3سفر؛ یک هدف
احمد فاطمی‌نژاد _ کارشناس سیاسی
طی روزهای اخیر، یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان طی سفر به تهران با مقامات متعدد جمهوری اسلامی ایران ازجمله رئیس‌جمهور، رئیس مجلس و وزیر امور خارجه دیدار و رایزنی کرد. از ابتدای ورود ایشان به ایران تا‌کنون اهداف و نتایج این سفر مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران متعدد داخلی و منطقه‌ای بوده است. این برای سومین بار است که بن علوی در سال98 به ایران سفر می‌کند: نخستین بار در اواخر اردیبهشت و با اوج‌گیری تنش میان ایران و آمریکا به تهران سفر کرد؛ بار دوم در اوایل مرداد و همزمان با چالش نفتکش‌های ایران و بریتانیا با حضور در کشورمان با مقامات تهران دیدار داشت؛ روز دوشنبه یازدهم آبان نیز برای سومین بار به ایران آمد. به‌نظر می‌رسد تمام این سفرها یک هدف را دنبال می‌کند و آن، ثبات منطقه است.
عمان در میان کشورهای حوزه خلیج‌فارس از نزدیک‌ترین مناسبات سیاسی با ایران برخوردار بوده و در حل و فصل برخی از مسائل سیاست خارجی کشورمان نقش مثبت ایفا کرده است. بنابراین، ملاقات‌های دوجانبه مقامات ایران و عمان بیش از آنکه در بستر روابط دوجانبه آنها دیده شود، از منظر تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مورد تحلیل قرار می‌گیرد. به‌ویژه، هر گاه بن علوی به ایران آمده است تحلیلگران سیاسی وی را حامل پیام یا منادی صلح دیده‌اند. با این مقدمه، در رابطه با سفر اخیر وزیر خارجه عمان به ایران باید وقایع زیر را درنظر داشت:
نخست، این سفر در شرایطی رخ می‌دهد که ایران روزهای پرتنشی را پشت سر گذاشته و به‌ویژه در روزهای آخر آبان شاهد اعتراضات داخلی بوده است. این اعتراضات داخلی باعث جری شدن مخالفان خارج‌نشین جمهوری اسلامی ایران و برخی دولت‌های حامی آنها شده بود. مقامات آمریکا نیز این اعتراضات را نشانه کارآمدی سیاست «فشار حداکثری» تفسیر کرده و خواهان همراهی بقیه کشورها با ایشان در این کارزار شده‌اند.
دوم، وضعیت لبنان و عراق به‌عنوان دو کشور همراه ایران طی ماه‌های اخیر چندان مناسب نبوده و اعتراضات گسترده باعث بی‌ثباتی سیاسی در این کشورها شده است. علاوه بر این، اعتراضات مذکور چه به‌صورت خودجوش و چه به‌صورت هدایت‌شده، سویه ضدایرانی پیدا کرده و مستقیما منافع کشورمان را هدف قرار داده است.
سوم، طی هفته‌های اخیر پس از نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل و طرح ابتکار صلح هرمز از سوی روحانی، بخشی از توان دیپلماتیک ایران مصروف تحقق این ابتکار شده است. در همین راستا، مقامات ایران به‌طور حضوری و مکاتبه‌ای با کشورهای منطقه رایزنی کرده و در برخی کشورها نظیر کویت، قطر و عمان با واکنش مثبت نیز مواجه شده‌اند.
چهارم، هفته آینده چهلمین نشست سران شورای همکاری خلیج‌فارس در ریاض برگزار می‌شود. اهمیت این نشست به‌ویژه از آن روست که احتمال حضور امیر قطر بعد از مدت‌ها در آن وجود دارد؛ زیرا طی روزهای اخیر مذاکراتی میان وزیر خارجه قطر و مقامات عربستان نیز صورت گرفته است. علاوه بر این، نشست مذکور این پتانسیل را دارد که سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به ابتکار صلح هرمز واکنش نشان دهند.
پنجم، طی هفته‌های اخیر تحولات نظامی قابل توجهی نیز در منطقه خلیج‌فارس رخ داده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: کاهش تنش در یمن، افزایش نیروهای آمریکایی به‌ویژه در عربستان، تقویت تمهیدات ضدموشکی در عربستان، حضور یکی از ناوهای هواپیمابر آمریکایی در خلیج‌فارس بعد از مدت‌ها غیبت آنها، و امکان ورود ناوگروه نظامی ژاپنی به منطقه با وجود
مخالفت ایران.
علاوه بر موارد بالا، وقایع ریز و درشت دیگری نیز وجود دارد که در تحلیل سفر بن علوی به تهران نباید آنها را از نظر دور داشت؛ که البته در این مقال نمی‌گنجد.
اگر به موارد بالا عنایت شود، مشخص است که آمیزه‌ای از تحولات منفی و مثبت (از منظر سیاست خارجی ایران) در منطقه در حال وقوع است که کفه ترازو به‌نفع وقایع منفی است.
در این شرایط، تحلیلگران بدبین ممکن است سفر بن‌علوی را نشانه هشدار به ایران تلقی کنند. اما مرور رویکرد خارجی و منطقه‌ای عمان به‌ویژه در رابطه با ایران و با توجه به موارد مشابه گذشته نشان می‌دهد که مسقط از یک قاعده پیروی می‌کند؛ قاعده‌ای که مبنای رویکرد واقع‌بینانه در امور خارجی و بین‌المللی را تشکیل می‌دهد. قاعده حاکم بر ذهن نخبگان مسقط «احتیاط» است. همین قاعده باعث شده است که عمان در فضای پرتلاطم منطقه روابط مناسبی با همه دشمنان و رقبای منطقه‌ای از ایران و عربستان تا قطر و اسرائیل داشته باشد.
بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که هدف از سفر بن‌علوی به تهران دعوت ایران به آرامش، تأکید بر ثبات منطقه، استعلام آخرین نظرات تهران در باب ابتکار صلح هرمز و مقدمه‌چینی برای حضور قدرتمندانه عمان در نشست آینده ریاض است. با توجه به درهم‌تنیدگی منازعات منطقه‌ای، گاهی ممکن است چند منازعه به‌طور همزمان در مسیر مدیریت و تسکین قرار گیرند؛ کما اینکه تاریخ نیز موارد متعددی از این دست را نشان می‌دهد. با این وصف و با توجه به پیام‌های مثبت مقامات ایران در باب تجدید رابطه با عربستان باید منتظر تحولات هفته‌های آتی در منطقه بود.
در همینه زمینه :