جنگ روانی علیه تراریخته‌ها

آرش نهاوندی_روزنامه نگار

 بحث محصولات تراریخته و موافقت و مخالفت با آن، بحثی محدود به مرزهای ایران نیست. از سال 1996که کشت این محصولات در جهان آغاز شد تا به امروز، موافقان و مخالفان این فناوری سعی دارند یکدیگر و عموم مردم را قانع سازند که محصولات تراریخته مضر و خطرناک و سرطان‌زا و از نگاه گروهی دیگر ایمن و مفید و مقرون به صرفه‌ هستند. تا به امروز هیچ گروهی نتوانسته از نظر علمی گروه دیگر را قانع کند. در ایران اما بحث تولید و مصرف محصولات تراریخته مانند بسیاری از دیگر موضوعات بی‌ربط به سیاست، به موضوعی سیاسی تبدیل شده‌ و کشت محصولات تراریخته به‌دلیل نگرانی مدیران از ناایمن بودن این محصولات و خطرات آن برای سلامت شهروندان، بیش از یک‌دهه است که در ایران متوقف شده‌است، درحالی‌که واردات آن در سطح کلان همچنان ادامه دارد. درباره این تناقض آشکار در ممنوعیت کشت و آزادی واردات و شایعاتی که درباره محصولات تراریخته در کشور مطرح هستند، با 
محمد‌علی ملبوبی، معاون پژوهش فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری گفت‌و‌گویی انجام داده‌ایم.

  محصولات تراریخته چه خطراتی می‌توانند داشته‌باشند؟
اصولا خطری در رابطه با محصولات تراریخته وجود ندارد. اما متأسفانه در کشور جنگ روانی علیه آن به راه افتاده است؛ جنگی که اول از این محصولات یک هیولا می‌سازد و بعد مردم را از این هیولا می‌ترساند.

  چرا باید چنین جنگی ایجاد شود؟
چون ما باید یک کشور مصرف‌کننده باقی بمانیم. ما سالانه 12تا 15میلیون تن محصول تراریخته وارد می‌کنیم و تا وقتی که واردات این محصولات ادامه دارند، امکان تولید ایجاد نخواهد شد. تصور ما این است که احتمالا واردکنندگان محصولات تراریخته هستند که باعث ایجاد رعب و وحشت مردم نسبت به این محصولات شده‌اند.

  اما کشورهای دیگری هم هستند که مانند ایران، در آنها کشت ممنوع و واردات آزاد است...
کشورها به دلایل مختلفی این تصمیم را می‌گیرند؛ مثلا سوئیس فضای اضافی برای کشاورزی به این سبک ندارد، در نتیجه آن را وارد می‌کند یا کشوری دیگر صادرات بذر دارد و برای برهم نخوردن اقتصاد صادرات بذر خود، کاشت یا واردات این نوع محصولات را ممنوع می‌کند. هر کشوری بر اساس منافعی که دارد واردات یا کاشت این محصولات را متعادل می‌کند. ما هم باید تصمیم ملی خود را بگیریم؛ تصمیمی که گرفته شده‌است. در ماده2 قانون ملی ایمنی زیستی اعلام شده‌است که ما مجازیم در قالب این قانون محصولات تراریخته تولید کنیم. ما کشوری هستیم که با کمبود غذا مواجهیم و باید بتوانیم با فناوری‌های مختلف، ازجمله فناوری تراریخت نیاز کشور را برطرف کنیم. فناوری تراریخت کاملا بی‌خطر است و ما برای دریافت مجوز کشت این محصولات مراحل بسیار سختی را طی می‌کنیم که در نهایت سلامت کامل محصولات را تضمین می‌کنند.

  می‌توانید چند مورد از این مراحل را شرح دهید؟
پس از تولید یک محصول تراریخته که 6‌ماه تا یک سال زمان می‌برد، وارد مرحله‌ای به نام ارزیابی مخاطرات می‌شویم؛ مرحله‌ای که برای تمامی محصولات وجود دارد اما در مورد محصولات تراریخته بسیار سختگیرانه‌تر است. ما باید در این مرحله تمامی مشخصات گیاه تولید شده را تعیین کنیم و از نظر سلامتی، سم‌شناسی، سرطان‌شناسی، ژنتیک و همینطور آثار آن بر محیط‌زیست را بررسی ‌کنیم و پس از آن گروهی دیگر، مستندات ما را بررسی می‌کنند. مجوز پس از تأیید آنها صادر می‌شود.

  چه شایعاتی به این محصولات نسبت داده شده‌است؟
بیشتر از همه بر سرطان تأکید دارند. اما اصولا هرچه مردم را بترساند به این محصولات نسبت داده می‌شود؛ مثلا عقیم‌سازی‌ یا حتی اوتیسم. متأسفانه در کلیپ‌هایی که علیه این محصولات پخش می‌شوند هیچ نوع اصولی، نه اخلاق‌گرایی و نه قانونگرایی، رعایت نمی‌شود. اگر کسی ادعایی نسبت به بیماری‌زا بودن این محصولات دارد، موظف است مکانیسم عمل آن را نیز شرح دهد؛ مثلا نماینده‌ای که ادعا می‌کند این محصولات باعث عقیم‌سازی می‌شوند، باید مکانیسم عملی به ذهنش خطور کند که توضیح دهد چطور یک ژن ممکن است بتواند باعث عقیم‌سازی شود؟ 

  آن نماینده بیشتر بر سوءاستفاده از این محصولات به شکل سلاح بیولوژیک تأکید داشت، آیا امکان استفاده از این فناوری برای تولید سلاح بیولوژیک وجود دارد؟
خیر. محصولاتی که دارای مجوز هستند کاملا بی‌خطری خود را اثبات کرده‌اند. ممکن است در گوشه‌ای از جهان فرد بدخواهی هم وجود داشته باشد. اما محصولات تراریخته تنها درصورت گرفتن مجوز تولید می‌شوند. تولید این محصولات فرایندی علنی و در مقیاس میلیون تن تولید و مصرف است، ممکن نیست کسی بتواند یا بخواهد در چنین مقیاسی ایمنی محصولات تراریخته را دستکاری کند.

  یکی از موضوعات عجیبی که در یک فایل صوتی که به تازگی در شبکه‌های اجتماعی پخش شده، این است که گوینده به تغییر ژنتیک انسان درصورت مصرف محصولات تراریخته اشاره می‌کند. آیا از نظر علمی چنین تغییر ساختاری ژنتیک ممکن است؟
در منابع علمی هیچ نوع موردی از انتقال ژن در میان موجودات یوکاریوت وجود ندارد و اصولا اگر ژنی منتقل هم شود، اتفاق خطرناکی نیست. بدن ما و همه تقریبا همه مواد غذایی که مصرف می‌کنیم دارای هزاران ژن است. آیا تا به امروز کسی با خوردن گیاهان فتوسنتز‌کننده شده‌است؟ آیا با خوردن این حجم زیاد از گوشت حیوانات، تغییر شکل داده‌ایم؟ این صحبت‌ها کاملا مضحک هستند و هیچ مبنای علمی ای ندارند. انتقال ژن تنها در موارد نادری میان باکتری‌ها و گیاهان دیده شده است که بسیار هم مشهور است و اتفاقا با استفاده از همین مکانیسم است که ما ژن را به گیاهان منتقل می‌کنیم. انتقال ژن به واسطه مکانیسم دفاعی بدن عملا ناممکن است. اگر اینگونه نبود طبیعت تا به امروز دگرگون شده بود.

  درباره احتمال مقاومت آنتی‌بیوتیکی بدن که سازمان بهداشت جهانی آن را محتمل اما ثابت نشده اعلام کرده چه نظری دارید؟
آنچه درباره مقاومت آنتی‌بیوتیکی بدن در اثر مصرف این محصولات گفته می‌شود نیز قابل استناد نیست، هیچ موردی از چنین پدیده‌ای مشاهده نشده‌است، پس این احتمالات قابل استناد نیستند. از اوایل آغاز فناوری تراریخته، پژوهش‌های مفصلی درباره ایمنی این فناوری انجام شده‌است و هنوز هم ادامه دارند. یکی از انواع جنگ روانی ای که ما داریم، ایجاد ابهامات مصنوعی است. خاصیت این نوع جنگ روانی ایجاد تردید در افرادی است که درباره موضوع درگیری تخصصی ندارند. ازجمله کسانی که در کشور ما در این حوزه تخصص ندارند مدیران هستند. فردی که دکتری الکترونیک دارد، هیچ تخصصی در حوزه زیستی ندارد و به راحتی می‌توان در او تردید ایجاد کرد و بعد این فرد در جلسات تصمیم‌گیری اثرگذار می‌شود. این تردید، جرأت را از مسئولین می‌گیرد..

  چرا صدای کسانی که موافق استفاده از این فناوری در کشور هستند، شنیده نمی‌شود؟
اول به این خاطر که دانشمندان ما در کنج آزمایشگاه‌ها‌‌یشان مشغول پژوهش هستند و دوست ندارند وارد این بحث‌های مضحک و غیرعلمی شوند و این اشتباه است، باید واقعیت‌ها به مردم گفته شود. همچنین رسانه‌های تأثیرگذار توسط افرادی که توانایی انتشار موضوعات نادرست را دارند، اشغال شده‌است. ما بارها به صدا‌و‌سیما درخواست داده‌ایم که اجازه دهند ما هم در این رسانه صحبت کنیم اما هر بار این درخواست رد می‌شود. مشکل دیگر این است که ما حرف غیرعلمی و غیرصادقانه نمی‌زنیم اما طرف مقابل ما در این جنگ روانی به هیچ‌چیز مقید نیست، بدون نام صحبت می‌کند و برایش مهم نیست آنچه می‌گوید دروغ باشد یا واقعیت، ‌مبنای علمی داشته‌باشد یا نه؛ و این رویکرد به آنها قدرت مانور بیشتری می‌دهد. این مخالفان متأسفانه از ناآگاهی مردم در این حوزه استفاده می‌کنند و بر آن سوارند. علاوه بر اینها، ما در جامعه مکانیسمی نداریم که وقتی فرد مسئولی حرفی زد، در برابر حرفش مسئول شناخته شود. اما سؤالی داریم که کسی به آن پاسخ نمی‌دهد: چرا در چند سالی که شعار نظام رونق تولید بوده‌است، قانون ایمنی زیستی در مورد تولید محصولات داخلی، بررسی نمی‌شود درحالی‌که مجوز واردات کلیه محصولات تراریخته صادر شده است. چرا آن جلسه‌های مجوزدهی پس از آغاز واردات دیگر تشکیل نمی‌شوند؟ جلسه کمیته صدور مجوز در معاونت پژوهشی وزارت جهان کشاورزی مدتی‌است که دیگر تشکیل نمی‌شود. درحالی‌که نه‌تنها جواز واردات محصولات تراریخته صادر شده‌است، بلکه دریافت این مجوز را نیز الکترونیک کرده‌اند. اما زمانی که بحث به تولید داخل می‌رسد همه‌‌چیز متوقف می‌شود.