معنای گام پنجم

حسن بهشتی‌پور _ کارشناس مسائل هسته‌ای

دولت جمهوری اسلامی ایران، گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات برجامی خود را اعلام کرد. لازم است بدانیم که معنا و مفهوم این گام ایران چیست و دارای چه ابعادی است. گام پنجم برخلاف برخی برداشت‌ها، به‌معنای پایان دادن به بخشی از تعهدات و نه همه تعهدات ایران در برجام است. تعهدات ایران در برجام دارای 2بخش است؛ یک بخش آن به پذیرش محدودیت‌ها در فعالیت‌های هسته‌ای مربوط بود و بخش دیگر به پذیرش نظارت‌ها و کنترل‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مرتبط است. برای مثال، مطابق برجام ایران محدودیت درصد غنی‌سازی‌ را در سطح3.67، تعداد سانتریفیوژها 6060عدد و ذخایر 300کیلو اورانیوم غنی‌شده را پذیرفته بود.

اقدامی که ایران در گام پنجم انجام داده است، به مفهوم برداشته‌شدن کلیه این محدودیت‌ها در فعالیت‌های هسته‌ای است. بنابراین ایران از این پس تعهدی برای رعایت محدودیت‌های مرتبط با درصد غنی‌سازی‌، تعداد سانتریفیوژها و میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ندارد. اما در بخش کنترل و نظارت‌های آژانس، ایران همچنان به تعهدات خود ادامه خواهد داد. 

علاوه بر این، ایران به‌صورت داوطلبانه در حال اجرای «ان‌پی‌تی» (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته ای) و پروتکل الحاقی آن است. در این شرایط و با پایبندی ایران به نظارت‌های آژانس، امکان طرح شائبه ساخت بمب هسته‌ای از سوی ایران وجود نخواهد داشت، چراکه فعالیت تحت نظارت‌های مستمر آژانس، حرکت به سمت فعالیت‌های غیرصلح‌آمیز را غیرممکن خواهد کرد. تا زمانی که ایران در این چارچوب به فعالیت‌های خود ادامه دهد، هیچ اتهامی علیه ایران قابل طرح نیست. اما اگر ایران بخواهد از زیرنظر آژانس خارج شده و اجرای پیمان ان‌پی‌تی و پروتکل الحاقی را متوقف کند، این امکان وجود دارد که حتی کشورهایی مانند روسیه و چین هم از ایران فاصله بگیرند؛ چنان‌که شاهد بودیم پیش از برجام همین کشورها به اتفاق آرا به قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران رأی می‌دادند.
 بنابراین، ایران همچنان در برجام حضور دارد و از آن خارج نشده؛ ایران صرفا تعهدات خود در بخش محدودیت‌ها را به صفر رسانده است. نکته‌ای که در اینجا وجود دارد امکان بازگشت به تعهدات از سوی امضاکنندگان برجام است. مطابق اعلام ایران، چنان‌که سایر کشورهای عضو برجام تعهدات خود را اجرا کنند، جمهوری اسلامی ایران نیز آماده بازگشت به تعهدات اولیه خود است. 

مسئله دیگری که در ارتباط با کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران مطرح است، به امکان خروج کامل ایران از برجام مربوط می‌شود. آیا ایران به سمت خروج کامل از برجام خواهد رفت؟ عده‌ای بر این باورند که اگر ایران دارای بمب هسته‌ای بود رفتار آمریکا متفاوت از امروز می‌بود. اما من معتقدم که بمب هسته‌ای هیچ‌گاه، توان بازدارندگی برای کشورها ایجاد نکرده و برای آنها تولید امنیت نمی‌کند؛ چنان‌که کره‌شمالی با وجود دارابودن بمب هسته‌ای فاقد توان بازدارندگی است. این سبک از فعالیت‌های هسته‌ای، چیزی جز فشار و تحریم بیشتر برای این کشور نداشته است. به‌هرحال، فعالیت‌ها و برنامه هسته‌ای ایران از یک دکترین راهبردی پیروی می‌کند که بر مبنای آن جمهوری اسلامی، برنامه‌ای برای حرکت به سمت فعالیت‌های غیرصلح‌آمیز نداشته و نخواهد داشت.