نمایشگاه از ایده تا اجرا

مهرداد طبرسی ـ روزنامه نگار

 بسیار پیش می‌آید که علاقه‌مندان به تماشای آثار هنری به گالری‌ها می‌روند، اما نمی‌توانند با آثار به نمایش درآمده ارتباط برقرار کنند یا دلیل کنار هم قرار گرفتن آنها را بفهمند و خط اتصال آنها را به هم پیدا کنند. بسیار پیش می‌آید که کسی در گالری پاسخگوی آنها نیست و اگر هم جرأت کنند و از متصدیان گالری بپرسند پرسش‌هایشان بی‌پاسخ می‌ماند. هیچ توضیحی بر دیوار نمایشگاه نیست و اگر هست هم جمله‌های آمیخته با شعر و فلسفه است که شاید بیشتر بر ابهام و حیرانی بازدیدکنندگان اضافه کند.
عنوان کیوریتور چند سالی است که در اعلان‌های نمایشگاه‌های تجسمی ایران بیشتر به چشم می‌خورد، اما این عبارت یا به تعبیر دقیق‌ترجایگاه در نهاد گالری‌ها هنوز به‌درستی تعریف نشده است. کیوریتور یا اگر بخواهیم معادل فارسی‌اش را به‌کار ببریم نمایشگاه‌گردان چه وظیفه‌هایی را به‌عهده دارد؟
نمایشگاه‌گردان کسی است که منتخبی از آثار یک هنرمند را برای یک نمایشگاه برمی‌گزیند، چگونگی چیدمان آثار را در نمایشگاه را تعیین می‌کند، بیانیه نمایشگاه را می‌نویسد و از رویکرد تازه هنرمند خبر می‌دهد و.... یا در نگاهی دیگر، آثار شماری از هنرمندان را با رویکردی مشخص انتخاب و نمایشگاه برگزار می‌کند، موضوعی را به‌عنوان درونمایه آثار انتخاب می‌کند و شماری از آثار هنرمندان را در یک دوره تاریخی  بر‌می‌گزیند؛ مثلاً طبیعت‌گرایی در نقاشی معاصر ایران یا فراواقع‌گرایی در آثار هنرمندان دهه اخیر و.... یا در نگاهی آرمان‌گرایانه رویکرد بعدی نمایشگاه هنرمند را به او پیشنهاد و هنرمند را در فاصله میان دو نمایشگاه رصد می‌کند تا زمان برگزاری نمایشگاه بعدی‌اش را اعلان کند. بسیار پیش می‌آید که نمایشگاه‌هایی برگزار می‌شود که نام کسی به‌عنوان کیوریتور را نیز یدک می‌کشد اما نمایشگاه، سیر طبیعی آثار یک هنرمند است که بدون حضور کیوریتور نیز می‌تواند برگزار شود. بسیار پیش می‌آید که نمایشگاهی گروهی از آثار هنرمندان جوان و نام استادانشان به‌عنوان کیوریتور در نمایشگاه درج می‌شود، اما نقطه اتصال هنرمندان نسبت شاگردی و استادی است نه رویکرد واحد آنها در پرداختن به یک موضوع. بسیار پیش می‌آید که کیوریتور مثل سایر مهمانان ساعتی از روز افتتاحیه را در نمایشگاه حاضر می‌شود و مثل بقیه می‌رود تا نمایشگاه بعدی. خلأ دیگری که در کیوریتوری نمایشگاه‌ها در ایران مشهود است، عدم‌تلاش برای تبیین رویکرد هنرمندان و چگونگی انتخاب آثار آنهاست. کیوریتور است که باید در طول برگزاری نمایشگاه سعی کند با برگزاری نشست‌‌ها و گفت‌و‌گو با رسانه‌ها و نوشتن و حضور مکرر در گالری دلایل رویکرد و انتخاب خود را به شکل‌ کتبی و شفاهی و حضوری و مجازی برای بازدیدکنندگان توضیح دهد. کیوریتوری یا نمایشگاه‌گردانی صرف انتخاب یا نوشتن متنی چندخطی بر پیشانی نمایشگاه نیست. گاه برگزاری نمایشگاه، گاه از ایده تا اجرا، گاه صورت‌بندی تازه از آثار هنرمند، گاه حذف‌کردن‌ها و اضافه‌کردن‌های بسیار تا زمانی که یک ایده یا مفهوم یا یک دوره تازه در آثار هنرمند شکل بگیرد. کیوریتوری مثل بسیاری دیگر از مفاهیم در ایران هنوز تازه‌وارد است. در سال‌های اخیر بیشتر یک عنوان تشریفاتی بوده است برای رعایت پاره‌ای از ملاحظه‌ها یا اعتبار بخشیدن به کسانی که از وظیفه واقعی خود آگاه نیستند. و ناگفته پیداست که راه درازی تا رسیدن به‌معنای واقعی‌ خود پیش‌رو دارد.