زندگی دیجیتال به سبک چینی

اشکان خسروپور/ خبرنگار
چینی‌ها 2500تا 2800سال پیش دیوار بزرگی به دور قلمرویشان کشیدند تا آن را از دنیای بیرون و خطر یورش بیگانه‌ها حفظ کنند. طرح‌شان هم جواب داد و این سرزمین بزرگ تا سال‌ها امن و بدون مزاحم جدی باقی ماند. حالا و بیشتر از 25قرن بعد از آن روزها،  حکومت چین با استدلالی مشابه،  یک دیوار دیجیتال دور کشور کشیده‌ است. دیوار دیجیتال چین باعث شده نرم‌افزارهای خارجی،  سایت‌های خبری و خدمات‌ اینترنتی خارجی ارتباطشان را تقریبا به‌طور کامل با این کشور از دست بدهند. به جای این، موتورهای جست‌وجو،  اپلیکیشن‌های پیام‌رسان،  شبکه‌های اجتماعی و دوستیابی و... تقریبا همه‌چیز در این سرزمین پرجمعیت،  یک کپی چینی دارد. در پروژه موسوم به «دیواره آتش بزرگ» مقام‌های چینی سایت‌های بسیاری را از دسترس کاربران‌شان خارج کرده‌اند. بسیاری از سایت‌های شبکه‌های اجتماعی به همین‌خاطر در چین قابل دسترس نیستند اما چینی‌ها برای آنها جایگزین خاص خود را دارند. حکومت ادعا کرده که‌ ارزان‌ترین،  امن‌ترین و پرکاربردترین خدمات را به مردمش ارائه می‌کند. اما این ادعاها چقدر واقعیت دارد؟


نبرد زیر پوست شهر

دولت چین یکی از گسترده‌ترین فیلترینگ‌های جهان را دارد که حتی به جست‌وجوی کلمه‌ها حساس است. این گستردگی فیلترینگ و اصرار به دیکته کردن محصولات داخلی باعث شده تا ۳۰درصد از کاربران اینترنت در چین(بیش از ۲۰۰ میلیون نفر) به‌دنبال دور زدن فیلترینگ با استفاده از فیلترشکن‌ها باشند و گردانی از هکتیویست‌ها زیر پوست چین شکل بگیرد. هکتیویسم به استفاده از رایانه و شبکه‌های رایانه‌ای در جهت اعتراض و مقاصد سیاسی گفته می‌شود. اما دولت چین برای مبارزه با فیلترشکن‌ها هم بودجه و نیروی بسیاری گذاشته و شرکت‌هایی که در این کشور خدمات وی‌پی‌ان را ارائه کنند به مجازات‌هایی سنگین محکوم می‌شوند. از چند وقت پیش شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات،  اینترنت آن دسته از کاربرانی را که از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند، قطع می‌کنند.

چین که جمعیتی ۱.۳۷ میلیاردی دارد، همچنین از گوگل و اپل خواسته که در فروشگاه‌های اپلیکیشن خود به هیچ عنوان اجازه دانلود فیلترشکن در چین را ندهند.






گوگل،  یاهو و بینگ،  3موتور جست‌وجوی اصلی در دنیا هستند که در چین فیلتر هستند و چینی‌ها مجبور به استفاده  سایت داخلی  بایدو  شده‌اند. با وجود این،  چالش‌های جدی درباره امنیت این موتور جست‌وجو وجود دارد. بایدو به‌خاطر رمزگذاری نکردن داده‌های جست‌وجوی کاربران مورد انتقاد بوده است. در مواردی هم که رمزگذاری وجود دارد، ‌ پروتکل‌ها به اندازه کافی امن نیستند و با ساده‌ترین حمله‌های هکری قابل دستیابی هستند. در نسخه اندروید این مرورگر، ‌ به جز نتیجه جست‌وجوها، ‌اطلاعات شخصی کاربر مثل داده‌های GPS (مکان شخص)،  تمام سایت‌هایی که بازدید کرده،  شناسه اختصاصی موبایل (IMEI)‌و فهرست تمام شبکه‌های اینترنت Wifi نزدیکش بدون رمزگذاری،  در دسترس است. در نسخه ویندوز نیز به جز داده‌های جست‌وجوشده،  تمام اطلاعات سخت‌افزاری شامل مشخصات دقیق پردازنده و اطلاعات محرمانه نرم‌افزاری سیستم، ‌ نتایج جست‌وجوها و تیتر هرکدام از صفحات باز شده،  بدون رمزگذاری به سرور شرکت فرستاده می‌شود.




«یوکو»، ‌نمونه چینی یوتیوب جهانی است که با فیلتر شدن آن شبکه،  در بازار داخلی این کشور گسترش پیدا کرد. سرعت بالاتر دانلود ویدئوها و پشتیبانی کامل از زبان چینی جزو مزایای رقابتی این شبکه عنوان شده بود. دلیلی که یوکو را در تمام دنیا مورد انتقاد قرار داده، ‌ که مقامات چینی سانسور محتوای آن را برعهده دارند. به جز این، ‌ رعایت نکردن کپی‌رایت توسط این سایت و نمایش دادن فیلم‌های آمریکایی و اروپایی بدون دریافت حق اشتراک از مشترکان باعث شده تا فعالیت این سایت تقریبا در تمام دنیا مورد انتقاد باشد.




«کیوزون»‌ سایت جایگزین فیسبوک برای چینی‌هاست که دولت مدعی‌شده،‌ حتی از فیسبوک هم خدمات بهتری ارائه می‌کند و ارزش اقتصادی بالاتری دارد. دست‌کم 200میلیون نفر عضو این شبکه اجتماعی هستند و از خدمات آن استفاده می‌کنند. با وجود امکانات ویژه این شبکه اجتماعی،  اعمال انواع «سانسورهای شدید و متنوع» مورد انتقاد بوده است. گفته می‌شود  فارغ از نظارت‌های دولتی، خود این شبکه کارمندانی را صرفا برای اعمال محدودیت در اخبارهای منتشر شده،  نظارت بر محتوای تولید شده و بلاک‌کردن اکانت‌های مزاحم استخدام کرده‌است. شدت اعمال نظر این کارمندها در شرایط مختلف می‌تواند متفاوت باشد. اما از تعداد زیاد کسانی که گفته‌اند پست‌شان به‌صورت اتفاقی پاک شده،  می‌توان درباره وجود چنین سازوکارهایی با اطمینان سخن گفت. همچنین با جست‌وجوی اتوماتیک برخی واژه‌ها،  جمله‌ها یا عبارات پست‌هایی پاک می‌شود. به جز این،  در زمان انتشار یک پست در شبکه Qzone پیش از فشردن دکمه «انتشار»‌ یک پیام هشدار بابت «مخرب‌بودن پیام ارسالی»‌ به کاربر نمایش داده می‌شود.




وی‌چت یکی از معروف‌ترین اپلیکیشن‌های پیام‌رسان‌های دنیاست که برای چینی‌های ساکن این کشور به جز چت،  خدمات ویژه‌ای مثل پرداخت آنلاین را نیز فراهم کرده است. سرورهای وی‌چت در داخل چین قرار گرفته که باعث می‌شود ‌ فارغ از امکاناتی که این اپ فراهم کرده،  به آن لقب ناامن‌ترین پیام‌رسان جهان را هم بدهند. پیام‌ها در این اپ رمزگذاری نمی‌شوند و به همین دلیل، ‌احتمال دزدیده‌شدن اطلاعات به‌سادگی برای هکرها فراهم است. اینطور که مدتی پیش،  سایت بیزینس اینسایدر فاش کرد، ‌ در این اپلیکیشن،  حتی پلیس مخفی و مأموران دولت بدون حکم قضایی می‌توانند تمام پیام‌های پاک شده را بخوانند. هرچند «تننت»،  شرکت سازنده وی‌چت وجود چنین مشکلی را رد کرده اما وجود سرورهای وی‌چت در داخل چین و قانونی که به شرکت‌های اینترنتی این کشور اجازه می‌دهد فهرست و اطلاعات کاربران‌شان را ذخیره کنند،  احتمال واقعی‌بودن این شنود غیرعادی را بیشتر می‌کند.





«سیناویبو»،  یک شبکه اجتماعی خاص چینی است که با مخلوط کردن الگوی فیسبوک و توییتر به‌عنوان دو شبکه اجتماعی قدرتمند جهان به‌وجود آمده است. هرچند وقت‌یکبار خبرهایی درباره سانسور گسترده در این شبکه چینی منتشر می‌شود. استخدام هزار کارشناس ارشد برای سانسور «محتوای ناپسند» ازجمله ویژگی‌های این پلتفرم است. البته مثل تمام شبکه‌های اجتماعی افراد می‌توانند کاربران خاطی را برای بلوکه کردن حساب‌هایشان گزارش کنند اما درج عناوینی مثل «خلاف امنیت کشور» گزارشی است که فقط در این شبکه دیده می‌شود. جست‌وجوی هشتگ‌ها یا عبارت پرجست‌وجو هم می‌تواند حذف یا دستکاری شود.




چه سایت‌هایی در چین فیلتر هستند؟

تقریبا اکثر سایت‌های پرطرفدار جهان در چین فیلتر هستند. این سایت‌ها شامل بیشتر اپ‌های پیام‌رسان،  موتورهای جست‌وجوی مشهور،  سرویس‌دهنده‌های اینترنتی اشتراک‌ فایل و خدمات،  سایت‌های خبری مشهور و... می‌شود. حکومت تأکید کرده  مردم باید از نمونه‌های داخلی استفاده کنند ولی نتوانسته به اندازه کافی حریم شخصی‌شان را حفظ کند. این سرویس‌های داخلی،  در نهایت ارتباط چین را با شبکه جهانی اینترنت تقریبا قطع کرده و امکانات را به‌صورت کنترل‌شده در اختیار آنها قرار می‌دهد. اینها فقط چند نمونه از سایت‌های فیلترشده در چین هستند.


                       2009

توییتر، ‌ فیسبوک،  بلاگ‌اسپات و یوتیوب


                       2010

تبت‌پست (سایت خبری به زبان‌های انگلیسی،  چینی و تبتی)


                       2011

سندهای گوگل (Google Docs)،  گوگل پلاس،  سایت‌های گوگل(ارائه‌دهنده خدمات پشتیبانی سایت‌)،  یاهو (نسخه تایوانی و هنگ‌کنگی)، ‌ ویکی‌لیکس،  گزارشگران بدون‌مرز،  چند سایت خدمات وی.پی.ان


                       2012

موتور جست‌وجوی گوگل (نسخه ژاپنی)،  نیویورک‌تایمز، ‌بلومبرگ،  رادیو استرالیا (نسخه چینی)،  چند سایت خبری (عمدتا به زبان تبتی) و نت‌فلیکس


                       2013

ساوندکلاود‌، ‌ رادیو استرالیا (نسخه چینی)،  چند سایت خبری و ارائه‌دهنده VPN


                       2014

جی‌میل،  موتور جست‌وجوی گوگل،  نقشه گوگل،  اینستاگرام،  دراپ‌باکس،  سایت خبری فرانسوی «لو سواق»،  چند سایت سازمان‌های مردم‌نهاد(NGO)


                       2015

ویکی‌پدیای چینی، ‌رویترز


                       2016

چند سایت دوست‌یابی اجتماعی


                       2017

پینترست،  چند سایت اشتراک‌گذاری فایل،  واتس‌اپ