مجلس به‌دنبال تعیین ضوابط اخلاقی برای برنامه‌های صداوسیما، وزارت ارشاد و رفتار هنرمندان است
چارچوب‌های اخلاقی برای سیما و سینما
هفته گذشته پوشش یکی از بازیگران سینما در مراسم رونمایی از فیلم مسخره باز، حاشیه‌های بسیاری برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حمله به اهالی سینما به همراه داشت و جمعی از نمایندگان اصولگرای مجلس در نهایت از احضار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به مجلس شورای اسلامی خبر دادند.
همچنین بعد از هجمه سنگینی که علیه وزارت ارشاد شکل گرفت؛ مسعود نجفی، مدیر روابط عمومی سازمان سینمایی در گفت‌وگو با صدا و سیما از آماده شدن دستورالعملی «سریع» و ویژه خبر داد که براساس آن برگزارکنندگان برنامه‌های سینمایی باید چارچوب‌هایی را برای پوشش بازیگران در این برنامه‌ها رعایت کنند. او همچنین گفت: امیدوار است در آینده عوامل فیلم‌ها با «لباس رسمی» در اینگونه مراسم‌ها شرکت کنند. علاوه بر این وزیر ارشاد هم در واکنش به انتقادهای صورت گرفته در نهایت در جمع خبرنگاران بعد از جلسه هیأت دولت گفت: «این افراد کسانی هستند که در برنامه‌های تلویزیونی نیز حضور دارند. همچنین فضای آنجا فضای رسمی نبوده که این بازیگران بخواهند از وزارت ارشاد برای حضور اجازه بگیرند.»
اما حاشیه‌های ایجاد شده در ارتباط با پوشش این بازیگر زن که از سوی دادسرای رسانه هم احضار شد در حالی به‌وجود آمد که از چند‌ماه پیش جمعی از نمایندگان مجلس در طرحی به‌دنبال تعریف چارچوب‌هایی طبق نوشته خود « اخلاقی» برای رعایت از سوی صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و البته هنرمندان بودند که بخش مهمی از آن به رعایت پوشش و حجاب بازمی‌گردد. « افزایش کارآمدی دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی در گسترش اخلاق عمومی» عنوانی است که هم‌اکنون از سوی نمایندگان مجلس برای این طرح انتخاب شده و مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارشی با بررسی آن با کلیات این طرح موافق کرده است. این طرح از سوی 46نماینده مجلس 8مرداد به‌عنوان طرحی یک فوریتی ارائه و اعلام وصول شد، ولی یک فوریت رسیدگی به آن در صحن مجلس رأی لازم را کسب نکرد و هم‌اکنون به‌صورت طرحی عادی در حال بررسی است که اتفاقا برخی از نمایندگان مجلس در روزهای گذشته و باتوجه به حاشیه‌های به‌وجود آمده، خواستار رسیدگی سریع‌تر آن شده‌اند.
در مقدمه این طرح با اشاره به اینکه آمارهای موجود در حوزه ناهمنوایی‌های اجتماعی که در پژوهش‌های ملی (وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعه ایران) بیان شده‌اند، نشان‌دهنده نوعی بی‌تفاوتی نسبت به موضوعاتی ازقبیل بدحجابی در جامعه است، نوشته شده: «این طرح به‌منظور ترمیم اخلاق عمومی جامعه تدوین شده و در این راستا مصادیق رعایت حقوق شهروندی، رعایت حریم شخصی افراد، عدم‌تجسس، عدم‌کم‌کاری در شرح وظایف، رعایت عفاف و حجاب، عدم‌مصرف مواد‌مخدر، عدم‌مصرف مشروبات الکلی و روابط غیراخلاقی را به‌عنوان موارد کلیدی و اثرگذار مدنظر قرار داده است.» اما در شرایطی قرار است این طرح براساس حقوق شهروندی و رعایت حریم شخصی افراد و عدم‌تجسس تدوین شود که در موارد مختلف آن مصداق‌های مشخص و چارچوب‌های جدی برای آنچه «رعایت اخلاق» نامیده شده، تعریف شده است. طبق این طرح وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما تنها به فیلم‌هایی اجازه تولید و نمایش خواهند داد که نقش‌ها، شخصیت‌ها و قهرمان مثبت فیلم، رفتارها و گفتارهای مغایر با اخلاق و عفت عمومی نداشته باشند.
در ماده9 این طرح آمده است: «در صورتی که میان فیلمنامه مصوب و محصول خروجی در قالب فیلم سینمایی و نمایش خانگی اختلاف چشمگیری(مبنی بر نقض موارد اخلاق عمومی) وجود داشته باشد، فیلم مذکور مجوز پخش نخواهد گرفت و دستگاه‌های ذیربط که به هر نحو از بودجه کل کشور استفاده می‌کنند، هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال ضرر مربوطه ندارند.» علاوه بر این در ماده10 این طرح هم آمده است: «درصورتی که در تبلیغات فیلم سینمایی و نمایش خانگی یا فیلم نمایش داده شده، مغایرتی با نسخه تأیید شده برای نمایش وجود داشته باشد، فیلم مذکور صرفا به درخواست دادستان کل کشور و تشخیص دادگاه صالح توقیف می‌شود.»
همچنین در ماده5 این طرح نوشته شده: «درصورتی‌که عوامل اصلی برنامه‌های تولیدی (در صدا و سیما) از قبیل بازیگر، مجری، کارگردان و تهیه‌کننده در جشنواره‌های مختلف فرهنگی-هنری داخلی و خارجی، شبکه‌های اجتماعی و فضای عمومی جامعه، مفاد بند2ماده1این قانون از قبیل مصرف مشروبات الکلی، روابط غیراخلاقی، کشف حجاب و مصرف مواد‌مخدر را که منجر به صدور حکم شده باشد داشته باشند، از زمان صدور حکم تا 2سال مجوز حضور در برنامه‌های یادشده و فعالیت در حوزه سینما و تئاتر را ندارند.»
علاوه بر همه اینها در ماده11 این طرح نوشته شده: «درصورتی‌که عوامل اصلی فیلمی از قبیل بازیگر، کارگردان و تهیه‌کننده، در جشنواره‌های مختلف سینمایی داخلی و خارجی، شبکه‌های اجتماعی و فضای عمومی جامعه، مفاد بند2ماده1این قانون از قبیل: مصرف مشروبات الکی، روابط غیراخلاقی، کشف حجاب و مصرف مواد‌مخدر را که منجر به صدور حکم شده داشته باشد، از زمان صدور حکم تا 2سال مجوز ادامه فعالیت در حوزه سینما و تئاتر را ندارند و صدور مجوز نمایش برای آثاری که این افراد در آن حضور دارند، ممنوع است.»
مجازات برای مسئولان فرهنگی
در این طرح برای نخستین بار تخلفات و مجازات‌هایی مهم برای مسئولان فرهنگی ازجمله مسئولان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درنظر گرفته شده است. در سال‌های گذشته و درخصوص موضوع حجاب همیشه انتقادهای تندی از سوی پلیس و دستگاه قضایی به بسیاری از دستگاه‌های فرهنگی صورت می‌گرفت که وظایف خود را انجام نمی‌دهند و این موضوع تنها از سوی پلیس و با انجام طرح‌هایی مانند امنیت اخلاقی و گشت ارشاد در حال پیگیری است. حال در طرح «افزایش کارآمدی دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی در گسترش اخلاق عمومی» مجازات‌هایی هم برای مسئولان نهادهای فرهنگی که به‌نوشته این طرح مسئولیت‌هایشان را به‌درستی انجام ندهند، درنظر گرفته شده است. در ماده25 این طرح آمده: «درصورت بروز تخلف در هریک از حوزه‌های تعریف‌شده و عدم‌انجام مسئولیت از سوی مدیر مربوطه، طبق درخواست دادستان کل کشور و تشخیص دادگاه صالح، برای بار نخست 3ماه مجازات انفصال از خدمت و درصورت تکرار 6ماه تا یک‌سال مجازات انفصال از خدمت تعیین می‌شود.» همچنین در تبصره این ماده نوشته شده: «مجازات تعیین‌شده درمورد سازمان‌ها و مؤسسات خصوصی، درصورت تخلف برای بار اول، تذکر کتبی به واحد مربوطه و درصورت تکرار، تعلیق مجوز فعالیت از 6ماه تا یک‌سال است. در مدت قید‌شده، مدیر مربوطه موظف به پرداخت حقوق کارکنان خود
(غیر از کارمند و کارگر متخلف) است.»
البته این طرح علاوه بر صدا و سیما دیگر دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی ،آموزشی و اجتماعی کشور همچون وزارت آموزش و پرورش را هم درنظر گرفته است. مثلا در ماده13 نوشته شده: «در راستای حصول راهبردهای کلان سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، وزارت آموزش و پرورش مکلف است در تامین، تربیت و جذب مربیان پرورشی خود سالانه 10درصد از ظرفیت پذیرفته‌شدگان مربیان پرورشی و معارف را به طلاب دارای سطح 2حوزه و بالاتر اختصاص دهد. شرایط پذیرش طلاب و آموزش‌های مورد نیاز ایشان به‌موجب آیین‌نامه‌ای که توسط وزارت آموزش و پرورش و حوزه علمیه ظرف مدت 6ماه تهیه و به‌تصویب هیأت دولت می‌رسد، مشخص می‌شود.» علاوه بر اینها در ماده‌های دیگری از این طرح شهرداری‌ها موظف به راه‌اندازی پارک‌های مخصوص بانوان شده‌اند و وزارت ارتباطات مسئول مسدود‌سازی سایت‌ها و شبکه‌هایی است که اخلاق را طبق تعریف این طرح رعایت نکرده‌اند.
اما این طرح نمایندگان مجلس در شرایطی به‌عنوان طرحی عادی هم‌اکنون در حال پیگیری است و باید منتظر بود تا سرانجام آن را در صحن مجلس دید که به اعتقاد کارشناسان موضوعاتی ریشه‌ای و عمیق همچون «اخلاق عمومی»، «حجاب» و... با دستورالعمل، قانونگذاری و تعیین چارچوب‌ها پیش نمی‌روند و سیاستگذاری‌ها در این حوزه‌ها نیازمند اقداماتی بنیادی و فرهنگی است و نه دستوری و سلبی. به اعتقاد کارشناسان برای داشتن دیدی وسیع به این موضوع تنها کافی است به همه قوانین و بایدها و نبایدهایی که در سال‌های گذشته در جامعه تعیین شده و حتی برای آنها دستورالعمل‌ها، آیین‌نامه و چارچوب‌هایی تصویب شده نگاه کرد؛ قانون ممنوعیت استفاده از ماهواره، فیلترینگ گسترده شبکه‌های مجازی، بیش از یک دهه اجرای طرح امنیت اخلاقی و گشت ارشاد و... نمونه‌های بارز در این خصوص هستند. به اعتقاد کارشناسان نگاه سیاستگذاران و قانون گذاران درخصوص مسائل فرهنگی و اخلاقی درکشور نیازمند بازنگری جدی است.
طبق طرح مجلس درصورتی‌که عوامل اصلی فیلمی در جشنواره‌های مختلف سینمایی داخلی و خارجی کشف حجاب کنند تا 2 سال مجوز ادامه فعالیت در حوزه سینما و تئاتر را ندارند و صدور مجوز نمایش برای آثاری که این افراد در آن حضور دارند، ممنوع است
طبق طرح مجلس در صورتی که میان فیلمنامه مصوب و محصول خروجی در قالب فیلم سینمایی و نمایش خانگی اختلاف چشمگیری(مبنی بر نقض موارد اخلاق عمومی) وجود داشته باشد، فیلم مذکور مجوز پخش نخواهد‌گرفت
اقدامات قهری در مسئله حجاب پاسخگو نیست
نماینده مردم تهران، ری، اسلامشهر، شمیرانات و پردیس در مجلس با ابراز تأسف از اینکه پیوست‌های فرهنگی در کشورمان به درستی اجرا نشده و نظارت نمی‌شوند، گفت: بسیاری از مسائل فرهنگی نیاز به قانون و طرح ندارد و باید مسائل و مشکلاتی را که در رابطه با آنها وجود دارد ریشه‌یابی کرد.
سیده‌فاطمه ذوالقدر در گفت‌وگو با همشهری گفت: مسئله عفاف و حجاب در کشورما علاوه بر ریشه دینی، دارای پشتوانه عرفی و فرهنگی نیز هست اما متأسفانه این مسئله از منظر ارزش و جایگاه اجتماعی در بین برخی از جوانان و نوجوانان ما کمرنگ شده است. وی ادامه داد: برای اینکه بتوانیم مسئله عفاف و حجاب را در بین اقشار مختلف جامعه نهادینه کنیم باید از ابزارهای متناسب با آن استفاده کنیم. این کار از طریق آموزش صحیح در مدارس، دانشگاه‌ها ، رسانه‌ها و... باید به شیوه‌ای انجام شود که جوانان و نوجوانان جامعه را به سمت و سوی این مسئله سوق دهیم چراکه تجربه ثابت کرده اقدامات سلبی و قهری در رابطه با مسئله حجاب تا‌کنون پاسخگو نبوده است. ذوالقدر ادامه داد: اخیرا در رابطه با مسئله حجاب اقدامات خوبی از سوی سازمان تبلیغات اسلامی و... انجام شده اگر چه موازی‌کاری‌هایی نیز در این رابطه دیده می‌شود و شاهد این هستیم که هم‌افزایی در دستگاه‌ها در این رابطه وجود ندارد اما با وجود این دستگاه‌ها، نهادها و سازمان‌های مختلف بودجه‌هایی را برای حجاب و عفاف دارند. وی تأکید کرد: سازمان‌ها و نهادهای مختلف باید برنامه‌ها، جلسات و همایش‌های متعددی را برای برنامه‌ریزی مسئله عفاف و حجاب داشته باشند تا بتوانند هر چه بهتر و بیشتر عفاف و حجاب را در کشور نهادینه کنند و با تشویق و ترغیب جوانان به حجاب آنها را به این سمت و سو سوق دهند.
ذوالقدر گفت: متأسفانه اکنون سال‌های سال است که با تهاجم فرهنگی در کشورمان مواجه هستیم و برای مقابله با این بحران باید خوراکی مثبت برای جوانان و نوجوانان‌مان تدارک ببینیم و آنها را از شبکه‌های خارجی بی‌نیاز کنیم. وی ادامه داد: متأسفانه شاهد برخی رفتارهای ضد‌هنجار و خارج از عرف در کشورمان از سوی برخی افراد هستیم، به‌گونه‌ای که برخی افراد سعی می‌کنند نوع پوشش و رفتار خود را شبیه برخی شخصیت‌های خارجی در بیاورند، با وجود این باید تلاش کنیم برنامه‌های منسجم و هماهنگی در این رابطه داشته باشیم. نماینده مردم تهران، ری، اسلامشهر، شمیرانات و پردیس در مجلس با بیان اینکه پلمب برخی مغازه‌ها به‌دلیل فروش برخی پوشش‌های خاص راهکار مقابله با بدحجابی در کشورمان نیست، گفت: این اقدامات مقطعی است و قطعا پاسخگو نیست، ما باید فعالان حجاب و عفاف را در کشورمان حمایت و آنها را برای ورود هرچه بیشتر به بازار لباس تشویق کنیم.
حدود حجاب تعریف نشده است
جعفر بای، کارشناس مسائل اجتماعی با اشاره به اینکه حجاب یک باور قلبی است، گفت: با صدور بخشنامه و دستورالعمل و استفاده از قوه قهریه و... نمی‌توانیم درخصوص حجاب کاری از پیش ببریم.
جعفر بای در گفت‌وگو با همشهری گفت: تجربه سال‌های گذشته نشان داده که دخالت نیروی انتظامی در مسئله حجاب نیز نتوانسته گره‌ای از مشکلات باز کند و گشت ارشاد نیزدر نهایت با واکنش‌های منفی اجتماعی همراه بوده است. به همین دلیل معتقدم نمی‌توانیم مسئله حجاب را از طریق قوه قهریه و برخوردنظامی اصلاح کنیم و اقدامی مناسب و مطلوب برای ترویج آن داشته باشیم. وی با اشاره به اینکه این نوع برخورد با بد حجابی ره به ناکجا آباد می‌برد، گفت: حجاب یک باور اعتقادی و اعتقاد شخصی است و بخشنامه پذیر نیست. این موضوع بیشتر متوجه نهادهای فرهنگی و آموزشی است و نهادهای انتظامی نمی‌توانند با ورود به مسئله حجاب قدمی در راه اصلاح آن بردارند. بای تأکید کرد: ما باید ببینیم در مسئله حجاب در کجاها کم کاری کردیم و چرا شاهد چنین روندی در جامعه بوده‌ایم که الان روزبه‌روز در جامعه شاهد آسیب‌های جدی در این زمینه هستیم. نهادهای آموزشی و فرهنگی ما در این زمینه کم کاری کرده‌اند. نهادهای آموزشی باید به فلسفه و آثار و تأثیر حجاب زنان و مردان در جامعه بپردازند. این در حالی است که در مسئله حجاب اینطور القا شده که حجاب فقط مختص بانوان است، در حالی که عفاف و حجاب مردها هم همانقدر مهم است که حجاب و عفاف برای بانوان.
به گفته این کارشناس، در مسائل اجتماعی یکی از اشکالات ما در مسئله حجاب این است که نگاه سطحی نسبت به حجاب داریم و حجاب را برابر با پوشش ظاهری دانستیم، درحالی‌که حجاب در تمام لحظات عمر انسان ساری و جاری است و معنای آن عمیق‌تر و گسترده‌تر از چیزی است که ما آن را در جامعه بیان کرده‌ایم. بای تأکید کرد: مساجد، خانواده، نهادهای مذهبی و حوزه‌های علمیه به‌عنوان پایگاه‌های اصلی در زمینه عفاف و حجاب قصور داشته‌اند. اینکه بخشی از نسل جوان ما نسبت به حجاب حساسیت کمتری دارد به این دلیل است که مساجد و حوزه‌های علمیه به‌عنوان مهم‌ترین ارگان فرهنگی، مذهبی و اعتقادی در جامعه کم‌کاری کرده‌اند.
به گفته وی، حوزه‌های علمیه باید پشتیبان وحامی اصلی مساجد باشند و کاستی‌های نظام آموزشی و خانواده‌ها را در این زمینه شناسایی و درصدد رفع آن بر بیایند.
بای ادامه داد: این نفاق و دورویی را ما در مدارس خصوصا مدارس غیرانتفاعی شاهد هستیم. دانش‌آموز و والدین‌شان در هنگام مصاحبه و پذیرش در مدرسه حجاب دارند و در خارج از مدرسه بی‌حجاب هستند. گویی که چادر یک ابزار پیش برنده برای رسیدن به اهداف خاص است و این در حالی است که فلسفه حجاب یک باور و اعتقاد در زندگی است. همین زیست دوگانه نیز از رسانه ملی نشات می‌گیرد. این جامعه شناس ادامه داد: باید یک وفاق عمومی در بین همه آحاد جامعه جریان داشته باشد.خانواده، مدرسه، رسانه‌ها، مساجد، حوزه‌های علمیه و... باید یک مدل را تبلیغ کنند. چندگانگی حجابی را که اکنون شاهد آن هستیم به این دلیل است که سیاستگذاران و حاکمیت یک حدود کلی را برای آن تعریف نکرده‌اند. مشخص نیست چه الگو و مدلی برای حجاب دارای خط قرمز است و چه حدی از خط قرمز خارج می‌شود. وی تأکید کرد: چه اشکالی دارد اگر در زمینه حجاب شاهد چاپ و انتشار ژورنال‌های تخصصی باشیم و الگوهایی معرفی شود تا با ذائقه‌های مختلف جامعه سازگاری داشته باشد. اما متأسفانه ما سعی کرده‌ایم به جای این کارها، قوه‌قهریه را وارد ماجرا کنیم و سیاست‌های سلبی را به جای سیاست‌های ایجابی به‌کار گرفته‌ایم.
بای با بیان این نکته که مخالف رسمی‌سازی و دولتی کردن مسئله حجاب است، گفت: مسئله حجاب باید به‌صورت مردمی و غیررسمی در جامعه بیان شود. دولتی کردن، بخشنامه دادن وارسال دستورالعمل برای مسئله حجاب کاری شکست خورده است و عوارض منفی و مخربی به همراه دارد و به جای اصلاح موجب فساد در جامعه می‌شود.
