‌اکنون در لاله‌زار فعالیت دارند.

 آقای شادمهری! لاله‌زار امروز از چه پتانسیل‌هایی در ذات خود برای جذب گردشگر برخوردار است؟ 
ظرفیت‌های کنونی خیابان لاله‌زار بسیار بالاست. که هم تبدیل به یک گذر فرهنگی برای ایام فراغت شود و هم گردشگران داخلی و خارجی را به‌ خود جذب کند.
براساس چشم‌انداز طرح بهسازی لاله‌زار، نزدیکی عناصر فرهنگی به این محور مثل خیابان سی‌تیر، سردر باغ ملی، میدان توپخانه، خیابان فردوسی و مجموعه کاخ گلستان یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌های لاله‌زار به شمار می‌رود. خیابانی که می‌تواند پیونددهنده این عناصر باشد.

 مدیریت شهری چه آمایش‌هایی برای ورود به این پروژه انجام داده بود و آیا به چالش‌هایی که پیش رو داشت واقف بود؟ این چالش‌ها امروز چقدر تبدیل به مانعی برای پیشرفت پروژه شده‌اند؟ 
مدیریت شهری همواره به این واقف بود که ورود به این عرصه می‌تواند با چالش‌های زیادی مواجه شود. مثلا مقاومت کسبه برای تغییر کارکرد این خیابان، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی این طرح بود. شهرداری در ساده‌ترین راه‌حل (نه اجرا) می‌توانست تمام این مغازه‌های لوسترفروشی را بخرد و آنها را تبدیل به اصنافی هم‌صدا با روح تازه لاله‌زار کند اما این قسم راه‌حل‌ها کارشناسی شده به‌نظر نمی‌رسد. فرهنگسازی، استفاده از سیاست‌های تشویقی و صبوری و زمان دادن برای تغییر، رویکردی بود که در نهایت مدیریت شهری در فرایند بهسازی لاله‌زار اتخاذ کرد. در مجموع به این تصمیم رسیدیم که خود مغازه‌های لوسترفروشی هم می‌توانند بر جاذبه گردشگری لاله‌زار بیفزایند و منافاتی با بهسازی لاله‌زار ندارند.

 و در نهایت این طرح کی تکمیل و آماده بهره‌برداری خواهد شد؟ هم‌اکنون تنها تعریض نیمه غربی لاله‌زار شمالی باقی مانده است؟ 
در طرح بهسازی لاله‌زار ارجحیت با عابر پیاده است. شهرداری در حال بستر‌سازی‌ است. تعریض خیابان، جداره‌سازی‌ بناها، جاده‌سازی‌، مرمت مراکز فرهنگی، هنری و.... تقریبا در لاله‌زار شمالی انجام شده و دیگر از اینجا به بعد این مردم هستند که باید این خیابان را به‌عنوان یک گذر فرهنگی بپذیرند. اما جاده و راهسازی اواخر امسال به اتمام خواهد رسید. در رابطه با قسمت دوم سؤال‌تان هم باید بگویم که فکر می‌کنم پیاده‌سازی‌ و راه‌سازی نیمه شمالی تا پایان سال99 به اتمام برسد.

عبدالرضا گلپایگانی؛ معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران:
اتفاق بزرگ لاله‌زار، بازگشت خانه اتحادیه به مدار شهر است



وضعیت کنونی طرح بهسازی و ساماندهی لاله‌زار را چطور ارزیابی می‌کنید؟
خیابان لاله‌زار در فرایند پیشروی این طرح به دو بخش تقسیم شده است؛ لاله‌زار شمالی و لاله‌زار جنوبی. پیاده‌رو ضلع شرقی کاملا به اتمام رسیده و ضلع غربی هنوز جای کار دارد. برای لاله‌زار جنوبی هم برنامه‌هایی داریم که می‌تواند این محور را به میدان توپخانه سابق متصل کند. البته این طرح فقط در خیابان لاله‌زار خلاصه نمی‌شود. کوچه‌هایی هم که به لاله‌زار منتهی می‌شوند، مثل کوچه اتحادیه، کوچه باربر و... قرار است کاملا سنگفرش شوند که کالبدی واحد و یکپارچه در آن محدوده شکل گیرد تا کم‌کم این خیابان تبدیل به سرمایه‌ای برای مردم و شهر شود.

 منظور از مساعدت‌های شهرداری برای تغییر کاربری ملک‌های تجاری، مسکونی و... چیست؟ آیا قرار است در یک برنامه تدریجی لوسترفروشی‌ها از لاله‌زار جدا شوند؟ 
لاله‌زار خیابانی معمولی نیست. این خیابان سیر تطور تاریخی را در دل خود دارد. ناصرالدین شاه که از سفر پاریس برگشت تصمیم گرفت خیابانی مانند خیابان‌های این شهر در تهران قدیم بنا کند. این خیابان با سبقه فرهنگی و هنری، بعد از کودتای 28مرداد دچار تغییر و تحولاتی شده است که به یک فضای غیرمنطبق بر شرایط اجتماعی کل شهر تبدیل شده است. چماقداران کودتاچی آمدند و به جای جریان روشنفکری در این خیابان جاری شدند. بعد از انقلاب اسلامی هم آن شرایط دچار دگرگونی اساسی شد و به‌طور کلی این خیابان از ماهیت اصلی خود فاصله گرفت. این خیابان دارایی ارزشمندی است که در پستو مانده و از آن استفاده نمی‌شود. رویکرد ما بیرون کشیدن این سرمایه از پستو است تا هم کسبه و هم مردم از فواید آن منتفع شوند. شهر تهران باید پاسخگوی نیازهای فرهنگی و اجتماعی همه مردم باشد. این تغییر به هیچ وجه تحمیلی نیست. آیینه، شمعدان و لوسترفروشی با رویکرد مورد نظر ما ناهمگونی ندارد و کاملا بر تصویری که مدیریت شهری در ذهن دارد منطبق است. این مغازه‌ها محیط لاله‌زار را خانوادگی و دلچسب کرده‌اند. در لاله‌زار جنوبی اما نیاز است اماکن ارزشمندی که امروز تبدیل به انبار شده‌اند احیا شوند و از آنها استفاده‌های درخور این خیابان شود. خیلی از سینماهای قدیمی لاله‌زار امروز انبارهایی شده‌اند که می‌توانند اعتبار پیدا کنند و بازدهی بیشتری برای صاحبان این املاک به همراه داشته باشند.

مهم‌ترین چالش‌هایی که در این مدت با آن مواجه بودید بیشتر از چه جنسی بودند؟ آیا مدیریت شهری با رویکرد اقتصاد مبتنی بر فرهنگ وارد این طرح را هدایت می‌کند؟
بدون شک رویکرد اصلی مدیریت شهری همین است و اساسا مهم‌ترین چالش‌ها هم از جنس اجتماعی و اقتصادی‌اند. اگر این خیابان قرار است به سمت بهسازی برود از جنبه اقتصادی باید منزلت اقتصادی لاله‌زار ارتقا پیدا کند. بدنه کنار خیابان امروز همانطور که گفته شد واحدهای تجاری است و پشت این واحدها انبارها تعبیه شده‌اند. وقتی منزلت اجتماعی و اقتصادی یک ملک دچار مشکل و رکود می‌شود از چنین زمین‌های ارزشمندی به‌عنوان انبار استفاده می‌شود. این مهم‌ترین چالش کنونی خیابان تاریخی لاله‌زار است. حل مسئله اقتصادی این خیابان با کمک مردم و حمایت جامعه ممکن خواهد شد.

و براساس برآوردها و پیش‌بینی‌های شما این خیابان پذیرای چه تعداد گردشگر ایرانی و خارجی خواهد بود و چقدر ظرفیت پذیرش عابر پیاده در آن از نگاه شما وجود دارد؟
تجربه خیابان سی‌تیر یا پانزده‌خرداد که تبدیل به محور پیاده شدند نشان داد که این گذرها برای مردم جذابیت بسیاری دارند. تا پیش از این شاید چشم‌انداز روشنی برای چنین تغییراتی وجود نداشت اما امروز می‌دانیم که مردم به پاتوق‌های خانوادگی و دوستانه که در آن تماشاخانه، سینما، کافه و... وجود دارد و موسیقی زنده در آن اجرا می‌شود نیاز دارند و از حضور آنها در شهر استقبال می‌کنند.

 چند سینمای متروکه هم‌اکنون در این خیابان وجود دارد؟ و فکر می‌کنید بزرگ‌ترین اتفاقی که در لاله‌زار خواهد افتاد مربوط به بازگشت کدام بنا به کالبد شهر است؟ 
فکر می‌کنم حدود 18سینما وجود داشته باشد اما بزرگ‌ترین اتفاقی که در روند این طرح برای لاله‌زار می‌افتاد خانه اتحادیه است. این خانه تبدیل به مرکز فرهنگی و موزه شهر تهران می‌شود. رویدادهای مرتبط با تاریخ تهران، حال تهران و آینده تهران از دیدگاه مدیریت شهری در آنجا به نمایش درخواهد آمد. یک توریست خارجی می‌تواند با حضور در این موزه درباره مشاهیر، اتفاقات و تاریخ تهران آشنا شود. بنا داریم که این فضا را تبدیل به مرجع و کانونی برای شهر و شهروندان کنیم. رفت‌وآمد‌ها به خانه اتحادیه می‌تواند تمام فضای خیابان را تحت‌تأثیر قرار دهد. برای بازسازی و مرمت سینمای این خانه‌باغ همین امروز تعداد زیادی اعلام آمادگی کرده‌اند. البته این را هم بگویم که ساختمان بلدیه هم قرار است دوباره زنده شود تا رویدادهای شهری در آن شکل بگیرند. این بنا در انتهای خیابان لاله‌زار تبدیل به محلی برای گفت‌وگو درباره این رویدادها خواهد شد که این کانون هم کانون دیگری است که می‌تواند به‌عنوان پروژه‌ای پیشرو در تغییر لاله‌زار و هدایت آن به سمت فضاهای فرهنگی بسیار مؤثر واقع شود.