نگاه
گذار بورسی از نفت به مغز
محمد کرباسی- دبیر گروه دانش و فناوری
ده‌ها سال قبل شاید پُز کشورهای مختلف جهان در اقتصادشان به صنایعی مثل فولاد، سیمان یا حتی پتروشیمی بود. حالا اما اگر به کشورهای پیشرفته نگاه کنید و سری به بورس‌‌های جهانی بزنید، بهترین شاخص‌ها در اختیار شرکت‌های استارت‌آپی و فناور قرار دارد. برخلاف گذشته که کارخانه، زمین و ماشین‌‌آلات به‌عنوان ارزش‌های یک شرکت سنجیده می‌شد، اکنون دیگر سال‌هاست که نوآوری و خلاقیت به‌عنوان دارایی‌های نامشهود، مهم‌ترین و باارزش‌ترین امتیاز شرکت‌های جهان به‌حساب می‌آیند.
در ایران اما این ماجرا مثل کلیدخوردن قدرت‌نمایی استارت‌آپ‌ها با تأخیر در حال رخ دادن است. برای نخستین‌بار قرار است استارت‌آپ‌ها که شاید جنس‌شان مثل شرکت‌های سنتی بورس نباشد، وارد بازار سرمایه شوند. هرچند ورود یک استارت‌آپ اکنون قطعی شده، ولی قرار است با باز‌شدن این مسیر، شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان مختلف دیگری هم با سروسامان‌دادن به ساختارهای خود به‌ویژه در بخش مالی، وارد بورس کشور شوند. هنوز شاید فعالان بازار سرمایه نگاه سنتی خود را به صنایع قدیمی داشته باشند، اما تجربه جهانی نشان داده که بورس ایران هم از امواج جهانی جدا نخواهد بود. شاید زمانی استفاده از فناوری برای جایگزینی روش‌های سنتی که خیلی‌ها به آن عادت داشتند، به‌نظر دور از ذهن بود اما دیگر حالا شاید حتی کسی یادش نمی‌آید که پیش از این بدون گوشی موبایل چطور حمل‌ونقل، کارهای بانکی و یا حتی مقدمات سفر خود را انجام می‌داد. استارت‌آپ‌ها که مقیاس‌پذیری و رشد سریع از اصول ذاتی‌شان است، حالا تبدیل به کسب‌وکارهای مهمی در زندگی مردم شده‌اند.
استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های خلاق و فناور در همین چند سال گذشته سبک زندگی میلیون‌ها نفر از مردم جهان را تغییر داده‌اند. آنها نشان داده‌اند که کارها را می‌شود از راه‌هایی انجام داد که شاید سال‌ها به فکر دولت‌ها یا شرکت‌های سنتی نرسیده است. به همین‌خاطر است که بدون داشتن دارایی‌های مشهود، آنها اکنون لیاقت ورود به بورس را پیدا کرده‌اند.
زمانی شاید سیلیکون‌ولی در کالیفرنیای آمریکا بود، حالا سیلیکون‌ولی در بنگلور هند است، در سوژو و شنژن چین است، در پکن یا شاید تهران و مشهد یا هر نقطه دیگر جهان است.
باید فهمید که دوران اقتصادهای نفتی تمام‌شده و همه کشورهای جهان به‌دنبال اقتصاد مغزپایه هستند. این خلاقیت، نوآوری و فکر است که بدون نگرانی از پایان پیدا‌کردن و تمام‌شدن منابعش دنیای آینده را می‌سازند. نفت یک رانت در اقتصاد کشورهاست و اتفاقا هر زمانی هم که قیمت نفت بالاتر بوده، در کشورهای رانتیر فساد بیشتر و وضع مردم و اشتغال بدتر شده است. پول نفت به‌عنوان رانت سال‌ها وارد اقتصاد شده و هر‌کسی با هر دلیلی سعی کرده به این رانت نزدیک‌تر شود.
خیلی‌ها سرانجام باید متوجه فهرست کنونی شرکت‌های برتر جهان شوند و مفهوم پیشتازی صاحبان فناوری را بفهمند. مقاومت سنتی در مقابل تفکر فناوری مدرن بی‌فایده است. در جهان انقلابی جدید شده است که همه را با خود همسو می‌کند.
اقتصادهای مغزپایه براساس فناوری، خلاقیت و نوآوری حالا حرف اول و آخر را در اقتصاد جهان می‌زنند.
این تفکر اکنون در میان سهامداران هم خود را نشان داده است. نوع نگاه سهامداران امروز با نوع نگاه آنها در مقایسه با چند سال پیش تفاوت پیدا کرده است. آنها به‌خاطر لمس‌کردن فناوری می‌دانند که استارت‌آپ‌هایی که شاید تا دیروز کسی حتی نقشی برای آنها در اقتصاد متصور نبود، چطور می‌توانند رشد و جهشی سریع داشته باشند و مسیری که شرکت‌های سنتی ۱۰ساله طی می‌کنند را در یک‌سال با خلاقیت خود پشت سر بگذرانند. شرکت‌هایی که مثلا با یک‌میلیون تومان سرمایه تاسیس شده‌اند و اکنون با داشتن همان تجهیزات گذشته و حتی با ساختمانی اجاره‌ای ارزشگذاری‌شان به‌خاطر خلاقیت چند‌صد میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.
گاندی جمله‌ای دارد که می‌گوید «ابتدا تو را نادیده می‌گیرند، بعد به تو می‌خندند، سپس با تو می‌جنگند و درنهایت تو پیروز می‌شوی.» ورود استارت‌آپ‌ها به بورس و بازار سرمایه پیروزی جدیدی برای اکوسیستم فناور و خلاق کشور پس از تحمل مدت‌ها نادیده گرفته‌شدن، مورد استهزا قرار‌گرفتن و حتی رویارویی با نگاه سنتی به‌حساب می‌آید که باید از آن استقبال کرد و برایش خوشحال بود.
