فرهنگ تفکیک شد

  فرزانه‌ابراهیم‌زاده     

18 آذر1343 بعد از تصویب مجلس شورای ملی برای نخستین‌بار نام وزارتخانه‌ای به‌عنوان آموزش و پرورش به کابینه حسنعلی منصور اضافه شد. وزارت فرهنگ به دو وزارتخانه فرهنگ و هنر و آموزش و پرورش تفکیک شد و آنها در دو سوی میدان بهارستان کار خود را آغاز کردند. سهم وزارت آموزش و پرورش، ساختمان تاریخی مسعودیه بود.
سابقه تشکیل وزارتی که وظیفه نظارت بر آموزش در مدارس را داشت به دوره ناصرالدین‌شاه و زمانی بازمی‌گردد که او تصمیم گرفت با حذف منصب صدراعظمی، 7 وزارتخانه را راه‌اندازی کند. وزارت معارف که در کنار مدرسه دارالفنون راه‌اندازی شد، یکی از این 7 وزارتخانه بود و اعتضادالسلطنه به ریاست آن برگزیده شد. این وزارت وظیفه اداره دارالفنون به‌عنوان تنها مرکز علمی مدرن و تدوین کتاب‌های درسی و نظارت بر کار معلمان دارالفنون را برعهده داشت. سال‌ها بعد با راه‌اندازی مدارس ابتدایی جدید توسط مرحوم حسن رشدیه و تشکیل انجمن معارف، وظایف تازه‌ای به وزارت معارف داده شد و نظارت بر مدارس جدید و تاسیس مدارس بیشتر را به این وزارتخانه سپردند. با به ثمر رسیدن مشروطه و تشکیل کابینه‌ای مدرن‌تر، وزارت معارف یکی از مهم‌ترین وزارتخانه‌ها بود که نظارت بر فرهنگ و هنر یعنی چاپ و نشر روزنامه و کتاب و مدارس هنری را هم بر‌عهده داشت. این وظایف با گسترده شدن دامنه فرهنگ و هنر و همچنین آموزش در ایران با تاسیس دانشگاه تهران گسترده‌‌تر شد و نام آن نیز به وزارت فرهنگ و صنایع مستظرفه و بعدها به وزارت فرهنگ تغییر نام داد. محل وزارتخانه در دوران پهلوی اول به بخش جنوبی باغ نگارستان منتقل شد. دفتر کار وزیر نیز در یکی از عمارت‌های مسعودیه بود.
در سال1342 با توجه به انقلاب سفید و با روی کار آمدن دولت حسنعلی منصور، دولت تصمیم به تغییراتی در ساختار خود گرفت. کابینه حسنعلی‌منصور که بیشترشان از اعضای حزب ایران نوین بودند نگاهی آمریکایی داشت و از تکنوکرات‌های تازه‌نفسی تشکیل شده بود که معتقد بودند دولت، ساختاری کهنه دارد و برای ایران که رو به پیشرفت است، کارایی ندارد. آنها بعد از مطالعات فراوان، طرح تاسیس چندین وزارتخانه جدید را دادند. یکی از وزارتخانه‌هایی که در این طرح باید با ساختار تازه کار خود را ادامه می‌داد وزارت فرهنگ بود. در آن زمان تعداد مدارس در چندین مقطع در سراسر کشور گسترش یافته و آموزش و پرورش رایگان و اجباری در کشور در حال شکل‌گیری بود. از سوی دیگر اعتصاب معلمان در سال1340 دولت را برای ساماندهی وضعیت معلمان جدی کرده بود و این از عهده یک وزارتخانه با وظایف گسترده برنمی‌آمد. در کنار اینها برخی نظریه‌پردازان تعلیم و تربیت، ساختار تازه‌ای برای آموزش و پرورش داشتند و معتقد به تحول سیستم آموزشی کشور بودند. تحولی که تشکیل نهاد کودکی در آن نقش بسزایی داشت.
از سوی دیگر دامنه فرهنگ با ورود هنرهای جدید گسترده‌تر شده بود و خود نیاز به وزارتخانه تازه‌ای داشت. پس با توجه به این طرح، جداسازی این دو وزارتخانه از هم به مجلس ارائه شد و مجلس با تأیید تقسیم وزارتخانه فرهنگ مجوز تشکیل دو وزارتخانه را صادر کرد. براساس ماده اول این قانون، از تاریخ تصویب، کلیه وظایفی که به‌عهده وزارت فرهنگ بود به: «وزارت آموزش و پرورش و وزارت فرهنگ و هنر و سازمان اوقاف که به موجب این قانون تشکیل می‌شود» محول شد.
این وظایف، نظارت بر آموزش و پرورش و آموزش عالی بود. همچنین وزارتخانه فرهنگ که در کنار این وزارتخانه تشکیل شد، عهده‌دار پیشرفت فرهنگ و هنر و حفظ و توسعه و شناساندن میراث کهن و تمدن باستانی کشور بود.
منصور بعد از تصویب این مصوبه، هادی هدایتی از دوستان نزدیکش و وزیر مشاور در کابینه‌ را به‌عنوان نخستین وزیر آموزش و پرورش انتخاب کرد. هدایتی لیسانس حقوق قضایی از دانشگاه تهران و دکتری زبان و ادبیات فرانسه از سوربن پاریس داشت و در دانشگاه تهران در دو دانشکده ادبیات و حقوق استاد بود. هدایتی تا آبان1347 به‌عنوان وزیر آموزش و پرورش فعالیت داشت و بعد این پست را به فرخ‌رو پارسا سپرد. منصور همچنین مهرداد پهلبد همسر شمس پهلوی را به‌عنوان وزیر فرهنگ به مجلس معرفی کرد. وزیری که وزارتش تقریبا بدون جانشین، تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت. وزارت آموزش و پرورش ساختمان مسعودیه را به‌عنوان ساختمان وزارتی انتخاب کرد. ساختمانی که تا سال 80 به‌عنوان وزارت آموزش و پرورش و ساختمان وزارتی در دست این وزارتخانه بود.