مردم تاب‌آورند

ایران در طول تاریخ بحران‌ها و رویدادهای بسیاری را به خود دیده است. انعطاف پذیری بالایی که از تاریخ و غنای فرهنگی ایرانیان نشات می گیرد اما همواره مردم ما را از بحران‌هایی نظیر جنگ ،زلزله، سیل و  دیگر بحران های سخت به سلامت عبور داده است. کشور ما فقط در سال پیش رو انبوهی ازبحران‌ها و مشکلات خودساخته و طبیعی را با صبر و تحمل مردم از سر گذرانده است؛ از سیل اول سال در برخی نقاط کشور و به صدا درآمدن زنگ خطر آلودگی هوا در تهران و چند کلانشهر دیگر گرفته تا حوادث آبان ماه و  ترور سردار سلیمانی و سقوط هواپیمای اوکراینی برفراز آسمان تهران از جمله بحران‌هایی بوده که پیامدهای هر یک از آنها به تنهایی می تواند جامعه ای را زمین‌گیر کند. در همین حین و در حالی که هنوز رد پای بحران های گذشته از بین نرفته ، به یکباره سر و کله ویروس کرونا از چین پیدا شده و کشور را درگیر خود کرده است.در این میان، موضوعی که اهمیت می یابد این است که آیا مسئولان هم در هنگام بروز حوادثی که عنوان شد، همپای مردم عمل کرده اند و با برنامه‌ریزی و اقدامات لازم، مردم را برای  عبور از شرایط سخت یاری کرده اند؟پرسشی که سولماز حسینیون، کارشناس حوزه تاب‌آوری در گفت‌و‌گو با همشهری به آن پاسخ داده و در این بین، معتقد است که این مردم بوده اند که در تاب‌آوری و بازگشت به زندگی عادی نقش داشته اند. هرچند بی انصافی است اگر در این بین، سهمی برای مدیریت  در تاب آوری کشور قائل نباشیم. حالا  ویروس کرونا در ایران قربانی گرفته و احتمال اپیدمی آن  وجود دارد. دو ماه پس از سقوط هواپیما در پایتخت، مردم ایران بار دیگر در معرض آزمون بزرگی قرار دارند.آزمونی که تا به‌حال پیروز آن مردم بوده اند. حالا نوبت مسئولان و مدیران است که به خود بیایند و در آزمون ایستادگی، همپای مردم به ایفای نقش بپردازند.


تاب‌آوری ریشه در تاریخ دارد

سولماز حسینیون، استاد دانشگاه و متخصص تاب‌آوری
«درست است که در سال‌جاری بسیاری از بحران‌ها را پشت سر گذاشته‌ایم، اما واقعیت این است که ما خیلی وقت‌ها پس از بحران‌ها و رویدادها، ظرفیت‌ها و منابع را از دست می‌دهیم و این از بین رفتن منابع، در بسیاری مواقع جبران‌ناپذیر است. نکته دیگر اینکه از دست‌دادن ظرفیت‌ها و منابع تا کی می‌تواند ادامه داشته باشد و چه زمان، ما را به لحظه شکننده می‌رساند.تاب‌آوری دو بخش دارد؛ آنچه بین مدیران و کارشناسان وجود دارد که بازگشت به وضعیت قبلی است. اما موضوع دیگر که با تعاریف جدید تاب‌آوری سازگار است، این است که نظام‌های تاب‌آور باید بتوانند از هر بحرانی، نکاتی را بیاموزند و پس از تقویت خود، به سمت ظرفیت‌سازی‌ گام بردارند. در این بین، سؤال این است که آیا ما پس از هر بحرانی تلاش کرده‌ایم از آن اتفاق درس‌هایی را بیاموزیم و خود را برای مقابله با وقایع دیگر، تقویت کنیم؟ با نگاهی به وقایعی که متأسفانه در کشور ما هراز‌گاهی تکرار می‌شود، جواب این سؤال متأسفانه منفی است. در تاب‌آوری آنچه بیش از همه اهمیت دارد، این است که ما چه اقداماتی در جهت ظرفیت‌سازی‌ و تقویت خودمان برای برطرف‌کردن اشتباهات گذشته انجام دهیم. بر همین اساس، نظام‌هایی تاب‌آور هستند که قابلیت یادگیری و آموزش دارند.
درست است که زندگی پس از بحران‌ها در ایران ادامه یافته اما تبعات اتفاقاتی که در سال‌جاری رخ داده، به‌خاطر انعطاف‌پذیری تاریخی مردم ما بوده است و ربط چندانی به مدیریت بحران ندارد. چون اساسا مدیریت بحران اقدامی درجهت آسیب‌شناسی و ظرفیت‌سازی‌ انجام نداده است. نکته دیگر اینکه ما در بحران‌ها به موضوعی که اهمیت نمی‌دهیم، از بین رفتن سرمایه‌های برگشت‌ناپذیر است. مثلا در جریان آلودگی هوای تهران و چند شهر بزرگ دیگر، چندین نفر دچار مشکلات و بیماری‌های ریوی جدی شدند و حتی جان خود را از دست دادند. بنابراین، این برداشت که چون زندگی پس از بحران در شهرها ادامه داشته، پس کشور ما تاب‌آور است، اساسا برداشت درستی نیست. انعطاف‌پذیری مردم نباید در مدیران به‌خصوص در مدیران بحران ما این تصور را ایجاد کند که چون زندگی ادامه دارد، پس ما تاب‌آوریم. به‌رغم تداوم حیات، بسیاری از مردم ما هنوز با مشکلاتی مواجهند. آیا تا‌کنون سازمان روانشناسی تحقیق کرده ‌که مردم ما از نظر روحی نسبت به اسفند‌98 در چه وضعیتی هستند؟
بنابراین به عقیده من اگر ما نسبت به تاب‌آوری جامعه حساس هستیم، باید لایه‌های عمیق‌تری را ببینیم و از نگاه‌های سطحی به موضوعات پرهیز کنیم. همین مباحث درباره ویروس کرونا هم که از اوایل بهمن شایع شد، صدق می‌کند. در این زمینه آنچه اهمیت دارد، این است که ما باید آمار و اطلاعات دقیقی در این زمینه داشته باشیم؛ یعنی باید بدانیم که از همان ابتدا چه اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای جلوگیری از ورود ویروس کرونا به کشور انجام داده‌ایم. ویروس کرونا هم مانند بحران‌های دیگر ابعاد متفاوت و متنوعی دارد. برای مثال، درحال حاضر هراسی بین مردم ایجاد شده که در اماکن عمومی حضور نیابند یا از حمل‌ونقل عمومی استفاده نکنند. همین مسائل باعث اختلال در بسیاری از مشاغل شده و در شرایط نامناسب اقتصادی، مشاغل زیادی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. طبعا، مشکلات اقتصادی، تبعات اجتماعی و فرهنگی هم در‌بر‌‌خواهد داشت. اقدامات مسئولان ما نشان‌دهنده این است که کشور ما برخلاف مردمش تاب‌آور نیست؛ چرا‌که نتوانستیم از آغاز از ورود ویروس به کشور پیشگیری کنیم.
اما برای افزایش تاب‌آوری به‌ویژه در مسئله ویروس کرونا ‌چه باید کرد؟ یادگیری از گذشته گام نخست است که باید بدون تعصب و دیدگاه‌های یکطرفه اتفاق بیفتد. همچنین مطالعات میدانی و جمع‌آوری داده‌های بی‌طرف و واقع‌بینانه به‌صورت علمی و نه به‌صورت سفارشی، گام بعدی در این زمینه است. در نهایت آنچه باید انجام شود، وضعیت‌سنجی واقع‌بینانه‌ای است که براساس آن تحلیل کنیم و راهکار ارائه دهیم.