شهری زیر زمین

محمد سرابی 

یکی از دلایل اینکه ساخت مترو در ‌آخرین سال‌های جنگ تحمیلی طرفدار پیدا کرد؛ این بود که موشک‌باران رژیم بعثی شدت گرفته و فضای شهر را تحت‌تأثیر قرار داده بود. در ابتدای سال 1367 هر سازه مستحکم زیرزمینی می‌توانست حکم پناهگاه داشته باشند و از دید مردم، همه زیرگذرها، تونل‌ها و همینطور شبکه مترو جان‌پناهی برای حفاظت در مقابل حملات موشکی بود.
ساخت مترو از چند سال پیش به شکل محدود شروع شد. پروژه با خاکبرداری در عمق زمین آغاز شده و با سرعت کم پیش می‌رفت. یک سال پیش از آن، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس و محتشمی وزیر کشور، از کارگاه مترو بازدید کردند و هاشمی با اشاره مستقیم به اینکه مترو می‌تواند پناهگاه باشد گفته بود که این پروژه در سال‌های اول قیمت مصالح ساختمانی را زیاد نمی‌کند چون غیراز سیمان و میلگرد چیز دیگری مصرف نمی‌شود. تا سال 67 بیشتر شخصیت‌های سیاسی درباره ضرورت ساخت مترو قانع شده بودند یا اینکه در مقابل پیشرفت آن سکوت کرده بودند. هاشمی تأکید می‌کرد که هزینه مترو بعدا در کاهش مصرف بنزین و ترافیک جبران می‌شود. پیش‌بینی‌هایی که در این مدت از شبکه مترو می‌شد تقریبا درست بود مانند اینکه با مترو از تجریش تا راه‌آهن 20دقیقه طول می‌کشد و با ادامه مسیر به کرج و بهشت زهرا وصل می‌شود.
برای درک فضای پایتخت زیر حملات موشکی عراق، می‌توان به 3 خبر در‌ماه فروردین 67 توجه کرد.
اول اینکه رئیس اداره آگاهی تهران اعلام کرد یکی از برنامه‌های اصلی نیروی انتظامی محافظت از اموال خانه‌هایی است که مورد اصابت موشک قرار می‌گیرند و به محض اصابت، اکیپ‌هایی از گشت آگاهی در محل حاضر می‌شوند. تعدادی از مجرمان و سارقانی که به این خانه‌ها دستبرد می‌زدند توسط نیروهای پلیس دستگیر شده بودند.
دوم اینکه شهرداری تهران اعلام کرده بود ساخت پناهگاه در املاک خصوصی نیاز به کسب مجوز از شهرداری ندارد و متقاضیان می‌توانند بدون مراجعه و کسب پروانه اقدام به ساخت کنند.
سوم اینکه بیمه مرکزی تعرفه‌ای برای بیمه منازل کارمندان دولت در مقابل صاعقه، انفجار، سیل، زلزله و خطر حملات هوایی و موشکی اعلام کرد.
جز مترو اقدامات دیگری هم برای رفع مشکل ترافیک شهر انجام ‌شد. در مهر‌ماه 8خط اتوبوس به‌صورت آزمایشی، به‌جای بلیت، 10ریال پول نقد می‌گرفتند و مازاد در آمد به راننده تعلق می‌گرفت. این طرح ادامه پیدا نکرد. راه‌آهن نیز در 12بهمن قطار مسافربری تهران کرج با ظرفیت 700نفر را به‌کار انداخت. این قطار ساعت5:30صبح از کرج حرکت می‌کرد و ساعت 14:40از تهران باز می‌گشت. اما قطار نتوانست کار مترو را انجام دهد.
توسعه شهر همچنان ادامه داشت و دولت ضوابط اجباری جدیدی برای ساختمان‌ها را تصویب کرد تا با رعایت آنها آسیب‌های ناشی از زلزله کاهش پیدا کند در نتیجه عباراتی مثل مکانیک خاک وارد آیین‌نامه‌ها ‌شدند. میزان واگذاری خطوط تلفن ثابت نیز زیاد شده بود و در سال به چند صدهزار نفر در شهر‌های کوچک و بزرگ می‌رسید.
در تیرماه با هماهنگی وزارت کشور، پلیس، شهرداری و دیگر ارگان‌ها محله جمشید تهران در بین خیابان‌های کارگر، قزوین، هلال احمر و استخر به‌دلیل اینکه تبدیل به کانون معتادان شده بود، تخریب ‌شد.
تلاش‌های قبلی برای اصلاح وضعیت اجتماعی و مسکونی این محله به نتیجه نرسیده بود. شناسایی انبوه فروشندگان مواد‌مخدر از اول تیر شروع شد. در این عملیات 1300زن و 700کودک و نوجوان بازداشت و 100شیره‌کش‌خانه پیدا شدند.
موضوع قاچاق مواد‌مخدر در سال 67 اهمیت زیادی پیدا کرده و مجازات‌ اعدام قاچاقچیان سابقه‌دار و عملیات‌های پلیسی و نظامی در شهر و خارج از شهر دائما اجرا می‌شد.
با رسیدن پاییز خبر‌های مربوط به جنگ تحمیلی پایان یافت. چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی تهران با حضور 36کشور جهان برگزار شد و سرویس رفت‌وآمد برای آن از چند مسیر در تمام شهر برقرار شد.
روند بارندگی که در شهریور این سال باعث سیل شدید در آبعلی، رودهن، بومهن، دماوند و جاده هراز شد و ده‌ها کشته داشت، در نیمه دوم سال همچنان ادامه پیدا کرد. در ‌ماه دی، روابط‌عمومی سازمان هواشناسی باز هم درباره وارونگی و آلودگی هوا هشدار داد و پس از آن ‌ماه بهمن با سرمای شدید رسید. بارش برف سنگین که ابتدا تنها در شمال کشور اتفاق افتاد به تمام شهر‌ها گسترش پیدا کرد و باعث تعطیلی مدارس و بسته شدن جاده‌ها شد. برای چند هفته، در شهر‌های مختلف میزان برف به 30یا 50سانتی‌متر ‌رسید و در جاده‌ها از یک متر بیشتر شد.