نجوم
هیجان نشانه‌های احتمالی حیات در زهره
کشف گاز فسفین در اتمسفر سیاره زهره نظر بسیاری از دانشمندان را جلب کرده است. اما آیا حیات فرازمینی در ابرهای این سیاره غوطه‌ور است؟
عمادالدین قاسمی‌پناه ـ خبرنگار
سال‌هاست دانشمندان بهترین ابزارهای علمی را در جست‌وجوی حیات فرازمینی به‌کار گرفته‌اند و حالا این ایده که ممکن است حیات حتی به‌صورت مولکولی در ابرهای سیاره زهره کشف شود، بسیار هیجان‌انگیز به‌حساب می‌آید. اخترشناسان با استفاده از تلسکوپ جیمز مکسول در هاوایی گازی را در جو زهره کشف کرده‌اند که هنوز توضیحی درباره آن ندارند و مشغول مطالعه آن هستند. این گاز با نام «فسفین»، مولکولی است که از یک اتم فسفر و 3اتم هیدروژن تشکیل شده است. وجود این گاز در اتمسفر زهره یا همان ونوس با استفاده از تلسکوپ رادیویی آتاکاما در شیلی هم تأیید شده است. فسفین با حیات در کره زمین بسیار مرتبط است و به‌عنوان مثال در میکروب‌های روده حیواناتی مانند پنگوئن‌ها یا در محیط‌های کم‌اکسیژن مانند باتلاق‌ها مشاهده می‌شود. این گاز را می‌توان به‌طور صنعتی تولید کرد، اما باید توجه داشت که در زهره هیچ کارخانه یا پنگوئنی وجود ندارد!
پس چرا این گاز در 50کیلومتری سطح این سیاره وجود دارد؟ پروفسور جین گریوز از دانشگاه کاردیف انگلستان و همکارانش این پرسش را مطرح کرده‌اند. آنها مقاله‌ای را در مجله نیچر آسترونومی منتشر کرده‌اند که به جزئیات مشاهدات آنها از فسفین در زهره و همچنین تحقیقات انجام شده برای نشان دادن اینکه این مولکول می‌تواند منشأ طبیعی و غیربیولوژیکی داشته باشد، می‌پردازد.
دقیقا چه چیزی شناسایی شده است؟
تیم گریوز ابتدا با استفاده از تلسکوپ جیمز کلرک مکسول در هاوایی، فسفین را در زهره شناسایی کردند و سپس حضور آن را با استفاده از آرایه میلی‌متری بزرگ آتاکاما در شیلی تأیید کردند.
فسفین دارای یک «خط جذب» مشخص است که این تلسکوپ‌های رادیویی آن را تشخیص می‌دهند. این گاز در میانه عرض‌های جغرافیایی این سیاره با ارتفاع تقریبا 50تا 60کیلومتر مشاهده می‌شود. این غلظت اگرچه کم است و فقط 10تا 20جزء در هر میلیارد مولکول اتمسفر را تشکیل می‌دهد، اما در این بافت، مقدار زیادی محسوب می‌شود.
چرا این کشف هیجان‌انگیز است؟
وقتی به زندگی در جای دیگری از منظومه شمسی فکر می‌کنیم، سیاره زهره چندان جالب به‌نظر نمی‌رسد. این سیاره در مقایسه با زمین، شبیه یک جهنم است. این سیاره با جوی که 96درصد آن را دی‌اکسید کربن تشکیل داده، یک اثر گلخانه‌ای خارج از کنترل را تجربه می‌کند. دمای سطح آن مانند دمای فِر پیتزاست که بیش از 400درجه سانتی‌گراد حرارت دارد. کاوشگرهای فضایی که روی این سیاره فرود آمده‌اند، قبل از آنکه نابود شوند، فقط چند دقیقه دوام آورده‌اند. با این حال، اگر 50کیلومتر بالا بروید با شرایطی شبیه «شرایط آستین پیراهن» روبه‌رو می‌شوید. محیط آستین پیراهن (Shirt-sleeve environment) اصطلاحی است که در طراحی فضاپیما برای توصیف فضای داخلی فضاپیما استفاده می‌شود که در آن نیازی به پوشیدن لباس خاصی نیست؛ بنابراین، اگر واقعا حیات در ناهید وجود داشته باشد، این دقیقا همان جایی است که انتظار داریم آن را پیدا کنیم.
واکنش‌ها چه بوده است؟
واکنش‌ها به این موضوع یا محتاطانه یا از سر ذوق‌زدگی بوده است. این تیم با قاطعیت ادعا نمی‌کند که حیات را در ناهید یافته است؛ بنابراین، این ایده باید بیشتر مورد بررسی قرار گیرد.
کالین ویلسون از دانشگاه آکسفورد می‌گوید: این اتفاق واقعا هیجان‌انگیز است و به کشف‌های جدید منجر خواهد شد؛ حتی اگر مشخص شود که تشخیص فسفین یک تفسیر غلط طیف‌سنجی است که فکر نمی‌کنم چنین باشد. لوئیس دارتنل از دانشگاه وست مینستر هم واکنش محتاطانه‌ای دارد. او یک متخصص نجوم است که امکان حیات در ورای زمین را مطالعه می‌کند. او می‌گوید: اگر حیات در سطح بالای ابرهای زهره وجود داشته باشد، بسیار امیدوارکننده است؛ زیرا این بدان معناست که شاید حیات در کهکشان ما به‌طور کلی بسیار متداول بوده است.
چگونه این مسئله حل می‌شود؟
با ارسال یک کاوشگر به زهره می‌توان فضای خاص زهره را بررسی کرد. آژانس فضایی ایالات متحده (ناسا) اخیرا از دانشمندان خواسته است که یک مأموریت مهم در دهه2030 طراحی کنند. از این رو، یک مدل مفهومی خاص که درواقع یک روبات فضایی یا یک بالن سازگار برای سفر به درون ابرهای ناهید است، پیشنهاد شده است. سارا سیگر از دانشگاه ام‌آی‌تی می‌گوید: روس‌ها این کار را با بالنی به نام «وگا» در سال1985 انجام داده‌اند. این بالن برای محافظت در برابر اسید سولفوریک با تفلون پوشانده شده و برای انجام بررسی‌ها، چند روز شناور بود.
او می‌گوید: ما هم می‌توانیم قطرات را جمع کنیم و خصوصیات آنها را بسنجیم؛ حتی می‌توانیم یک میکروسکوپ همراه داشته باشیم و سعی کنیم که خودمان در جست‌وجوی حیات باشیم.
