سال کلیدر

حسنا مرادی   

سال1363، نهال رمان که در سال‎‌‎های قبل کاشته شده بود، بالید و تبدیل به درختی ثمرده شد. محمود دولت‎‌‎آبادی آخرین جلد رمان ده‎‌‎جلدی خود، «کلیدر» را منتشر کرد. نوشتن این رمان حدود 15 سال طول کشیده بود و چند جلد اول آن در سال1357 منتشر شد. 
این رمان اقلیمی، با الهام از زندگی شخصیت قهرمان مردمی سبزوار، «گل ‎‌‎محمد» نوشته شده بود و در بستر روایت زندگی گل‎‌‎محمد، داستان زندگی مردمان خراسان در سال‎‌‎های پس از جنگ جهانی دوم را روایت می‎‌‎کرد. زبان خاص دولت‎‌‎آبادی در این رمان، خیال‎‌‎انگیزی را به واقعیت گره زده و توصیفات بی‎‌‎نظیری خلق کرده بود. این رمان حدود 2800صفحه‎‌‎ای، به‌عنوان طولانی‎‌‎ترین رمان ادبیات فارسی، بیش از 100شخصیت داشت که به خوبی در مسیر داستان پرداخته شده بودند. برخی از منتقدین ادبی، نقدهایی به زبان داستان داشتند و از نظرشان نویسنده به گویش محلی و گفتار مردمان آن زمان به اندازه کافی وفادار نبود. کلیدر، بر ادبیات داستانی ایران، اثری روشن داشت و پس از انتشار آن، رمان‎‌‎های دیگری تحت‎‌‎تأثیر کلیدر مانند رمان «مرگ پلنگ» نوشته خسرو نسیمی نوشته شدند. سال1363، شاهد انتشار چندین اثر ادبیات انقلابی بود. «حوض سلطون» از محسن مخملباف داستان زن بیوه‎‌‎ای را روایت می‎‌‎کرد که سختی‎‌‎های زندگی او را در مسیر مبارزات انقلابی قرار داده بود. «دو منظره» از غزاله علیزاده هم دیگر اثر ادبیات انقلابی بود. علیزاده که این رمان را در سال1357 نوشته بود، در آن، زندگی خانواده‎‌‎ای را از سال‎‌‎های دور تا سال انقلاب مرور می‎‌‎کرد. جمال میرصادقی هم با نوشتن «آتش از آتش» اثری انقلابی و مبارزه‎‌‎محور را در کارنامه خود ثبت کرد. این رمان به‌خاطر ساختار ضعیفش توفیق چندانی پیدا نکرد. اما میرصادقی در همین سال، موفق‎‌‎ترین رمان خود یعنی «بادها خبر از تغییر فصل می‎‌‎دادند» را هم منتشر کرد. این اثر روایتی فقرنگارانه از زندگی مردم در دهه 1340 بود که به خوبی ساخته و پرداخته شده بود. قهرمان داستان، در مسیر داستان از نوجوانی خام و بی‎‌‎خبر به انسانی بالغ و کنشگر تبدیل می‎‌‎شد و به مبارزه با ظلم می‎‌‎پرداخت. سال1363، برای ادبیات جنگ هم سال پرباری بود. سید مهدی شجاعی، دو‌مجموعه‎‌‎داستان کوتاه «ضریح چشم‎‌‎های تو» و «ضیافت» را در این سال چاپ کرد. نگاه شجاعی به جنگ تحمیلی، نگاهی ارزشی و حماسی بود. نثر او، نثری روان و ادیبانه بود.