از فیلترینگ تا قطع کامل اینترنت

اینترنت کم‌کم دارد به وضعیت عادی بازمی‌گردد اما ماجراهای قطع آن هنوز ادامه دارد و احتمالا بحث‌ها درباره آن به این زودی هم تمام نمی‌شود. براساس گزارش‌های منتشرشده روز گذشته پس از وصل‌شدن اینترنت ثابت، اینترنت موبایل هم در ۹استان کشور روی اپراتورهای تلفن همراه به مدار بازگشت. فعلا کاربران در استان‌های خراسان رضوی، گلستان، سمنان، یزد، چهارمحال و بختیاری، همدان، اردبیل، زنجان و ایلام توانسته‌اند بار دیگر اینترنت روی خطوط تلفن همراه را تجربه کنند اما هنوز از زمان دقیق وصل شدن اینترنت موبایل در استان‌های دیگر خبری نیست. برخی گزارش‌های تأییدنشده از احتمال وصل‌شدن اینترنت موبایل در کلانشهرها ازجمله تهران تا امروز خبر می‌دهد. براساس آمار سازمان تنظیم مقررات در کشور بیشتر از ۶۲میلیون نفر مشترک اینترنت موبایل هستند و امکان دسترسی به اینترنت از روی تلفن‌های همراه تنها راه ارتباطی بسیاری از مردم به‌ویژه در مناطق دورافتاده و روستایی با شبکه جهانی به‌حساب می‌آید.
بازگشت شبکه ارتباطی کشور به حالت عادی در حالی صورت می‌گیرد که گروه‌هایی در کشور برای قطع همیشگی اینترنت رویاپردازی می‌کنند. روز گذشته اما محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت آب پاکی را روی دست این گروه‌ها ریخت و تأکید کرد که «هیچ‌چیز جای اینترنت را نمی‌گیرد».
قطع اینترنت ضرری هنگفت به اقتصاد کشور زده و با وجود این گروهی از این ماجرا که به‌خاطر شرایط ویژه کشور صورت گرفت ابراز خوشحالی و رضایت می‌کنند. این در حالی است که مقام‌های وزارت ارتباطات بارها گفته‌اند که شبکه ملی اطلاعات قرار نیست به‌صورت مجزا در کشور عمل کند و در واقع می‌خواهد به‌عنوان مکمل اینترنت برای تسهیل فعالیت کسب و کارها باشد.

وزیر ارتباطات روز گذشته بار دیگر در این رابطه گفت: هیچ‌چیزی جای اینترنت را نمی‌گیرد، شبکه ملی اطلاعات و اینترنت هرکدام جای خود را دارد. جهرمی پیش از این با انتشار پیامی ویدئویی از عموم مردم به‌خاطر قطع اینترنت و مشکلات ناشی از آن عذرخواهی کرده بود. او در این پیام هم با تأکید بر اینکه «معتقدم زندگی بدون فضای مجازی و شبکه جهانی قابل تصور نیست» نشان داد که به هیچ عنوان حامی ایده کسانی که سعی در جا‌انداختن واژه‌هایی مانند «اینترنت ملی» دارند نیست.

 همه‌‌چیز از فیلترینگ شروع شد 
پیش از این حتی در شرایط ویژه و اضطراری، تدابیر امنیتی تنها با فیلترینگ برخی پلتفرم‌ها گرفته می‌شد ولی این‌بار کار به قطع کامل ارتباط کشور با جهان رسید. اما چه شد کار به جایی رسید که در اقدامی بی‌سابقه تصمیم به بستن کامل مرزهای اینترنت گرفته شد؟
پوریا آسترکی، تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی در این رابطه می‌گوید: قطع کامل اینترنت در واقع ادامه سلسله‌داستانی بوده که به اینجا رسیده است. چندسال قبل تصمیمی بد برای بستن شبکه‌های اجتماعی گرفته شد و توییتر، فیسبوک و یوتیوب فیلتر شدند.
این بستن شبکه‌های اجتماعی در مقطعی که اینترنت موبایل در حال رشد بود باعث تجمع و تمرکز غیرعادی کاربران در تلگرام شد. تلگرام درحالی‌که خصوصیات یک رسانه مطلوب را نداشت، به همین خاطر تبدیل به رسانه اول در کشور شد. این تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی در این رابطه تأکید دارد: به‌عنوان راه‌حل حتی در همین روزنامه همشهری بارها نوشته شد که باید شبکه‌های دیگر باز شود تا این تمرکز از روی تلگرام کنار برود. وقتی کاربران دارای اینترنت موبایل شدند نخستین تجربه بسیاری از کاربران از فضای مجازی و اینترنت تلگرام بود! میلیون‌ها کاربر وارد تلگرامی شدند که در آن تعامل و تضارب آرا وجود نداشت. به همین دلیل بخش کوچکی از جامعه جذب کانال‌هایی مثل آمدنیوز شدند. از آن بخش یک گروه کوچکی آنقدر با شایعات برانگیخته شدند که ناآرامی‌های دی‌ماه۹۶ پدید آمد. دی۹۶ بیشتر اتفاق رسانه‌ای بود. بعد از این ماجرا اما تلگرام فیلتر شد. بارها گفته شد که بازکردن فضاهای دیگر می‌تواند به‌جای فیلترینگ، ماجرای تلگرام را حل کند اما کسی توجهی به آن نکرد. فیلترینگ تلگرام باعث شد ده‌ها میلیون کاربر تبدیل به کسانی شوند که مجهز به انواع فیلترشکن، وی‌پی‌ان و پروکسی هستند. در واقع صورتحساب فیلترینگ تلگرام را اکنون نظام با قطع و بستن اینترنت پرداخت کرده است.
آسترکی می‌گوید: اگر تلگرام فیلتر نشده بود با محدودیت موقت چند شبکه به دغدغه‌های امنیتی پاسخ داده می‌شد، اما به‌خاطر فیلترینگ تلگرام میلیون‌ها کاربر متخصص رد کردن فیلترینگ، چاره‌ای جز قطع کل اینترنت باقی نماند. حالا این پیام به مردم داده شده که هر زمانی امکان قطع کامل اینترنت وجود دارد. همه این ماجراها در یک پدیده گلوله‌برفی‌وار از بستن و محدودیت شبکه‌های اجتماعی و بعدش از تلگرام شروع شد. باور کنید ضرر اقتصادی این قطعی یک هفته اینترنت بسیار بیشتر از سودی است که قرار است دولت از افزایش قیمت بنزین کسب کند. شاید خنده‌دار باشد اما واقعیت دارد که این ماجرا از یک کج‌سلیقگی برای فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی شروع شده و حالا به قطع اینترنت رسیده است.

ایران، چین نیست
طرفداران ایده قطع همیشگی و کامل اینترنت و زندگی مردم در شبکه‌ای داخلی یا به‌اصطلاح فنی اینترانت همیشه چین را مدینه فاضله خود می‌دانند. پوریا آسترکی، تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی اما به دلایل مختلف این قیاس را کاملا اشتباه می‌داند. او درباره ایده پیاده‌سازی‌ الگوی چین در کشور می‌گوید: در چین حاکمیت در حریم خصوصی مردم و سبک زندگی‌شان دخالتی ندارد. یکی از مهم‌ترین عوامل بی‌اعتمادی مردم به شبکه‌ ملی اطلاعات، همین نگرانی درباره حریم خصوصی و آزادی‌های اجتماعی است. چون در کشور ما به‌صورت طولانی یک سبک زندگی خاص ترویج داده شده، مردم این اطمینان را ندارند که زندگی‌شان در فضای دیجیتال محترم شمرده شود. به گفته آسترکی، دومین تفاوت بزرگ میان 2کشور، اقتصاد بزرگ چین است که کارخانه دنیا به‌حساب می‌آید. حجم تولیدات، جی‌دی‌پی و پارامترهای اقتصادی دیگرش ده‌ها برابر ایران است و ما با این اقتصاد و جمعیت، با چین هیچ نسبیتی نداریم که بخواهیم ابزارهای ارتباطی‌مان را با آن مقایسه کنیم.
آسترکی تأکید دارد: نکته دیگری که درباره چین گفته نمی‌شود کیفیت خدمات دیجیتال است. من شخصا از دوستانی که چنین ایده‌هایی دارند دعوت می‌کنم فقط یک‌بار به‌مدت 10روز مثلا با بایدو که جایگزین گوگل است کار کنند تا متوجه تفاوت‌های مهم آن شوند. تجربه کاربری و امکانات حتی بایدو اصلا مثلا با گوگل قابل مقایسه نیست. این تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی می‌گوید: بدون تعارف هم باید بگوییم ماجرای شبکه ملی اطلاعات تا یک حدی با رانت آغشته است. اخبار جسته و گریخته‌ای که منتشرشده نشان می‌دهد حدود ۱۰۰میلیارد تومان یا حتی بیشتر برای جویشگر بومی هزینه شده است. این پول کجاست و چه شده است؟
مقام‌های کشور بارها گفته‌اند که راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات برای تسهیل فعالیت کسب‌وکارهای داخلی و همچنین تجربه بهتر سرعت و کیفیت کاربران است. پوریا آسترکی اما اعتقاد دارد که با قطع یک‌هفته‌ای اینترنت اطمینان مردم به این ماجرا از بین رفته است. او می‌گوید: با اینکه در کشور دیتاسنتر، سی‌دی‌ان و کلاود داشته باشیم هیچ‌کس مخالف نیست و ماجرایی ضروری است. ولی قرار بود که شبکه ملی اطلاعات برای مواقع ضروری و مثلا زمانی باشد که آمریکا اینترنت را به روی ما ببندد. قرار بود شبکه ملی اطلاعات سپر دفاعی کشور باشد نه ابزار بستن دسترسی مردم به اطلاعات. قرار بود این شبکه از ارتباطات و کسب و کارهای ایرانی محافظت کند نه آنکه محدودشان کند.

    رشد فکر به مهاجرت

پس از یک‌هفته قطع اینترنت به‌نظر می‌رسد فکر به مهاجرت و رفتن از کشور به‌ویژه در میان قشری که با فناوری‌های جدید سروکار دارند بسیار بیشتر شده است. به‌عنوان نمونه بررسی جست‌وجوهای گوگل نشان می‌دهد در دوره اخیر به‌صورت ناگهانی جست‌وجوی واژه «مهاجرت» به‌شدت از سوی کاربران ایرانی رشد داشته است. پوریا آسترکی در این رابطه می‌گوید: من پس از قضایای اخیر یک‌نفر در صنعت آی‌تی کشور را ندیدم که به فکر رفتن از کشور نباشد. یک فرار سرمایه ‌انسانی در حال شکل‌گرفتن است که مثل هیچ اتفاق دیگری در کشور نیست. برای نخستین‌بار این اتفاق می‌افتد که در یک صنف همگی تصمیم به رهاکردن و رفتن بگیرند.