وای بر مغلوب*

فهیمه پناه‌آذر/روزنامه‌نگار


 فراخوان جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر چند روزی است که منتشر شده. جشنواره‌ای که قرار است وارد دوره سی‌وهشتم خود شود و در این سال‌ها برگزاری آن با فراز و نشیب‌های زیادی روبه‌رو بوده؛ گاهی مشکلات بر سر بودجه و گاهی بر سر کیفیت و شتاب‌زدگی...  نقد تیز هنرمندان و منتقدان را به‌دنبال داشته و گاهی نقد روی عملکرد دبیر جشنواره بوده است. اما در میان این مشکلات، بسیاری از هنرمندان معتقدند که اگر جشنواره بتواند دبیر ثابت برای چند دوره متوالی داشته باشد، بسیاری از مشکلات و معضلات حل می‌شود و دیگر جشنواره با آمدن یک دبیر جدید دستخوش اتفاقات به لحاظ ساختاری و کیفی نخواهد شد. برگزاری 37دوره جشنواره و حضور دبیران متعدد در جشنواره تئاتر فجر به زعم برخی، شاید توانسته تجربیات جدید را همراه داشته باشد اما همین عمر کوتاه، ساختار جشنواره را از یک چارچوب ثابت دور می‌کند.

افت کیفیت بخش بین‌الملل با تغییر دبیران
مهرداد رایانی‌مخصوص که تجربه مدیریت بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر را برعهده داشته، معتقد است که برای انجام کار حرفه‌ای و نتیجه‌بخش، باید زمان بیشتری به دبیران جشنواره تئاتر فجر داد.  وی در توضیح بیشتر به همشهری می‌گوید: «حضور دبیر ثابت برای چند دوره به‌طور حتم تأثیرگذاری بیشتری بر نتایج برگزاری جشنواره تئاتر فجر دارد. دبیر جشنواره وقتی در چند دوره مدیریت جشنواره را داشته باشد به نتیجه مطلوب‌تری می‌رسد؛ به‌خصوص در برگزاری بخش بین‌الملل که همیشه با آسیب‌های جدی روبه‌رو است. برای تعامل، برقراری یک دیالوگ و آشنایی و دعوت از یک نمایش خارجی وقت زیادی لازم است. اگر دبیر جشنواره به‌صورت مستمر مدیریت کند می‌تواند مشکلات این بخش را مرتفع کند و این بخش با حداقل‌ ایرادات برگزار می‌شود». رایانی همچنین به دبیرخانه فعال جشنواره اشاره می‌کند و اینکه دبیرخانه‌ جشنواره تئاتر فجر باید در طول سال قلب تپنده جشنواره باشد . افرادی که در دبیرخانه حضور دارند در طول سال باید فعالیت مستمر داشته باشند و حضور یک دبیر در این میان می‌تواند با برنامه‌ریزی بلندمدت همراه باشد. دبیر تکلیف خود را در چند سالی که مدیریت را برعهده دارد، می‌داند و برای جشنواره و بخش‌های داخلی و خارجی آن برنامه‌ریزی می‌کند. 

حداقل عمر دبیری 3تا 5سال باید باشد
حسین مسافرآستانه که تجربه دبیری 2دوره، از جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را برعهده داشت، از تجربیات خود در دوران دبیری، به همشهری می‌گوید: «من هم ازجمله کسانی بودم که وقتی دبیر جشنواره شدم تغییرات اساسی و ماهوی در برگزاری جشنواره ایجاد کردم اما دلیل آن سلیقه شخصی و خواستن دلی نبود؛ سال‌ها در جشنواره فجر حضور داشتم، سال‌ها رئیس کمیته انتخاب در جشنواره بودم و در برگزاری آن آشنایی داشتم و به همین دلیل سعی کردم تغییراتی انجام دهم و برای آن توجیه و دلایل منطقی داشتم. این نوع برگزاری جشنواره ادامه داشت اما بعد از 2دوره، تغییرات دیگر داده شد».  وی با بیان توضیحات عنوان می‌کند: «وقتی یک دبیر برای یک دوره در جشنواره حضور دارد در سال اول دبیری تجربه می‌کند و این درست نیست، باید دبیری انتخاب کرد که زیر و بم جشنواره را بشناسد و اگر دبیر هم نبود حداقل آشنایی کامل با بخش‌های جشنواره و اطلاعات فراگیر از تئاتر ایران و جهان داشته باشد».  مدیر اسبق مرکز هنرهای نمایشی به جشنواره‌های جهانی اشاره می‌کند و اینکه هر دبیر یک حکم 10ساله دارد که اگر در طول سال‌های دبیری عملکرد خوبی نداشته باشد، تغییر می‌کند.  وی ادامه می‌دهد: «حداقل عمر دبیری باید 3تا 5سال باشد تا بتواند یک جشنواره استاندارد برگزار کند، جشنواره ما به واسطه تغییرات هنوز به معیارهای درست نرسیده و به همین دلیل پیش نمی‌رود».

تأثیر تغییر مدیران بر انتخاب و برگزاری جشنواره
این کارگردان و بازیگر به تغییر مدیران در سطح کلان هم اشاره می‌کند: «متأسفانه تغییر دبیران تنها مشکل نیست بلکه تغییر مدیران از وزارتخانه تا معاونت و مرکز هم بر رویه برگزاری این جشنواره تأثیرگذار است. روند برگزاری یک جشنواره به راحتی دستخوش تغییر یک مدیر می‌شود، اعمال نظر‌ها و سلیقه‌های شخصی ناگهان یک اتفاق را رقم می‌زند و دبیران هم در این تغییرات کاری از عهده‌شان بر نمی‌آید». وی ادامه می‌دهد: «لازمه ثبات سیاست‌های یک جشنواره، انتخاب دبیر برای چند دوره متوالی و از همه مهم‌تر انتخاب شورای سیاستگذاری واحد برای یک جشنواره است. هم‌اکنون با انتخاب یک دبیر، شورای سیاستگذاری‌ هم تغییر می‌کند و جلسات شورا معمولا به‌صورت فرمایشی برگزار می‌شود. مهم این است که با توجه به سیاست‌های اصلی فرهنگی و هنری کشور یک ساختار قانونمند برای جشنواره توسط شورا ایجاد شود؛ شورایی که به طور مستمر کار کند و به شکل ثابت باشد». مسافرآستانه معتقد است که در پیشبرد یک جشنواره زمانی می‌توان موفق عمل کرد که دبیر بتواند اهداف و سیاست‌های فرهنگی و هنری کشور را عملیاتی کند و این اهداف فکر شده تببین شوند که قابل دفاع بوده و نقصی نداشته باشند».
*توضیح: عنوان مطلب از نام نمایشنامه‌ای اثر غلامحسین ساعدی گرفته شده است.


19دبیر برای 37دوره جشنواره تئاتر فجر

از عمر جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر 37دوره می‌گذرد و بهمن‌ماه امسال 38سالگی جشنواره‌ای خواهد بود که از معتبرترین جشنواره‌های تئاتر کشور به‌حساب می‌آید. در 37دوره گذشته دبیران زیادی سکان جشنواره را به‌دست گرفتند که در میان این افراد طاها عبدخدایی و مجید شریف‌خدایی با 5دوره دبیری رکوردشکن بودند. البته علی منتظری هم دبیری دوره‌های ششم تا دهم فجر را برعهده داشت که در میان دبیران جشنواره، بیشترین عمر دبیری در دستش بود.اما نکته قابل تامل، دبیری یک‌دوره‌ای افراد در طول این سال‌ها بوده؛ دبیرانی که آمدند و حضورشان تنها برای برگزاری یک جشنواره بود. حسین جعفری، محمود عزیزی، ‌رحیم نجفی، مجید سرسنگی، حسین پارسایی، محمد حیدری، رحمت امینی، قادر آشنا و اردشیر صالح‌پور کسانی بودند که یک دوره تئاتر فجر را برگزار کردند. اما در این میان نیز دبیرانی داشتیم که عمر دبیری آنها 2دوره بود. حسین فرخی، حسین سلیمی، فرهاد مهندس‌پور، مرحوم سعید کشن‌فلاح، حسین مسافرآستانه، سعید اسدی و نادر برهانی‌مرند که امسال برای دومین سال متوالی دبیری جشنواره تئاتر فجر را بهمن‌ماه برعهده دارد.در مقایسه با جشنواره فیلم فجر که چند سالی است ک بخش ملی آن از بخش بین‌المللی جدا شده، تغییر دبیران در تئاتر فجر بیشتر بوده تا جایی که در جشنواره فیلم فجر بدون بخش بین‌الملل تا‌کنون 13دبیر حضور داشتند اما در جشنواره تئاتر فجر در طول این سال‌ها 19دبیر انتخاب شدند که به‌نظر باید تصمیم جدی بر تعیین یک دبیر برای چند سال گرفته شود تا جشنواره تئاتر فجر بتواند با وضع قوانین ثابت و پایدار بیشترین هم و غم خود را روی کیفیت جشنواره بگذارد تا بخش‌های دیگر.