راز بقای ثبات ارزی

رضا کربلائی‌‌- روزنامه‌نگار

سرانجام قیمت ارزهای جهانروای خارجی در بازار داخلی ایران دیروز فروکش کرد و انتظار این است که ثبات به بازار ارز کشور برگردد. اما راز بقای ثبات ارزی چیست و چگونه می‌توان از شکل‌گیری موج تازه از التهاب ارزی جلوگیری کرد؟ بدیهی است که بازگرداندن ثبات به بازار ارز و برگشت به نرخ‌های تعادلی تنها به اقتدار قانونی دولت و سیاست‌های کوتاه‌مدت بانک مرکزی سخت و شکننده خواهد بود و لازم است تا تدابیری چندوجهی برای حفظ آرامش در بازار ارز اجرایی شود. افزایش قیمت ارز در بازار داخلی البته دلایل مختلفی دارد اما آنچه باعث شتاب رشد قیمت به‌ویژه در یک‌ماه گذشته شد‌ را می‌توان در چند گزاره خلاصه کرد؛ انباشت‌شدن تقاضای تجاری ارز برای واردات، شکل‌گیری موج تقاضا برای ارز از سوی برخی صادرکنندگان برای رفع تعهد ارزی، ایجاد اختلال در روند ورودی ارز به کشور به‌دلیل محدودیت‌های تجاری ناشی از شیوع کرونا، انفعال و مقاومت برخی کشورهای طرف تجاری ایران برای آزادسازی و دسترسی به منابع ارزی و البته حرکت بخشی از نقدینگی به سمت بازار ارز و طلا و شکل‌گیری تقاضای سرمایه‌گذاری ارزی که انتظار می‌رود دست‌کم بخشی از این مشکلات ایجاد‌شده با تدابیر دولت و بانک مرکزی در کوتاه‌مدت برطرف شود. به‌ویژه اینکه رئیس‌کل بانک مرکزی در تازه‌ترین موضع‌گیری خود از دستورالعمل جدید درخصوص نحوه برگشت ارز به چرخه اقتصاد و تامین ارز واردات کشور خبر داده است.
در افق میان‌مدت و بلندمدت اما ضرورت دارد تا موانع بنیادین بر سر راه نقل و انتقال ارز و دسترسی به منابع ارزی کشور از یک‌سو و تقویت منابع ارزی از طریق تقویت صادرات غیرنفتی با متنوع‌کردن شرکای تجاری ایران برداشته شود و این مهم وقتی عملیاتی و قابل اتکا خواهد بود که مجموعه ارکان تصمیم‌گیرنده در سطوح مختلف قوای سه‌گانه با درک واقع‌بینانه و منطقی از چالش‌های تجاری و ارزی پیش‌روی کشور، درصدد برایند تا این موانع را با فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی حذف کنند و مانع شکل‌گیری حلقه جدیدی از محاصره ارزی کشور شوند. دست‌کم 3گام برای شکستن حصر ارزی کشور باید برداشته شود، نخست انتظارات تورمی در کشور به‌طور جدی کاهش یابد تا تقاضای سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری در بازار ارز فروکش کند، این مهم در چارچوب هدف‌گذاری نرخ تورم 22درصدی بانک مرکزی و منظومه‌ای از سیاست‌های پولی کلان ازجمله تامین کسری بودجه از مسیر تداوم حراج‌ اوراق بدهی دولت، کاهش شکاف بین نرخ بهره واقعی بانکی با نرخ تورم فعلی و آینده، ایجاد تعادل در بازده بین بازارهای دارایی و بازارهای نقدشونده نظیر ارز و طلا و التزام ارکان تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیرنده در سطوح سیاسی و اقتصادی کشور برای کاهش اختلافات سیاسی و اجماع عقلانی جهت رفع چالش‌های اقتصادی کشور ممکن خواهد بود.
دومین گام تلاش برای شکستن حصر بانکی کشور و پذیرش این واقعیت است که هرچند برخی بانک‌های خارجی در همکاری با بانک‌های ایرانی از فشار تحریم‌های آمریکا نگران هستند، اما تصویب‌نشدن لوایح دوگانه دولت در ارتباط با مبارزه با پولشویی و جرایم سازمان‌یافته این پیام را به بانک‌های جهان مخابره کرده که همکاری با بانک‌های ایران زیانبار و هزینه‌زاست و از این منظر ضرورت دارد تا مجلس جدید در یک سال پایانی دولت، با درک واقعیت حصر بانکی کشور در جهت تصویب لوایح یادشده با درنظر‌گرفتن مصالح و منافع ملی گام بردارد.
گام سوم هم تلاش برای گشایش در روابط خارجی و تجاری ایران با کشورهای جهان خواهد بود و بدیهی است که اگر مجموعه حاکمیت به این نتیجه رسیده که می‌توان با کشوری چون چین روابط راهبردی 25ساله داشت، به‌طور طبیعی تلاش برای برقراری روابط تجاری و اقتصادی بلندمدت با دیگر کشورهای جهان هم ضرورت دارد و نشان خواهد داد که ایران به‌عنوان یک بازیگر فعال در سطح منطقه و جهان، خواهان ارتباط مؤثر با حفظ احترام متقابل با همه کشورهای جهان است و با این پیش‌فرض و ارسال سیگنال به جهان می‌توان تلاش برخی کشورها برای ایران‌هراسی را کم‌اثرکرد.
واقعیت این است که ثبات ارزی تنها با اتکا به کاهش چندروزه قیمت ارزهای خارجی در بازار داخلی مستمر و پایدار نخواهد بود. شرط ثبات ارزی ارائه تصویری باثبات از اقتصاد ‌ایران در جهان پرتلاطم امروز است و کشور ما با جمعیت 85میلیون نفری از پتانسیل‌های بالقوه زیادی برای داشتن سهم و نقش بیشتر از اقتصاد جهان برخوردار است. مقاومت در برابر فشارهای خارجی با تصور اینکه تحریم‌ها نعمت و رمز پیروزی، مقاومت است، با اهداف کلان اقتصادی کشور و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی همخوانی ندارد. راز اقتدار اقتصاد ایران در جهان در گرو‌ احیای قدرت از دست رفته اقتصادی و تلاش مستمر برای شکستن زنجیره تحریم‌هاست و ثبات در بازار ارز تنها نشانه‌ای است از اینکه ایران کشوری مطمئن و متعادل برای سرمایه‌گذاری است وگرنه رشد 8درصدی اقتصاد کشور در خلأ شکل‌ نمی‌گیرد. ثبات بازار ارز با گشایش در روابط بانکی، افزایش جریان ورودی ارز با تقویت صادرات و تنوع‌بخشیدن به شرکای خارجی و البته سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی و ارزآور اقتصاد کشور شدنی است و در کنار تدابیر اقتصادی، اجماع سیاسی برای خنثی‌کردن تهدیدهای بیرونی یک ضرورت انکارناپذیر خواهد بود. در غیر این صورت دور‌زدن تحریم‌ها پرهزینه و ثبات بازار ارز شکننده خواهد بود و اقتصاد وضعیت پیش‌بینی‌ناپذیری را تجربه خواهد کرد.