ناتو و شکاف‌های موجود
اردشیر سنایی _ استاد دانشگاه
نشست سالانه سران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) از دیروز و در هفتادمین سالگرد تاسیس آن سازمان در لندن آغاز شده‌است. ناتو که در سال 1949بر ویرانه‌های جنگ جهانی دوم و به‌دلیل نیاز به تشکیل کمربند امنیتی به دور بلوک شرق سابق در دو سوی آتلانتیک سربرآورد، فراز و نشیب‌های مختلفی را پشت سرگذاشته است. شاید بزرگ‌ترین چالش ناتو پس از فروپاشی شوروی در سال 1991پیش آمد که برخی فلسفه وجودی آن سازمان باقی‌مانده از دوران جنگ سرد را زیر سؤال برده و خواستار انحلال آن بودند. هرچند ناتو با باز تعریف اهداف، حوزه فعالیت و منابع تهدید توانست به حیات خود ادامه دهد و در این راستا گسترش ناتو به شرق به‌منظور مهار روسیه به جد پیگیری شد.
تحولات نظام بین‌الملل پس از 11سپتامبر 2001و ضرورت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در مبارزه علیه تروریسم، نقطه عطف دیگری برای فعالیت ناتو بود. حضور و فعالیت در مناطق گسترده‌ای در دنیا به‌تدریج و به‌صورت تلویحی ناتو را به سازمانی نظامی در خدمت شورای امنیت در جهت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی تبدیل کرد. حضور در افغانستان و عراق، فعالیت در پس بهار عربی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، مبارزه با گروه‌های تروریستی همچون داعش و... بر دامنه فعالیت‌های ناتو در شروع قرن 21 افزود.
با وجود این و به‌ویژه از سال 2016ناتو با چالش‌ها و شکاف‌های جدیدی مواجه شده است. این چالش‌ها و شکاف‌ها به‌گونه‌ای است که مجددا برخی از ناکارآمدی و ضرورت بازنگری در ناتو سخن می‌گویند؛ موضوعی که از مهم‌ترین مباحث اجلاس سران ناتو در لندن به‌حساب می‌آید. مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه که چندی است به‌صورت علنی به انتقاد از ساختارها و سیاست‌های غرب و به‌ویژه اروپا مشغول است،ماه گذشته در گفت‌وگویی با اکونومیست نسبت به ادامه تعهد آمریکا به ناتو و امکان اتکای اروپایی‌ها به این کشور ابراز تردید کرد و گفت: این سازمان دچار مرگ مغزی شده است. رئیس‌جمهور فرانسه مجددا در نشست خبری مشترک با دبیرکل ناتو به این مسئله تأکید کرد که اعضای ناتو دیگر به‌طور راهبردی روی طیف وسیعی از مسائل کلیدی پیش‌روی این سازمان همکاری نمی‌کنند.
انتقادات مکرون با پاسخ مقام‌های مختلف اروپایی مواجه شد. ازجمله دبیرکل ناتو عنوان کرد که هر تلاشی برای جدایی اروپا از آمریکا تهدیدی برای اروپاست. به‌نظر می‌رسد رئیس‌جمهور فرانسه در رویارویی آمریکای دوران ترامپ با شرکای اروپایی ناتو قصد دارد تا تشکیلات مختص اروپایی را تشکیل و به وابستگی اروپا به لحاظ نظامی و امنیتی به آمریکا پایان دهد.
شکاف‌های موجود در ناتو را به‌راحتی می‌توان از زمان روی کار آمدن ترامپ در آمریکا مشاهده کرد. ترامپ در نشست سال گذشته سران ناتو در بروکسل، اعضای ناتو را به‌دلیل کاهش بودجه نظامی به‌شدت مورد سرزنش قرار داد. وی معتقد بود که آمریکا باید هزینه سرپا ماندن ناتو را تامین کند. در نتیجه فشارهای آمریکا ناتو پذیرفت که اعضای اروپایی، بودجه نظامی خود را تا میزان 2درصد تولید ناخالص ملی افزایش دهند؛ امری که هنوز تحقق نیافته است. کاخ سفید مجددا اعلام نمود که ترامپ در اجلاس لندن با هدف تشویق اعضا به افزایش بودجه‌های نظامی شرکت خواهد کرد.
ناتو به غیر از چالش‌های فوق با موضوعاتی چون مبارزه با تروریسم، تهدیدات سایبری، امنیت انرژی و نحوه برخورد با چین نیز مواجه است. همچنین شکاف مهم دیگری که در چند وقت اخیر در ناتو پیش آمده ماجرای بحران سوریه و نوع رفتارهای ترکیه است. ترکیه در میانه‌های بحران سوریه با حضور در ائتلاف روسیه، خرید سامانه‌های اس400 از آن کشور، طرح جایگزینی خرید هواپیماهای نظامی روسی به جای جنگنده‌های پیشرفته آمریکایی، عملیات نظامی در شمال سوریه به‌منظور ایجاد منطقه حائل، فشار به اعضای ناتو برای قطع حمایت از نیروهای کرد سوری و تلاش برای عدم‌تصویب طرح‌های امنیتی ناتو برای تقویت امنیت لهستان و کشورهای بالتیک، چالش‌های جدیدی را در ناتو ایجاد کرده است. ترکیه معتقد به برخوردهای دوگانه ناتو در قبال موضوعات مرتبط با اعضاست. نحوه برخورد اعضای ناتو با اقدامات ترکیه که عضو مهمی در آن سازمان است از دیگر چالش‌های مهم ناتو است.
با توجه به موارد مطرح شده به‌نظر می‌رسد ناتو با شکاف‌های مهمی در درون(هم در دو سوی آتلانتیک و هم در داخل اروپا) مواجه شده و تلاش برخی از اعضا در این اجلاس و سایر نشست‌ها، برای پرکردن این شکاف‌ها و امکان فعالیت این سازمان است. شکاف‌هایی که به‌نظر می‌رسد درصورتی‌که مرتفع نشوند قطعا فعالیت مهم‌ترین نهاد نظامی پس از جنگ جهانی دوم را با چالش اساسی مواجه خواهند ساخت.
