نگاهی به اجرای طرح «امنیت اجتماعی بانوان» در مناطق مرکزی پایتخت
شهری برای همه
بهاره خسروی / شقایق عرفی‌نژاد / معصومه حق‌جو
امنیت از عنصر اساسی حیات انسان است. در واقع یکی از مؤلفه‌های کلیدی برای داشتن جامعه‌ای امن و تربیت نسلی پویا احساس رضایت و اطمینان خاطر در شهروندان است. در نبود امنیت، زنان در معرض خطرهای بیشتری در مقایسه با مردان قرار می‌گیرند. یکی از رایج‌ترین خشونت‌های جنسی علیه بانوان که باعث به خطر افتادن امنیت اجتماعی آنها می‌شود، مزاحمت‌های خیابانی است. این موضوع به تازگی مورد توجه متولیان فرهنگی شهرداری و شورای‌شهر قرار گرفته و باعث مطرح شدن طرح ارتقای امنیت بانوان از سوی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی در مناطق 22گانه پایتخت شده است. این طرح با نظارت اداره کل امور بانوان شهرداری برای زدودن افزایش امنیت اجتماعی بانوان در زمان تردد در شهر و محله‌ها و اماکن عمومی روی میز آمده است. در این گزارش نگاهی به نحوه اجرای طرح امنیت اجتماعی از نگاه مسئولان شهری و شهروندان در مناطق تکه مرکزی پایتخت داریم.
ماده 69 برنامه پنج ساله سوم به موضوع شناسایی و بهسازی فضاهای بی‌دفاع شهری و نقاط کور و ناامن با همکاری نهادها و سازمان‌های ذیربط برای ارتقای امنیت اجتماعی در فضاهای شهری و ایجاد احساس امنیت در شهروندان به‌ویژه زنان، کودکان و توانیابان می‌پردازد. یکی از مهم‌ترین مشکلات بانوان در زمینه امنیت اجتماعی مزاحمت‌های خیابانی است؛ موضوعی که نشئت گرفته از حس قدرت و برتری‌طلبی نخ‌نما و پوسیده مردسالارانه است.
به همین دلیل برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارتقای امنیت بانوان از سوی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران و با نظارت اداره کل امور بانوان طرحی در دستور کار قرار گرفته است که مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایرنا آزارهای خیابانی را اتفاقی ناخوشایندی علیه زنان در فضاهی عمومی عنوان می‌کند. او اعتقاد دارد که این رفتار اثر سویی در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی بانوان دارد. او در این مصاحبه با تأکید بر اینکه حذف آزارهای خیابانی با همبستگی آموزش، قانون و فرهنگ میسر است،
می‌افزاید: «مردان آزارگر نیاموخته‌اند تعرض به حریم شخصی زنان، به منزله تخریب روحیه آنان و نابودی نسل‌های بعد است. در بسیاری از اوقات، افرادی که با کلام خود موجب آزار روحی زنان می‌شوند، آموزش ندیده‌اند و از تأثیرات آن رفتار بی‌اطلاعند و این کار را تنها برای تفریح و وقت‌گذرانی انجام می‌دهند.»
به گفته «زهرا بهروز آذر» زنان پایتخت از آزار کلامی، خلوتی معابر، فرورفتگی‌های شهری و حتی فضای سبز و شمشادها احساس ناامنی می‌کنند. رفع این مشکل با اصلاح کالبد شهر و اقدامات فرهنگی انجام خواهد شد، زیرا اصلاح معابر یا اصلاح فضای سبز اقدامی عاجل و در اختیار شهرداری است، اما رفتارهایی مثل متلک‌پرانی نیازمند کار فرهنگی است. آن‌طور که بهروزآذر گفته است تا پایان سال معابر و نقاط ناامن در مناطق ۲۲گانه تهران با کمک زنان ساکن همان مناطق شناسایی و سپس اقداماتی برای رفع مشکلات و تأمین امنیت زنان انجام می‌شود.
سرپرست معاونت اجتماعی فرهنگی منطقه 10
شناسایی و بهسازی فضاهای بی‌دفاع شهری
سرپرست معاونت اجتماعی و فرهنگی منطقه 10 درباره اقداماتی که برای امنیت اجتماعی در این راستا در منطقه اجرا شده است، توضیح می‌دهد: «این طرح از سوی دکتر جوادی یگانه، معاون اجتماعی شهرداری تهران، مطرح و منطقه 10 به‌عنوان پایلوت شهر تهران انتخاب شد. در مرحله نخست طرح با همکاری معتمدان محلی، شهرداران و پژوهشگران محلی 63 نقطه بی‌دفاع شهری شناسایی شد.»
به گفته «محمد سعدی باصری» در این طرح مطالعاتی مشکلاتی مانند تأمین روشنایی خیابان‌ها، هرس درختان، دیوارکشی و فنس‌کشی فضاهای بی‌دفاع شهری و پاکسازی خانه‌های متروک انجام شد.
تأمین امنیت بانوان کنار گذر نواب
اجرای طرح امنیت اجتماعی بانوان یکی از طرح‌های موفقی بود که در 2 بخش کالبدی و اجتماعی در منطقه 10 با موفقیت در حال اجراست. به نحوی که «زهرا‌نژاد بهرام» از اعضای شورای شهر در بازدیدی که از روند اجرای این طرح در منطقه داشت، از نحوه کار و مشارکت اهالی استقبال کرد و بر ادامه آن تأکید داشت.
به همین دلیل مرحله دوم طرح امنیت اجتماعی بانوان به تأمین امنیت بانوان ساکن در کنار گذر نواب اختصاص داده شد. باصری با بیان این مطلب در ادامه می‌افزاید: «گذر پشت نواب یکی از نقاط حساس و آسیب‌پذیر منطقه 10 است. این گذر مانند زخم بزرگ و عمیقی است که به دلیل مشکلات حاشیه‌ای فراوان رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی آنکه سال‌ها اهالی با آن دست و پنجه نرم می‌کردند، جرئت فراوانی می‌طلبید، اما «مجید رباطی» سرپرست شهرداری منطقه به حوزه این حوزه وارد شد. ما هم اقدامات لازم را انجام دادیم و به معضلات این محدوده رسیدگی کردیم.»
او می‌افزاید: «با اهالی مجتمع‌های چلچله 1 و 2 و 3 نواب که مشارکت‌پذیری خوبی دارند، ارتباط برقرار کردیم. برای ایجاد حس اعتماد و تشویق آنها به مشارکت در این طرح با آنها در زمینه زیباسازی نمای بیرونی ساختمان‌ها همکاری کردیم و امکاناتی مانند مبلمان شهری، ایزوگام باغچه‌ها، بهسازی پله‌ها و باغچه‌ها، نظافت و سطل زباله و مواردی از این دست را در اختیار آنها قرار دادیم تا فضا برای اجرای طرح و آرام‌سازی روانی شهروندان فراهم شود.»
مدیر اداره بانوان شهرداری منطقه 7
آموزش، رکن اول تقویت امنیت اجتماعی زنان
منطقه 7 دارای 2 بافت شمالی و جنوبی یا به تعبیری شرقی و غربی است. بافت شمالی در محدوده خیابان سهروردی، اندیشه، عباس‌آباد، مطهری و ترکستان نسبت به بافت بخش شرقی که شامل نظام‌آباد، سبلان، خواجه نصیر و گرگان است، پیشرفته‌تر است. بافت ناحیه یک و 2 از نظر امنیت برای زنان به نسبت آسیب‌پذیرتر از سایر بخش‌های منطقه است.
طبق مطالعاتی که در حوزه امنیت زنان در منطقه 7 انجام شده است، در نواحی یک، 2، 3، و 4 مناطقی داریم که آسیب‌زاترند. در این مطالعات 11 نقطه آسیب‌زا در منطقه 7 شناسایی شده که از میان آنها 5 نقطه مربوط به ناحیه یک، 4 نقطه مربوط به ناحیه 2، یک نقطه مربوط به ناحیه 3 و یک نقطه در محدوده ناحیه 4 است.
طرح امنیت زنان در 5 فاز در منطقه 7 اجرا می‌شود. فاز اول تشکیل تیم برای اجرای طرح و ارائه آموزش‌های لازم بود. در فاز دوم به شناخت و جانمایی فضاهای بی‌دفاع شهری پرداختیم که 23 مورد فضای بی‌دفاع شهری احصا شد. برای رفع این مشکلات در فاز بعدی اقداماتی از جمله فنس‌کشی برخی از نقاط رهاشده، دیوارکشی کنج‌ها و فرورفتگی‌ها، دیوارکشی ورودی ساختمان‌های متروکه، هرس شمشادها و گیاهانی که نقاط ناامن ایجاد کرده بودند و نصب چراغ روشنایی در معابر تاریک انجام شد.
مهم‌ترین مسئله‌ای که در زمینه امنیت زنان مطرح است، فشردگی بافت جمعیتی و در مقابل خلوتی محیط و فضاهای بی‌دفاع شهری است. هر دوی این موارد می‌تواند برای زنان آزاردهنده باشد. زمانی که محدوده‌ای خلوت و بدون سکنه و از طرفی ساعت‌کاری خارج از عرف باشد و خانمی مجبور باشد صبح خیلی زود از منزل خارج شود یا آخر شب به خانه برگردد، بافت خلوت و شلوغ می‌تواند آسیب‌رسان باشد. اصلی‌ترین دغدغه‌ای که می‌تواند برای زنان جامعه امروز در زمینه امنیت وجود داشته باشد، این است که فضاهایی که ممکن است برای این قشر آسیب‌زا باشد، به بهترین شکل ممکن پوشش داده شود.
در فاز سوم هماهنگی‌های لازم با مسئولان ذیربط انجام شد. شهرداری با مؤسسات و نهادهای بسیاری در این‌باره تعامل و تبادل نظر دارد. از جمله کلانتری، مراکز بهداشت، شورایاری‌ها، بهزیستی، سمن‌ها، نیکوکاران و نیروهای مردمی. در این فاز با مسئولان این نهادها درباره نحوه همکاری صحبت شد.
اما معتقدیم آموزش همگانی به مردان می‌تواند اصلی‌ترین بازوی اجرایی در این حوزه باشد. وقتی مردان یاد بگیرند رفتار اجتماعی‌شان با یک بانو چطور باید باشد، می‌تواند پیامدهای خوشایندی در جامعه شهری داشته باشد. ما بیشتر در همین زمینه در جامعه شهری کار می‌کنیم؛ چون بیشتر این اتفاقات در جامعه شهری می‌افتد. در جامعه روستایی به دلیل اینکه همه با هم آشنا هستند، این اتفاقات کمتر رخ می‌دهد.
جامعه مدرن شهرنشین ما به سویی می‌رود که دیگر همسایه‌ها هم همدیگر را نمی‌شناسند. در دهه‌های گذشته همسایه‌ها از هم خبر داشتند و اگر زنی تنها در جایی ساکن بود، تمام اهالی محل مراقبت از او را وظیفه خود می‌دانستند. اما الان این‌طور نیست و بسیاری از خانم‌هایی که تنها زندگی می‌کنند،
از ترس یک جفت کفش مردانه پشت درشان می‌گذراند و این دردناک است. خانمی که مطلقه یا بیوه است دائم نگران است و دلیلش نبود آگاهی است و همین‌طور توقعاتی که جامعه ایجاد کرده است. پس نخستین آموزش باید برای مردم باشد. این آموزش باید از طریق مسئولان مرتبط صورت گیرد. یعنی کسانی که کارشناس هستند. به‌عنوان مثال‌سراهای محله‌ها امن‌ترین فضا برای این آموزش‌ها هستند. سمن‌ها و شورایاری‌ها و نهادهای مردمی‌هم با برگزاری کلاس‌های آموزشی و برنامه‌های تفریحی می‌توانند در این زمینه فعال باشند. نیروی انتظامی هم می‌تواند در زمینه تأمین امنیت زنان مؤثر باشد، ولی ما نیروی انتظامی را یک نهاد نظارتی می‌دانیم. نهاد اجرایی خود مردم هستند.
جامعه‌ای پویا در گرو تأمین سلامت روان بانوان
امنیت اجتماعی سطحی از احساس اطمینان خاطر است که جامعه و گروه در آن نقش اساسی دارند. البته میان امنیت انسانی و اجتماعی تفاوت‌هایی وجود دارد. در مفهوم امنیت انسانی، موضوع فقط انسان است و بر تأمین امنیت فردی تأکید می‌شود، اما در تعریف امنیت اجتماعی، عنصر اصلی امنیت گروه و حتی جامعه مطرح می‌شود. اما این امنیت اجتماعی از کی شروع می‌شود؟ امنیت اجتماعی گره‌خورده با امنیت اقتصادی است. هرچه میزان رفاه اجتماعی مردم جامعه بالاتر باشد به همان میزان امنیت اجتماعی بالاتر است و بالعکس هرچه اقتصاد جامعه رو به رکود باشد و افراد شغل مناسب و درآمد کمتری داشته باشند ضریب امنیت اجتماعی سیر نزولی دارد. این امنیت در مورد بانوان، خردسالان با توجه به اینکه قشر آسیب‌پذیر جامعه محسوب می‌شوند، باید بیشتر احساس شود.
یعنی وقتی زنی با فرزندش وارد جامعه و اماکن عمومی می‌شود، نباید هراسی از کیف‌قاپی، آسیب‌رسانی، زورگیری داشته باشد و برای تردد در محله، بوستان، مراکز خرید و... خطری او را تهدید کند. بسیاری از مشکلات و آزارهای خیابانی که بانوان با آن مواجه می‌شوند، ریشه فرهنگی دارد و به دلیل تغییراتی مانند کوچ هوشمندانه و گسست نسلی ایجاد می‌شود؛
تغییراتی که کم‌کم تبدیل به دغدغه حفظ هویت و انسجام موجودیت می‌شود.
البته فقر اقتصادی و فرهنگی، اعتیاد، خشونت خانگی، فساد و فحشا و تبعیض جنسیتی از دیگر عوامل پایین آمدن امنیت اجتماعی بانوان است و همین باعث بروز اختلالات روانی و بیماری‌های فراوانی میان بانوان می‌شود. به همین دلیل برای داشتن جامعه‌ای پویا و همچنین تربیت نسلی جامعه‌ساز باید بر تأمین سلامت عمومی بانوان، افزایش مهارت‌های اجتماعی و فردی با هدف تأمین امنیت اجتماعی بانوان بیشتر تأکید داشت.
