چه زمانی باید از داروها ترسید؟
بهانه‌های کوچک مردن
زهرا رستگار مقدم_روزنامه نگار
تاریخ پر است از خطاهای پزشکی و پرونده‌های قضایی که در این‌باره ثبت شدهاند. اما خطای تجویز و تحویل دارویی اشتباه یا استفاده نادرست از دارو بیش از هر خبر دیگری اذهان عمومی را مغشوش می‌کند، زیرا دارو همواره با درمان و بهبود همراه بوده حال آنکه گاهی مرگ با دارو، قتل با دارو، مسمومیت با داروی تاریخ گذشته و... همراه می‌شود. در این گزارش به چند نمونه از این اتفاقات اشاره خواهیم کرد.
روی خط حوادث
بیایید به ایران کاری نداشته باشیم. براساس تحقیقی که مرکز ملی دانشکده پزشکی آمریکا انجام داده، بدخط‌بودن پزشکان در نسخه، عامل مرگ هزاران نفر بوده است. از آنجا که داروخانه‌ها از خواندن و تشخیص دقیق نسخه پزشک عاجزند سالانه 7هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند و فقط در آمریکا نیم‌میلیون نفر به‌علت مصرف داروهای اشتباه، آسیب می‌بینند. البته این تنها منحصر به اشتباهات پزشکی است که با راهکارهایی قابل حل است. مثلا الکترونیکی‌شدن نسخه‌ها فرایندی است که از طریق آن نسخه دیگر به بیمار مستقیما ارائه نمی‌شود، بلکه به وسیله اینترنت و ارسال نسخه برای داروخانه مبدا، فرد می‌تواند به آنجا مراجعه کرده و داروهایش را دریافت کند. این اقدام تا اندازه‌ای چنین اشتباهاتی را محدود خواهد کرد.
اما فقط اشتباه در کار نیست. گاهی عمد و قصد به انجام کاری که در اینجا منظور استفاده نادرست از دارو است حادثه می‌آفریند و جنایت‌هایی را رقم می‌زند. این حوادث از اقدام به مسمومیت و قتل در صفحات حوادث روزانه به چشم می‌خورد؛ مثلا زنی، لیوان آبی را که قرص‌هایی در آن حل کرده بود به شوهرش خوراند یا پدری فرزندانش را با قرص‌های خواب‌آور کشت. سوءمصرف از دارو تنها به اقداماتی مانند قتل هم محدود نشده. چند سالی است که آمار خودکشی در رسانه‌ها منتشر نمی‌شود؛ اخباری که بخشی از اعداد آن مربوط به مسمومیت دارویی و مرگ‌های خودخواسته است. آخرین آمار در این‌باره مربوط به سال 96است و اعلام اینکه سالانه ۷۰۰ ایرانی به‌دلیل مسمومیت با دارو جان خود را از دست می‌دهند.
تاریخ‌های ماضی
آذرماه سال گذشته بود که فروش داروی تاریخ مصرف گذشته در یکی از داروخانه‌های شهر اهواز خبرساز شد. اما خبر زمانی جنبه عمومی‌تر پیدا کرد که این دارو نسخه کودکی بود که زمان مراجعه والدینش برای اعتراض به مدیر داروخانه، به آنها اعلام شد داروها هنوز کاملا فاسد نشده و خانواده‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند. خلاف این خطر که با هوشمندی خانواده برطرف شده بود، داروهای بسیاری تا امروز باعث بروز بیماری و صدمات کوتاه و بلندمدت و گاه مرگ بیماران شدهاند. البته این اتفاقات در بازار داروهای غیررسمی و قاچاق بسیار شایع است اما در بازارهای رسمی هم اتفاق می‌افتد؛ مثل خبری که مردادماه سال‌جاری در صدر اخبار نشست. در این خبر آمده بود که نیروهای بسیج حین پایش و گشت‌های ساخت‌وساز غیرمجاز در دماوند متوجه ویلایی شدند که در آن حدود 200کارتن داروهای تاریخ مصرف گذشته در 9قلم انبار شده بود. این داروها درحالی‌که زمان مصرف آنها گذشته بود در شرایط نامناسبی نگهداری می‌شدند و از یزد بدون هیچ نظارتی به آن محل منتقل شده بود. مالک اعتراف کرده بود که در سراسر ایران 26شرکت دارد و غیر از این میزان داروی کشف شده در مناطق دیگر نیز از این داروها انبار شده است. داروهای فاسد قرار بود با تغییر تاریخ مصرف بار دیگر پلمب و به بازار عرضه شود.
اما درصورت بروز چنین مشکلی چه باید کرد؟ احمد ربی، کارشناس دارو در این‌باره می‌گوید: «خریدار داروهای تاریخ گذشته باید به معاونت غذا و دارو در شهر خود مراجعه کرده و از طریق سامانه مخصوص به این معاونت تاریخ تولید و انقضای دارو را پیدا و در همان جا طرح شکایت کند.»
نسخه کلاهبرداران در دفترچه‌های بیمه
اگر تا به امروز گذرتان به ناصرخسرو افتاده باشد حتما چند نمونه از تخلفات رایج در این بازار را تجربه کرده‌اید؛ مثلا تخلف شرکت‌هایی که دفترچه‌های بیمه را با رقم‌های 20میلیون تومانی کرایه می‌کنند. اما این دفترچه‌ها به چه درد کلاهبرداران می‌خورد؟ پزشکان متخصص گاهی نسخه‌نویس داروهایی خاص در این دفترچه‌ها هستند. مثلا تصور کنید روی یک برگ از این دفترچه داروی بیماری خاصی مانند ام‌اس نوشته شود. این دارو برای آن شرکت معادل 5 میلیون سود است. از آنجا که هر دفترچه 20برگ دارد دفترچه‌های بیمه 100میلیون سود برای شرکت همراه خواهد داشت. داروهایی که از طریق این دفترچه‌ها از داروخانه‌ها گرفته می‌شود داروهای ام‌اس، ایدز و انسولین است که معمولا بیماران به آنها نیاز حیاتی دارند. این داروها با یارانه دولتی دریافت و در بازار آزاد فروخته می‌شود.
پرونده الکترونیک از سال 94در مجلس مطرح شد و با سامانه «سپاس» به بهره‌برداری رسید. در این سامانه اطلاعات پزشکی افراد ثبت می‌شود و با واردکردن کد ملی فرد در اختیار پزشک، بیمار، داروخانه و دستگاه‌های نظارتی قرار می‌گیرد که فعلا مختص بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است. اهمیت این کار در این است که به بیمار داروهای خاصی که ممکن است در سوابق بیماری او موجود نباشد، داده نشود. از سویی درصورتی که نسخه‌ها توسط پزشک در سامانه ثبت شود جدا از اینکه پویش مصرف داروها برای واردات و تولید دارو بسیار بااهمیت است از خطاهای پزشکی که به‌دلیل خط بد نسخه‌نویس امکان دارد رخ دهد جلوگیری می‌شود. پزشکان متخلفی که داروهای گرانقیمت تجویز می‌کنند قابل رهگیری و شناسایی خواهند بود.
در همینه زمینه :
دریچه
گرینویچ
یادداشت