50 سال دست اندازی

فتانه احدی _ کرج - البرز

  تصرفات حریم رودخانه کرج سابقه‌ای بیش از 5 دهه دارد و تعیین تکلیف این تصرف‌ها به 2 دوره قبل از سال 47 و بعد از آن تقسیم می‌شود. بر همین اساس، قانون حق مالکیت را به افرادی که بعد از سال 47 به ساخت‌وساز در حریم رودخانه اقدام کرده‌اند، نمی‌دهد و ساخت‌وسازهای‌شان درمعرض تخریب قرار می‌گیرد. سال‌هاست که مسئولان به دنبال ارائه طرحی برای ساماندهی تصرفات رودخانه کرج هستند که بارها خسارت‌های مالی و جانی قابل توجهی را به مردم حاشیه این رودخانه وارد کرده است. البته بناهای ساخته‌شده در بستر رودخانه علاوه بر ایجاد حوادث، سبب آلودگی زیست‌محیطی شده و مسئولان این حوزه هم بارها نسبت به عواقب آن هشدار داده‌اند. هرچند با وجود همه اقدامات نصف و نیمه، همچنان تصرفات حریم رودخانه کرج به دلیل وجود مالکانی که سند زمین‌های پیرامون این رودخانه را در اختیار دارند، بر قوت خود باقی است.

خطراتی که مردم را تهدید می‌کند
قصه‌ تلخ تصرف حریم رودخانه کرج در سال‌های اخیر به کلافی سردرگم تبدیل شده است. در مرداد 94 روستاهای «سیجان»، «ارنگه» و «سرزیارت» به دلیل همین تصرفات دچار سیل شدند و شاهد از بین رفتن جان و مال مردم این مناطق بودیم. روستای سیجان هم به دلیل نزدیکی به رودخانه بیش از سایر مناطق آسیب دید و تقریبا همه خانه‌های این منطقه تخریب شد.
از سوی دیگر ساخت پل‌های عبوری غیرفنی در بستر رودخانه کرج به وسیله روستاییان و همچنین ساخت جاده عبوری داخل روستا به‌همراه تصرفات غیرمجاز سال‌های گذشته موجب تنگی مسیر مجرای عبوری جریان آب رودخانه شده که کاهش ایمنی و تشدید خسارت‌ها را هنگام سیلاب در آن سال رقم زد. بر اساس گفته ساکنان بومی سیجان، بروز سیل در ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است، اما بی‌توجهی‌ به تجاوز به حریم رودخانه چنین حادثه خسارت‌باری را رقم زد. 
نکته جالب اینجاست که بسیاری از روستاییانی هم که زمین‌هایی در کنار رودخانه دارند، حاضر نیستند حریمی را که از سوی سازمان‌های مربوط مانند منابع طبیعی مشخص می‌شود، رها کنند. 

جای خالی نظارت موثر 
یکی از افرادی که در حریم رودخانه کرج خانه دارد به همشهری می‌گوید: زمانی که رودخانه کرج پر آب است و آب بالا می‌آید، دیواره‌های باغ کاملا خیس می‌شود و نم حاصله ریزش دیوارها را به‌دنبال دارد. بنفشه کاشف می‌افزاید: چند وقت پیش خانه کارگری که در مجاورت باغ ما و در حریم رودخانه قرار داشت، فرو ریخت و سبب زخمی شدن افرادی که در آن زندگی می‌کردند شد. حتی طویله‌هایی که در مجاورت و حریم رودخانه قرار دارند، فرو ریخت و باعث کشته شدن گوسفندان شد.  او در پاسخ به این‌که چرا با وجود اطلاع از چنین مشکلاتی، همچنان به سکونت در این منطقه ادامه می‌دهد، می‌گوید: چاره‌ای نداریم. زمینی که در آن ساکنیم از پدر همسرم ارث رسیده ‌است و ما بخشی از آن را بازسازی کرده‌ایم. نه می‌توانیم این خانه را بفروشیم و نه پولی داریم که در جای دیگر ساکن شویم.   وی درباره این‌که آیا بر ساخت‌وسازهای حریم رودخانه نظارتی صورت می‌گیرد، عنوان می‌کند: به نظر می‌رسد نظارت هست، اما کاربرد عملی ندارد. چند ماه پیش میله‌هایی را در حریم رودخانه و در زمین یکی از صاحبان باغ زده و نوار زرد هشدار کشیده بودند، اما بعد از مدتی همه را برداشتند و ساخت‌وساز آنجا هم تمام شده است. 

مشکلات آزاد‌سازی حریم رودخانه
 مالک رستورانی در جاده چالوس که سال‌هاست در این منطقه فعال است نیز درباره مشکلات تصرفات حریم رودخانه می‌گوید: بسیاری از رستوران‌ها و حتی منازل مسکونی در دهه 40 و 50 در مجاورت و حریم روخانه کرج ساخته شده‌اند. در آن زمان به این شدت ساخت‌وساز نداشتیم و به دلیل تعداد اندک مشکلات زیست‌محیطی هم وجود نداشت. اما بعد از دهه 60 و 70 این املاک هر روز بیشتر و به مراکز تفریحی تبدیل شدند و آلودگی زیست‌محیطی عجیبی را رقم زدند. 
رضا عباس‌زاده می‌افزاید: مسئولان اقداماتی را برای حل ساخت‌وسازهای غیرقانونی در حریم رودخانه انجام داده‌اند، اما بسیاری از زمین‌های اینجا حتی با وجود واقع شدن در حریم رودخانه دارای مالک هستند. کسانی هم که در این زمین‌ها اقدام به ساخت‌وساز می‌کنند، کارشان را غیرقانونی نمی‌دانند، اما از عواقب آن باخبر نیستند. برای آزادسازی حریم و حتی بستر رودخانه مسئولان مربوط باید به آزادسازی حریم بپردازند، اما این اقدام هم به پول نیاز دارد و باید ملک‌ها را خریداری کنند. وی اظهار می‌کند: اگر در یک کیلومتری جاده چالوس و در 5 متری حریم رودخانه کرج ملکی وجود داشته باشد، قیمت هزار متر آن 50 میلیارد تومان است. این مبلغ هنگفت را دولت چگونه می‌تواند برای چند ملک مشکل‌دار این منطقه بپردازد؟ موضوع دیگری که مالکان به آن معترضند، این است که به صورت منظم تخریب صورت نمی گیرد و در اول، وسط و آخر جاده چالوس به صورت گزینشی تخریب صورت می‌گیرد. 

اقدامی که سال‌هاست کنترل نشده 
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای البرز با بیان این‌که بیش از هزار مورد تصرف و ساخت‌و‌ساز غیرمجاز در بستر رودخانه کرج وجود دارد، به همشهری می‌گوید: امسال بخش زیادی از این تصرفات تخریب و بستر رودخانه آزادسازی می‌شود. در مرحله اول 5 کیلومتر ابتدایی رودخانه کرج یعنی از بیلقان تا حصار که در محدوده شهر قرار دارد با همراهی نیروی انتظامی و دادستانی آزادسازی شد. داوود نجفیان ادامه می‌دهد: علاوه بر این، تخریب تصرفات در سرشاخه‌های رودخانه کردان هم انجام می‌شود.  وی با اشاره به این‌که تصرفات زمین‌های اطراف رودخانه کرج در ۵۰ سال گذشته صورت گرفته است، عنوان می‌کند: تعداد زیادی از تصرفات در کنار پل و رودخانه‌ها صورت‌ گرفته و برخی از آنها به نظر مالکان قانونی است، چون سند مالکیت دارند. البته با موافقت کارگروه ستاد رفع آلودگی آب آشامیدنی تهران و البرز طرح ساماندهی جامع رودخانه کرج اجرا می‌شود.
وی با اشاره به مصوبه شورای عالی امنیت ملی در زمینه رعایت حدود و تصرفات، ادامه می‌دهد: بر اساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی، تصرفات کنار رودخانه کرج باید تخریب شود که این موضوع در سال‌های گذشته امکان‌پذیر نبوده است، اما به‌زودی تصرفات مزاحم رودخانه کرج و طالقان (شاهرود) که در مسیر سیلاب قرار دارند، تخریب می‌شود. این مسئول با بیان این‌که سال گذشته طرحی را بر اساس ظرفیت‌های قانونی مطرح کردیم که 6 میلیارد تومان به آن اختصاص یافت، می‌گوید: طرح ساماندهی جامع رودخانه که در حقیقت خروجی فراهم‌سازی ظرفیت برای حوزه گردشگری و اقتصادی است از سوی 3 مشاور در حال پیگیری است. کارگروه ستاد رفع آلودگی آب آشامیدنی تهران و البرز هم موافقت کردند که این طرح را آغاز کنیم و مطالعات این طرح هم در حدود 60 درصد انجام شده است.

   بحران‌ آلایندگی در رودخانه‌های البرز

معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست البرز می‌گوید: ساخت‌وساز در حریم و بستر رودخانه‌ها علاوه بر خسارت‌های جانی و مالی هنگام بارش‌ها، محیط زیست را هم با بحران‌ آلایندگی در رودخانه‌های استان مواجه می‌‌کند. البته در این زمینه به‌ صورت جدی پیگیری کرده‌ایم و مرجع قضایی هم با واحدهای زیادی برخورد داشته است، اما این اقدامات کافی نیست و مشکلات حریم رودخانه‌های استان بر قوت خود باقی مانده است. حمید‌رضا لشکری می‌افزاید: کرج 2 رودخانه تامین‌کننده آب آشامیدنی دارد که در حریم این 2 رودخانه تصرف‌های زیادی صورت گرفته است. براساس دستورالعمل و مصوبات شورای عالی امنیت ملی، بعد از سال 84 فقط برای بازسازی مجوز صادر می‌شود و کسی حق ساخت‌وساز ندارد، اما تصرفات صورت‌گرفته از سال‌های گذشته همچنان به قوت خود باقی است. البته قانون سال 84 هم چندان موفقیت‌آمیز نبوده و تعرض به حریم کیفی و کمی و بستر رودخانه همچنان ادامه دارد.  لشکری اضافه می‌کند: رفع این معضل فقط با اقدامات یک نهاد رفع نمی‌شود. همکاری و تعامل تمامی نهادهای مربوطه برای قلع و قمع تصرفات باید شکل بگیرد. باید به طور جدی به فکر حریم رودخانه‌های استان بود و همه مسئولان و دستگاه‌ها با همکاری و داشتن برنامه مدون و دقیق این معضل که گریبان استان را گرفته، حل کنند.

در مرداد 94 روستاهای «سیجان»، «ارنگه» و «سرزیارت» به دلیل   تصرفات حریم رودخانه دچار سیل شدند. روستای سیجان به دلیل نزدیکی به رودخانه بیش از سایر مناطق آسیب دید و تقریبا همه خانه‌های این منطقه تخریب شد