سکته صادرات با افزایش اعتراضات در عراق

خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار

رابطه ایران با عراق یک رابطه قدیمی و سابقه‌دار است. اگر چه مدتی این رابطه به‌علت جنگ در حداقل بوده اما از سال 2000تقریبا روابط جدید تجاری بین ایران و عراق شکل گرفته ست. در 18سال اخیر روند صادرات ایران به عراق به‌علت از بین رفتن تمام زیرساخت‌ها و جنگ‌هایی که در این سال‌ها با آن درگیر بوده و نیازی که داشته، مرتب در حال افزایش بوده است. این موضوع رشد صادرات ایران را به همراه داشته است. روند رشد به‌گونه‌ای بود  که سال گذشته توانستیم حجم صادرات را به نزدیک به 9میلیارد دلار برسانیم و مسئولان امسال هدف صادراتی را رسیدن به 20میلیارد دلار عنوان کرده‌اند.

سید حمیدحسینی، دبیرکل اتاق ایران و عراق در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «سال گذشته حدود ۴۵درصد از صادرات ما به عراق افزایش یافت. دلیل افزایش میزان صادرات کالاهای ایرانی به عراق نیز این است که وضعیت اقتصادی عراق نسبت به سال‌های گذشته بهبود یافته و نرخ ارز نیز در ایران تغییر یافته و همین عوامل به‌خودی خود منجر به آن شده که کالای ایرانی برای صادرات به عراق جذاب و رقابت‌پذیر باشد».
البته در این سال‌ها دلایل مختلفی وجود داشته که منجر به افزایش مبادلات تجاری بین ایران و عراق شده که از جمله آن می‌توان به نابودن شدن زیرساخت‌ها و نیاز به بازسازی و نوسازی، توانایی مالی و نیازمندی به کالا و خدمات، فقدان نیروی کار، مزیت رقابتی ایران در بازار لوازم ساختمانی، صنایع غذایی، مواد نفتی، شیمیایی و پتروشیمی، خدمات فنی و مهندسی، پزشکی و درمانی، فقدان امنیت و فضای مساعد کسب‌و‌کار و نبود نظام بانکی و بیمه‌ای کارآمد اشاره کرد.
در سال‌های اخیر عراق به یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران تبدیل شده ولی به‌رغم افزایش چشمگیر صادرات ایران به عراق در این سال‌ها، بسیاری از کارشناسان معتقدند حجم تعاملات تجاری 2کشور به اندازه پتانسیل موجود بین ایران و عراق نیست و اشتراکات مرزی، سیاسی، مذهبی و تاریخی میان این دو کشور، بستری را فراهم کرده که درخور تعاملات تجاری بیش از حجم تجارت فعلی است.

ترانزیت؛ مسئله اصلی
ایران واردات زیادی از عراق ندارد و سالانه بین 50 تا 70میلیون دلار ضایعات کاغذ، آلومینیوم، مواد پلاستیکی، خاک کوره و مس وارد می‌شود. دبیر کل اتاق در این مورد می‌گوید:«یکی از چالش‌های ما با عراق این است که روابط ما یکجانبه است. سایر کشورهایی که با عراق روابط تجاری دارند مانند چین و ترکیه عمدتا متقاضی نفت خام هستند. ولی عراق کالایی ندارد که ما وارد کنیم. تلاش‌هایی شد تا بتوانیم از عراق برای ترانزیت کالاهای مورد نیاز کشور استفاده کنیم؛ چرا که در این صورت به راحتی امکان تحقق تجارت ۲۰۰میلیارد دلاری با ۱۵ کشور همسایه از طریق عراق وجود دارد. اما متأسفانه عراق قانون ترانزیت در صادرات مجدد ندارد چون عضو کنوانسیون‌های ترانزیت و حمل‌ونقل نیست. اگر عراق عضویت پیدا کند هم ما می‌توانیم بخشی از کالاهایمان را از طریق عراق و سوریه به شکل دریایی صادر کنیم و هم می‌توانیم بخشی از نیازهای کشور را از کانال عراق تامین کنیم. بخشی از منابع ما در عراق مانده و هنوز نتوانسته‌ایم برای واردات کالا از این منابع استفاده کنیم». 

کاهش صادرات
نگاهی به آمار و ارقام نشان می‌دهد که امسال روند تجاری ایران و عراق تا‌ ماه ششم سال افزایشی است اما از ‌ماه هفتم امسال با کاهش مواجه شده است. حسینی علت این موضوع را مربوط به اعتراضات در عراق می‌داند و می‌گوید:«این شلوغی‌ها موجب شد تا 10روزی مرزها بسته شود و کامیون‌های عراقی به مرزها نیایند. هم‌اکنون مرزهای تجاری ما باز و کالاها در حال ارسال است اما قاعدتا زمانی که کشوری دچار اعتراضات و چنین مسائلی است مردم به‌شدت در مصرف احتیاط می‌کنند و آن را به حداقل می‌رسانند و سرمایه‌گذاری‌ها به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. آنها منتظرند تا ببینند وضعیت به چه سمت و سویی خواهد رفت. بنابراین وضعیت اکنون عراق خیلی ثبات ندارد و قابل‌پیش‌بینی نیست. این موضوع باعث شده تا مصرف کالاها کاهش پیدا کند و برای نخستین بار آمار هفت‌ماهه منتشر شده نشان می‌دهد صادرات ما به عراق حدود 10درصد کاهش پیدا کرده است. این آمار در قیاس با مدت مشابه 97 در حدود 500میلیون دلار کاهش داشته است». درهفت ماهه اول امسال 5میلیارد و 117میلیون دلار به عراق صادرات انجام شده درحالی‌که در سال گذشته 5میلیارد و 670میلیارد دلار در همین بازه صادرات داشتیم. هرگونه اصلاحی در فضای کسب‌و‌کار، حکمرانی و شیوه مدیریت کشور عراق صورت پذیرد قطعا ایران هم منتفع خواهد شد. چرا که ما هم از وضعیت فساد، بوروکراسی اداری و تغییر مکرر قوانین و مقررات در عراق لطمه می‌خوریم و صادرکنندگان و واردکنندگان دچار سرگردانی می‌شوند. این مسئول می‌افزاید: «اگر اوضاع موجود عراق بخواهد به همین منوال بلاتکلیف بماند و آنها نتوانند اصلاحاتی برای انتخابات انجام دهند قطعا باعث کسادی بازار عراق می‌شود و ما خیلی نمی‌توانیم در مورد اهداف 20میلیارد دلاری‌ای که امسال در بخش صادرات تعیین کرده‌ایم خوش‌بین باشیم. قطعا صادرات ما کاهش پیدا می‌کند و در کوتاه‌مدت متضرر می‌شویم؛ چون شرکت‌های صنعتی ما روی بازار عراق حساب کرده‌اند و بخشی از ظرفیت‌های مازاد ما توسط عراقی‌ها جذب می‌شود. اگر این بازار که بزرگ‌ترین بازار خریدار کالای ایرانی است به مشکل بخورد قطعا برای تولید، اشتغال و ارزآوری ما خبر خوبی نیست».

از سرگیری پروژه‌های ناتمام
آخرین سفر روحانی، رئیس‌جمهور به عراق دستاوردهای تجاری‌ای چون شروع مجدد پروژه‌های فنی و مهندسی و پیمان ارزی صادرکنندگان، صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به عراق، توسعه مشترک میدان‌های نفتی، بازسازی پالایشگاه‌های قدیمی عراق و ایجاد شبکه گازرسانی در این کشور، حل‌و‌فصل مسائل ارزی و دریافت وجه صادرات به‌صورت دینار و معرفی بانک و صرافی جهت خرید دینار صادرکنندگان کالا به عراق، ایجاد شهرک‌های صنعتی مشترک در مرز، تشکیل کمیسیون مشترک بازرگانی، اتصال راه‌آهن شلمچه به بصره، پذیرش قرارداد 1975 الجزایر و امکان‌پذیر شدن لایروبی اروند، تسهیل در صدور ویزای تجار و سرمایه‌گذاران، ترانزیت کالاهای وارداتی و صادراتی از/به عراق و موازنه تجاری را به همراه داشت. دبیر کل اتاق ایران و عراق در ارتباط با پروژه های تجاری مابین دوکشور می‌گوید:« 80پروژه ما در عراق از سال 2013و 2014به‌علت بحث‌های داعش و ناامنی‌ها ناتمام مانده است که اخیرا دولت عراق درخواست داده تا کارهای عمرانی آنها از سر گرفته شود».





تنش در تجارت
 وضعیت اکنون عراق خیلی ثبات ندارد و قابل‌پیش‌بینی نیست. این موضوع باعث شده تا مصرف کالاها کاهش پیدا کند و برای نخستین بار آمار هفت‌ماهه منتشر شده نشان می‌دهد صادرات ما به عراق حدود 10درصد کاهش پیدا کرده است. این آمار در قیاس با مدت مشابه 97 در حدود 500میلیون دلار کاهش داشته است