ما کرونا را شکست خواهیم داد درود بر «سرمایه اجتماعی»

محمدرضاقربانی ـ پژوهشگر ارتباطات و سازمان های مردم نهاد

سرمایه، مجموعه‌ای از توانمندی‌هاست که در اختیار یک جامعه یا ملت قرار دارد. این سرمایه ممکن است اقتصادی، اجتماعی یا بهره‌مندی از توانمندی‌های طبیعی و سرزمینی باشد. هر کشوری برای حرکت در مسیر توسعه‌یافتگی نیازمند استفاده از همین توانایی‌هاست؛ ولی آیا هر کشور بهره‌مند از توانمندی‌های طبیعی و انسانی الزاما می‌تواند توسعه‌یافته باشد؟ پاسخ این سؤال منفی است؛ زیرا جامعه برخوردار از فضایل فراوان ولی متفرد، لزوما به لحاظ «سرمایه اجتماعی» غنی به‌شمار نمی‌آید. به همین لحاظ یکی از مهم‌ترین عناصر پدیدآورنده سرمایه اجتماعی دارابودن نوعی ساختار اجتماعی است. «رواداری»، «مسئولیت‌پذیری» و «اعتماد اجتماعی» که به شکل همکاری و هماهنگی به‌منظور نیل به منافع مشترک در یک جامعه خود را نشان می‌دهد، نشانه‌هایی از این ساختار اجتماعی است. سرمایه اجتماعی زمانی شکل می‌گیرد که مردم یک جامعه در امور مختلف یار و مددکار هم باشند و در تنگناها به یاری هم بشتابند. سرمایه اجتماعی به‌معنای روابط مبتنی بر اعتماد متقابل از طریق تعاملات چندجانبه در سطح جامعه شکل می‌گیرد. 
«اعتماد»، تعاملات اجتماعی را افزایش می‌دهد و با افزایش کارایی؛ هزینه‌های ناشی از تقسیم کار را کاهش می‌دهد. جامعه‌ای که گروه‌های غنی در آن «دغدغه» کمک به طبقات ضعیف را ندارند، تهی از سرمایه اجتماعی است؛ هرچند برخوردار از مواهب اقتصادی و طبیعی باشد.
ما کشوری در حال توسعه هستیم که البته در بسیاری از حوزه‌ها نیز به مرز توسعه‌یافتگی رسیده‌ایم. پرواضح است که برای نیل به مدارج عالی‌تر پیشرفت، بیش از پیش به سرمایه اجتماعی نیاز داریم. ما باید باهم زیستن را بهتر از هر زمان دیگری تمرین کنیم و بر اصول و قواعد آن پایبند باشیم. هم آموزه‌های دینی و هم فرهنگ اصیل ایرانی، دقیقا بر نکاتی تأکید دارند که تقویت‌کننده سرمایه اجتماعی است. حوادث مختلف پیرامون ما همچون سیل و زلزله و بلایای طبیعی و مسئله این روزها -یعنی ویروس کرونا- نشان می‌دهد که برای غلبه بر بحران‌های پیش‌بینی‌نشده به یک «سرمایه اجتماعی تثبیت‌شده» و نقش‌آفرینی «سازمان‌های مردم‌نهاد» نیاز داریم. البته نیل به این مهم، در میان و بلندمدت، اقدامات اصولی، هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده فرهنگی و رسانه‌ای را می‌طلبد.
از یاد نبریم طی ۴۰سال گذشته به‌واسطه همین سرمایه اجتماعی بوده که بسیاری از بحران‌ها را پشت سر گذاشته‌‌ایم؛ ولیکن حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی را باید بسان یک ضرورت دائمی مدنظر داشته باشیم و برای تقویت آن برنامه‌ریزی کنیم.
ما کرونا را شکست خواهیم داد ولی چنین مسائل و مواردی شبیه آن باید ذهن نظام برنامه‌ریزی کشور و صاحب‌نظران حوزه ارتباطات، رسانه و جامعه‌شناسی را بیش از پیش به تقویت سرمایه اجتماعی ترغیب کند. ما کرونا را شکست خواهیم داد.