محو شدن تدریجی بام‌های سفالی در آستارا

 بندر مرزی آستارا به علت سفالی بودن شیروانی‌ها و پشت بام‌های خانه‌ها به شهر بام‌های سفالی ایران مشهور است، اما طی سال‌های اخیر به دلیل استفاده از سازه‌های فلزی، سیمانی و نایلونی به جای سفال، این عنوان تاریخی و فرهنگی در حال فراموشی است.به گزارش ایرنا، میانگین بارش سالانه در آستارا 1200 میلی‌متر است و از دلایل به‌کارگیری سفال به صورت مورب و شیبدار در پشت بام خانه‌های این شهر، هدایت نزولات جوی و کاهش گرما در تابستان بوده است، اما طی سال‌ها اجرای طرح‌های بازآفرینی بافت فرسوده شهری و تخریب و نوسازی خانه‌های قدیمی، سفال از پشت بام بسیاری از خانه‌ها خداحافظی کرده و جای خود را به سازه‌های سیمانی نظیر ایرانیت داده است.


تغییر در ساخت‌و‌سازها

سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری آستارا اظهار کرد: بام‌های سفالی خانه‌ها بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی این شهرستان است اما روند تغییر آنها شتاب دارد. در سال‌های آینده، باید تصاویر بام‌های سفالی آستارا را در کتاب‌ها و آرشیو عکس‌ها و فیلم‌ها جست‌و‌جو کنیم.«پردل امیری‌نژاد» افزود: در بسیاری از شهرهای گردشگرپذیر، شهرداری‌ها برای حفظ بافت تاریخی و فرهنگی شهر، محدوده‌ای را برای نگهداری سازه‌های سنتی تعیین و با ساخت‌و‌ساز در آن مقابله می‌کنند.

 شهرداری آستارا نیز باید برای احیا و حفاظت از بام‌های سفالی و خانه‌های محلی موسوم به (کومه) اقدام مشابه انجام دهد.وی ادامه داد: هرچند بام بسیاری از خانه‌های آستارا از سفال به سازه‌های دیگر تغییر یافته و محدوده بزرگ و یکپارچه‌ای با بام‌های سفالی باقی نمانده است، اما تا دیر نشده باید برای حفظ بخش کوچکی از این بام‌های سفالی اقدام شود.سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری آستارا گفت: این اداره برای حفظ هویت شهر بام‌های سفالی ایران، آماده همکاری با شهرداری است. باید با برنامه‌های فرهنگی و حمایت‌های مالی و اداری، مالکان خانه‌های دارای بام‌های سفالی را به خودداری از تغییر شکل بام‌ها ترغیب کنیم.


ایرانیت بر سفال ترجیح داده می‌شود

«سیدرضا میرنظری» از شهروندان کوچه حمزه‌بیگ در آستارا اظهار کرد: مردم به هم بستن چند ورق ایرانیت سیمانی و رنگی را به زحمت سرهم کردن صدها قطعه سفال در پشت بام‌ها ترجیح می‌دهند. شاید قیمت پایین و راحتی نصب ایرانیت به جای سفال، از دلایل برچیده شدن سفال از پشت بام‌های آستارا باشد.وی ادامه داد: گرایش به استفاده از سازه‌های رنگی و سیمانی به جای سفال، باعث برچیده شدن صنعت ساخت سفال‌های پشت بام در آستارا شده است. تنها کارگاه تولید سفال پشت بام در بخش لوندویل این شهرستان به علت نبود تقاضا تعطیل شده است.

میرنظری افزود: خانه پدری و بسیاری از خانه‌های محل سکونت من دارای بام‌های سفالی هستند، اما خانه‌های زیادی به دست پیمانکاران تخریب و بازسازی شده و بام‌های سفالی آنها از بین رفته است.این شهروند بیان کرد: به طور معمول در هر خانه‌ای چند فرزند بیکار فاقد خانه مستقل وجود دارد و اغلب آنان بعد از مرگ والدین، خانه‌های پدری را برای داشتن سرپناهی مستقل به پیمانکاران و سازندگان ساختمان واگذار می‌کنند. با تخریب آنها و احداث ساختمان‌های چند طبقه، بام‌های سفالی تغییر شکل می‌دهند.«احمد شیارکار» از دیگر شهروندان نیز اظهار کرد: در مصاف سنت و تجدد، نه تنها خانه‌های سفالی این شهر تسلیم سازه‌های نو شده‌اند، بلکه ستون‌های موسوم به شالمان در ایوان خانه‌ها که علاوه بر استحکام بنا، برای آویختن و نگهداری میوه استفاده می‌شد هم برچیده شده‌اند و کف چوبی منازل نیز که زیبایی و خاصیت آرامش‌بخش داشت، از بین رفته است.


برنامه‌‌ریزی دستگاه‌ها برای بازآفرینی بافت‌های فرسوده 

دستگاه‌های متولی طبق وظیفه قانونی، در راستای بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهر برنامه‌‌ریزی می‌کنند و تخریب خانه‌های قدیمی و نوسازی آنها بر اساس طرح جامع توسعه را برای بازسازی سیمای شهر و کاهش ترافیک خیابان‌ها ضروری می‌دانند.«حسن رستم‌زاد» فرماندار آستارا در جلسه بازآفرینی بافت فرسوده شهری، بافت قدیمی و بناهای فرسوده را برای این شهرستان گردشگرپذیر نامناسب دانست و دستگاه‌های متولی را به نوسازی خانه‌ها، فضاها، اماکن قدیمی و زیرساخت‌ها فراخواند.

«جواد معیتی» شهردار آستارا نیز از شناسایی ۷۰ هکتار بافت فرسوده شهری در خیابان‌های تله سفی، قنبرمحله و کشاورز و کوی حمزه‌بیگ و برنامه‌‌ریزی برای نوسازی آنها و ساخت سالن‌های ورزشی، ایستگاه آتش‌نشانی و فرهنگسرا در آن مناطق خبر داد.مسئول واحد شهرسازی شهرداری آستارا نیز با اشاره به این‌که تاکنون محدوده‌ای در این شهر برای حفظ سقف‌ها و بافت سنتی تعیین نشده است، تعطیلی و برچیده شدن کارگاه‌های سفال‌سازی و روند نوسازی ساختمان‌ها را علت حذف تدریجی بام‌های سفالی دانست.«محمدتقی مرحبا» گفت: بام‌های سفالی در مقابل باد، گرما و سرما مقاوم بودند و هزینه تعویض سفال‌های شکسته، زیاد نبود، اما اکنون به جای آنها ورق‌های ایرانیت و ایزوگام جایگزین شده است.

 

خرید خانه‌های تاریخی و سنتی

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری گیلان گفت: اعتبارات این اداره کل برای خرید و تملک آثار تاریخی به منظور حفظ، نگهداری و احیای آنها اندک است و فقط در مواقع اضطراری با داشتن طرح توجیهی، بودجه لازم تخصیص داده می‌شود.«شهرود امیرانتخابی» اظهار کرد: این اداره کل در یک سال اخیر، اقدامات بسیار خوبی در ثبت آثار تاریخی گیلان، مرمت بناهای تاریخی و انجام کاوش‌های باستان‌شناسی انجام داده است.وی ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری گیلان در راستای حفاظت و احیای آثار تاریخی استان، پس از پیگیری‌های متعدد موفق شد 4 اثر ثبتی شاخص استان را از محل اعتبارات ملی و استانی در فهرست تملک خود قرار دهد.


راهکارهایی برای حفظ هویت شهر بام‌های سفالی

بدیهی است که با خرید حتی ده‌ها خانه سنتی، نمی‌توان شهر بام‌های سفالی را حفظ کرد و برای صیانت از این هویت فرهنگی آستارا، باید نگاه شهروندان تغییر کند. آنها باید با اهمیت دادن به اصالت‌ و هویت‌ و نمادهای تاریخی و فرهنگی خود، حفظ بام‌های سفالی خانه‌های خود را ضروری بدانند.فراموش نکنیم که صدور پروانه ساختمان از منابع درآمد شهرداری‌هاست و به تناسب توسعه ساخت‌و‌سازها، درآمد این نهادها افزایش می‌یابد. از این منظر، حفظ اجباری بافت سنتی و مقابله با بازسازی خانه‌های سفالی آستارا قابل توجیه نیست، اما با عنایت به فعالیت واحد فرهنگی در شهرداری‌ها، صیانت از نمادهای فرهنگی و تاریخی شهرها و پاسخگو بودن به آیندگان در قبال آن ضرورت دارد.شهرداری آستارا در حفظ هویت شهر بام‌های سفالی رسالت بزرگی دارد و می‌تواند با ارشاد و برنامه‌های ترویجی و چشم‌پوشی از برخی درآمدها، محله‌های دارای بافت سنتی و نمادین شهر را نگهداری کند. 

اگر این محله‌های قدیمی و سنتی طبق طرح‌های بوم‌گردی و در راستای رونق گردشگری حفظ و مدیریت شوند، برای صاحبان خانه‌های آن محدوده‌ها و شهرداری درآمدزا خواهد بود. اگر میزان این درآمد، از پول حاصل از صدور مجوز تخریب و بازسازی و پروانه ساختمان‌ها بیشتر نباشد، کمتر نیز نخواهد بود. نمادها به تدریج و نامحسوس ارزش خود را از دست می‌دهند و انسان‌ها زمانی به از دست رفتن داشته‌های فرهنگی و بومی خود پی می‌برند که دیر شده و فرصتی برای جبران نمانده است، اما با کار فرهنگی و رسانه‌ای و ایجاد انگیزه در مسئولان و شهروندان، می‌توان اصالت‌ و سرمایه‌های ملی را برای نسل‌های آینده نگه داشت. امیدواریم شهر بام‌های سفالی گیلان نیز در گستره زمان، عنوان خود را حفظ کند.