رکوردشکنی آماری در تجارت پارتیزانی

هرچند تجارت خارجی ایران زیر سایه تحریم‌ها و جنگ اقتصادی با مشکلات متعددی مواجه است؛ اما آمارها نشان می‌دهد با اتکا به توانمندی بخش‌های غیردولتی، شرکای تجاری منطقه‌ای و توسعه مبادلات با همسایگان تا حدودی اثرات تحریم خنثی شده است. در این میان آمارهای شفاهی برخی مسئولان و متولیان حوزه تجارت، تصاویری فراتر از واقعیت و حتی نزدیک به معجزه از تجارت خارجی ایران ارائه می‌دهد؛ اطلاعاتی که در 3‌ماه گذشته مستندات و جزئیات آماری آن در اختیار رسانه‌ها و کارشناسان قرار نگرفته است. در غیاب انتشار آمارهای ماهانه گمرک ایران، تنها مرجع آماری قابل‌استفاده در حوزه تجارت خارجی به اظهارات مدیران گمرک و مسئولان وزارت صنعت منحصر می‌شود که آن‌هم به‌صورت تقریبی و البته به‌صورت ناقص منتشر می‌شود.

یک آمار و هزار تحلیل
به گزارش همشهری، استفاده ابزاری از آمارها برای مثبت جلوه دادن عملکرد یا برجسته‌کردن برخی جنبه‌های مثبت سال‌هاست که به روالی در ارائه اطلاعات تبدیل شده اما همواره تناقض در اظهارات باعث شده حتی جامعه نسبت به واقعیت‌های آماری نیز بی‌اعتماد شود. در حوزه تجارت خارجی، چندماهی می‌شود که گمرک ایران برای انتشار ماهانه آمارهای تجاری رغبتی نشان نمی‌دهد و مردم و رسانه‌ها باید توصیف وضعیت را از زبان رئیس گمرک یا همکارانش بشنوند. به‌عنوان‌مثال، 11دی‌ماه امسال، سید روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران میزان صادرات کالایی کشور در 9‌ماه امسال را 31.9میلیارد دلار اعلام کرد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 5درصد ازنظر ارزش کاهش دارد اما ازنظر وزن رشد 18درصدی را نشان می‌دهد، پیش‌تر حسین مدرس خیابانی، قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت هم ارزش صادرات را بالاتر از 32میلیارد دلار اعلام کرده بود و حمید زادبوم، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران نیز با صرف‌نظر کردن از افت 5درصدی ارزش صادرات، افزایش 19درصدی حجم صادرات غیرنفتی در 9‌ماه امسال را نشانه موفقیت اعلام کرد.

رشد عجیب و معجزه‌آسا
در جنگ اقتصادی، خبری بهتر از جهش صادرات و گشایش محدودیت‌ها نیست اما این گشایش‌ها باید به‌صورت مستند و ملموس اتفاق بیفتد تا مسرت‌بخشی آن به جان جامعه نیز رسوخ کند. اتاق تهران براساس آمارهای سخنگوی گمرک ایران، محاسباتی درباره تحولات تجارت خارجی انجام داده که نتایج عجیب و خارق‌العاده‌ای داشته است. براساس این آمارها میزان صادرات کالایی بدون نفت خام در 9‌ماه امسال 103.6میلیون تن به ارزش 31.9میلیارد دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال1397 ازنظر ارزشی 5درصد کاهش داشته و از لحاظ مقداری با 18درصد افزایش همراه است. براساس آمارها در 9‌ماه امسال، تراز تجاری ایران به مثبت 60میلیون دلار رسیده و حمید زادبوم، معاون وزیر صنعت و رئیس سازمان توسعه تجارت ایران این مثبت‌شدن تراز تجاری را چیزی شبیه معجزه اعلام کرده است.
به گزارش همشهری، بررسی روند ماهانه صادرات غیرنفتی براساس این اطلاعات و با نگاهی به آمارهای موجود از تجارت ماه‌های قبل، نشان می‌دهد ارزش صادرات آذرماه امسال 4.8میلیارد دلار بوده که بعد از اردیبهشت‌ماه، بالاترین رقم ثبت‌شده برای صادرات در سال جاری است. یکی از عجیب‌ترین نکاتی که با این آمار می‌توان اعلام کرد این است که صادرات آذرماه ازنظر وزن 69درصد و ازنظر ارزش 78درصد نسبت به ماه قبل یعنی آبان افزایش داشته است. البته در این مورد تا حدودی می‌توان رفع تنش‌های عراق و بهبود مناسبات اقتصادی با این کشور را مؤثر دانست اما جالب اینجاست که صادرات آذرماه در قیاس با آذرماه پارسال نیز فتح‌الفتوح بوده و ازنظر وزن 30درصد و ازنظر ارزش 41درصد رشد کرده است. در مقابل، واردات کالا در 9‌ماه امسال نیز وضعیت مساعدی داشته و جمعاً به 25میلیون تن کالا به ارزش 31.8میلیارد دلار رسیده که از حیث ارزش 15درصد و ازنظر مقدار 19درصد افزایش یافته است. براساس آمارهای توصیفی مقام‌های گمرک و وزارت صنعت، ارزش واردات کالا در آذرماه نسبت به آبان امسال به 2.9میلیون تن و ارزش 3.5میلیارد دلار رسیده که نسبت به آبان98 ازنظر ارزش 9.4درصد و ازنظر وزن 26.1درصد رشد داشته است. اینکه درصد افزایش وزن واردات بیشتر از افزایش ارزش آن بوده، می‌تواند ناشی از افزایش واردات کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی باشد که نسبت به سایر کالاهای وارداتی از ارزش کمتری نسبت به وزن برخوردار هستند.

آمارهای ماهانه در تجارت پارتیزانی تعیین‌کننده نیست
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین معتقد است به‌واسطه اینکه اندازه تجارت ایران کوچک است و در دوره تحریم محدودتر نیز شده، تغییرات ماهانه می‌تواند اثرات زیادی روی آمارها داشته باشد، درحالی‌که با رشد یا افول تجارت در یک‌ماه نمی‌توان چیزی را معین کرد. مجیدرضا حریری در گفت‌وگو با همشهری به نوسان زیاد در آمارهای آذرماه هر سال نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: هر سال با نزدیک‌شدن به پایان سال میلادی، تحولات تجارت خارجی با تغییرات قابل‌ملاحظه‌ای مواجه می‌شود که عمدتاً ناشی از تسریع در امور برای تسویه‌حساب با شرکای خارجی یا نخوردن به تعطیلات است، از این‌رو آمارهای این‌ماه برای تحلیل وضعیت تجارت چندان قابل استناد نیست. به عقیده حریری، تجارت ایران در دوره تحریم باوجود همه محدودیت‌ها خود را سرپا نگه داشته اما به‌واسطه اینکه بخش عمده دنیا در سال‌های اخیر ایران را از نقشه تجارت خود حذف کرده، ما مجبوریم با شرکای معدودی کار کنیم و البته همین مسئله باعث می‌شود نوسان آماری در تجارت ما بالا باشد. او با اشاره به ناآرامی‌های عراق در آبان‌ماه می‌گوید: عراق بزرگ‌ترین خریدار کالاهای ایرانی در منطقه است و بعد از چین، دومین واردکننده کالا از ایران است؛ از این‌رو وقتی با ناآرامی مواجه شد تجارت ایران نیز محدودیت‌هایی را تجربه کرد و احتمالا در سایه فروکش‌کردن این ناآرامی‌ها در آذرماه، گشایش‌هایی در آمارهای تجاری ایجاد شده است. همچنین به‌واسطه محدودبودن ترکیب کالاهای صادراتی ایران، تغییرات قیمت کامودیتی‌ها (موادخام) نظیر سنگ‌آهن می‌تواند در دوره‌ای محدود به رشد یا افت آمارها بینجامد اما نمی‌تواند کلیت امر را چندان تغییر بدهد. رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین می‌افزاید: در دوره تحریم ما وارد جنگ اقتصادی شده‌ایم و مجبوریم به‌صورت پارتیزانی در مقابل یک لشکر منظم و آراسته بجنگیم، در نتیجه نمی‌توان انتظار داشت که به‌یک‌باره محدودیت‌ها کلا بی‌اثر شود و آمارهای تجارت را از این‌رو به آن‌رو کند.