تاریخ به روایت سنگ‌ها

محمدتقی حاجی‌موسی

در جایی مثل ایران که پر است از هنرمندان درجه یک، عجیب است که برای پیداکردن رد آنها در شهر باید شهر را زیر و رو کرد. تازه شهر که می‌گوییم منظورمان پایتخت یعنی تهران است وگرنه در شهرهای دیگر که شهرداری‌ها از این هم کم کار‌تر بوده‌اند و اگر خود نوابغ قدیمی مثل شیخ بهایی دست به‌کار نمی‌شدند و آثاری خلق نمی‌کردند، بعید بود نشانی از هنرمندان در شهرها پیدا شود. با همه اینها در تهران حالا آثاری وجود دارد که بسیار معروف شده‌اند و این به خاطر روحی است که در آنها زنده است؛روحی که هنرمندان بنام ایرانی در آنها دمیده‌اند و حالا شده‌اند بخشی از هویت شهر؛ هویتی که هر روز جلوی چشمان ماست اما بعضی نمی‌دانیم که با چه اثر هنری گرانسنگی روبه‌رو هستیم.

مجسمه امیرکبیر
سازنده: ابوالحسن صدیقی
محل نصب: پارک ملت

زمانی که صدیقی نگران این اثر بود چون در ایتالیا نگهداری می‌شد و به ایران منتقل نشده بود، لورنزو میکولانژی از دوستان وی اطمینان داد که اگر مجسمه به ایران برنگردد حتما آن را در یکی از میدان‌های ایتالیا نصب می‌کند و نام آن میدان را امیرکبیر می‌گذارند. اردیبهشت سال88 اما جرقه اولیه بازگشت این مجسمه به ایران زده شد و بالاخره در مهر 89، این مجسمه به ایران بازگشت و در پارک ملت تهران نصب شد. فریدون صدیقی مجسمه‌ساز و فرزند ابوالحسن‌خان صدیقی در مراسم رونمایی و نصب این مجسمه گفت: «مجسمه امیرکبیر آخرین کار پدرم بود و پدرم از روی اسناد مربوط به مادربزرگ و گفته‌های وی چهره‌ای از امیرکبیر برای خود ترسیم کرده بود. پدرم 3‌مجسمه از امیرکبیر ساخت؛ نخستین اثر در مدرسه دارالفنون نصب شد که فکر می‌کنم اگر خود امیرکبیر ظاهر شود و آن را ببیند با واقعیتش هیچ فرقی نمی‌کند. دومین مجسمه برای سفارت ایران در پاریس ساخته شد و اثر فعلی سومین مجسمه امیرکبیر بود». جنس این مجسمه از سنگ کارارا ست.

تندیس نبرد گرشاسب با اژدها
سازنده: غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ
محل نصب: میدان حر

همه کسانی که به میدان حر رفته‌اند حتما این اثر هنری عظیم و چشم‌نواز را دیده‌اند. این مجسمه سال1339 و به مناسبت نجات آذربایجان از اشغال شوروی و حزب دمکرات ساخته شده است. غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ که در شوروی تحصیل کرده بود غیر از این، سازنده مجسمه انوشیروان دادگر در کاخ دادگستری هم است. این تندیس روی یک پایه بتنی قرار گرفته و پیچیده‌شدن اژدها به دور گرشاسب نمادی از محاصره انسان توسط شیطان است که دهانی باز در برابر گرشاسب دارد. البته نیزه گرشاسب به سمت دهان این اژدها نشانه رفته است تا این نبرد یادآور پیروزی خیر بر شر باشد. این تندیس همراه با مجسمه فردوسی از معدود آثاری است که بعد از انقلاب آسیب ندیدند.

مجسمه شهید مدرس
سازنده: ملک‌ دادار گروسیان‌ و نادر قشقایی‌
محل نصب: میدان بهارستان

پیش از آذر ۱۳۷۵ و بعد از انقلاب هیچ مجسمه‌ای در بهارستان نصب نبود. قبل از آن اما مجسمه‌های فرشته آزادی و رضاخان در این میدان بود که در جریان وقایع 28مرداد 1332سرنگون شد. این مجسمه‌ برنزی‌ از سیدحسن‌ مدرس‌، به‌ ارتفاع‌ 3‌ متر، کار ملک‌ دادار گروسیان‌ و نادر قشقایی‌، در وسط میدان‌ روی پایه‌ای از آجر نصب شد. مدرس روی تختی چوبی نشسته و عصایی در دست چپ دارد و دست راست خود را به سمت ساختمان مجلس دراز کرده است.

مجسمه فردوسی
سازنده: ابوالحسن‌خان صدیقی
محل نصب: میدان فردوسی

سال‌هاست میدان فردوسی یکی از مهم‌ترین مناطق تهران به حساب می‌آید و خیلی‌ها این میدان را با مجسمه فردوسی، شاهنامه زیر بغلش و البته زال که در شمایل کودک زیر پای او نشسته می‌شناسند. نخستین مجسمه فردوسی، دهم مهرماه سال1324، همزمان با جشن مهرگان ایرانیان باستان، در میدان فردوسی نصب شد. پیشنهاد ساخت این مجسمه از سوی جمعی از پارسیان هند و در ایام مراسم جشن هزارمین سال تولد فردوسی و افتتاح آرامگاه این شاعر نامدار پارسی مطرح و با موافقت مسئولان انجمن آثار ملی، توسط راس بهادر ماترا -مجسمه‌ساز هندی- ساخته شد. قبل از سال1338 که سومین مجسمه میدان فردوسی و ثمره کوشش مرحوم صدیقی در این میدان جای بگیرد، مجسمه هندی به رو‌‌به‌روی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل و یک مجسمه دیگر از این شاعر ملی برای مدتی کوتاه در میدان فردوسی نصب شد. ساخت مجسمه‌ سوم و فعلی اما سال1337 از سوی انجمن آثار ملی طی قراردادی به صدیقی که در آن زمان در ایتالیا به‌سر می‌برد، سپرده شد و اوایل سال1338، کار ساختش به پایان رسید. جنس این مجسمه، سنگ مرمر کارارا و ارتفاع آن بیش از 3متر است. برای پایه مجسمه، تخته سنگی با ۵۹ تن وزن از کوه الوند واقع در استان همدان جدا و به تهران منتقل شد و بالاخره کار نصب مجسمه فردوسی روی این قطعه سنگ نتراشیده انجام گرفت. این تکه سنگ نماد کوه قاف است که زال در آن متولد شد.