تا آخرین قطره

مژگان محمدی/روزنامه نگار


می‌گویند قرن بیستم، قرن جنگ بر سر نفت بود و قرن 21، قرن جنگ بر سر آب خواهد بود. کشورهایی که یک‌چهارم جمعیت زمین را در خود جای داده‌اند با خطری وحشتناک مواجهند؛ چشم‌انداز پایان منابع آب. از هندوستان گرفته تا ایران و بوتساوانا، 17کشور در دنیا وجود دارند که به شدت تحت فشارهای کم‌آبی قرار‌گرفته‌اند. طبق اطلاعاتی که موسسه «منابع دنیا» به تازگی منتشر کرده است، این کشورها همه منابع آبی که در اختیار دارند را مصرف می‌کنند.
خیلی از این کشورها خشک هستند، بعضی‌هایشان هر آنچه دارند را اتلاف می‌کنند و تعدادی هم به شدت روی منابع آب زیرزمینی تکیه کرده‌اند و به جای نگهداری این منابع برای زمان‌های بحران، به راحتی از آن استفاده می‌کنند. در این کشورها، شهرهای بسیار تشنه و بزرگی وجود دارد. سائوپائولو در برزیل، چنای در هندوستان و کیپ‌تاون در آفریقای جنوبی در میان شهرهایی هستند که بحران کمبود آب باعث شد در سال 2018روز صفر را اعلام کنند؛ روزی که همه سدهایشان خشک شد.
بتسی اوتو که در موسسه منابع دنیا، برنامه آب جهانی را هدایت می‌کند، می‌گوید: «به زودی روزهای صفر خیلی زیاد خواهند شد. این چشم‌اندازی است که در خیلی از نقاط دنیا با آن مواجه خواهیم شد».
مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک، آنقدر به سرعت آب‌های زیرزمینی خود را از دست می‌دهد که واقعاً می‌توان گفت شهر در حال غرق شدن است. داکا در بنگلادش به شدت به منابع آب‌زیرزمینی برای آشامیدن ساکنان و استفاده کارخانه‌ها تکیه کرده است که حالا باید آب را از صدها متر در عمق زمین بیرون بکشد. ساکنان تشنه چنای سال‌هاست عادت کرده‌اند که از آب‌های‌زیرزمینی مصرف کنند و حالا فهمیده‌اند که دیگر در زیر زمین هم چیزی باقی نمانده است. در سراسر هندوستان و پاکستان، کشاورزان برای آبیاری محصولات کشاورزی پرآب‌بر مثل پنبه و برنج، در حال تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی هستند.
امروز 33شهر با بیش از 3میلیون نفر جمعیت که جمعیت آنها با هم 255میلیون نفر می‌شود، با بحران کمبود آب مواجهند که پیامدهایی در سطح بهداشت عمومی ‌و ایجاد ناآرامی‌های اجتماعی به بار آورده است. طبق تحقیقات انجام شده تا پایان سال2030 تعداد شهرهایی که در دسته‌بندی بحران شدید آب قرار می‌گیرند به 45شهر می‌رسد که شامل 470میلیون نفر جمعیت می‌شود.
حیات، به خطر افتاده و کشمکش‌ها بر سر آب را هم افزایش داده است. طبق اطلاعات پایگاه اطلاع رسانی موسسه پسیفیک، فقط در سال‌2018 معادل 18حادثه مربوط به آب رخ داده است؛ از خشونت در اعتراض به مدیریت آب گرفته تا دعوا و جنگ بر سر دسترسی به آب. از آنجا که میزان مصرف آب چند برابر میزان بارش‌هاست، به نظر می‌رسد که چنین حوادثی در آینده بسیار معمول‌تر خواهد بود.
قبلاً جنگ های بزرگ‌تری نیز بر سر آب به وجود آمده‌ است؛ به عنوان مثال جنگ شش‌روزه سال 1967 که میان اسرائیل و سوریه بر سر ساخت یک سد روی رودخانه یارموک درگرفت.
اما یکی از نقاطی که ممکن است خیلی زود دچار جنگ و درگیری شود، مرز میان هندوستان و پاکستان است. دانیل دارلینگ، تحلیل‌گر ارشد بازارهای بین المللی نظامی‌در این باره می‌گوید: این احتمال وجود دارد که توافقنامه اشتراک آب که در سال1960 در بانک جهانی ثبت شد، شکسته شود و به ایجاد صدمات جبران‌ناپذیری در روابط میان پاکستان و هندوستان بینجامد. امروز پاکستان با کاهش دسترسی به منابع آب مواجه است و هندوستان را به خاطر موضوعی که از آن با عنوان «تروریسم آب» نام می‌برد، سرزنش می‌کند.
او ادامه می‌دهد: از آن طرف چین هم ممکن است هندوستان را به خاطر همین موضوع سرزنش کند؛ چرا که رودخانه‌های بزرگی از تبت به سمت هندوستان جاری هستند. این احتمال که پاکستان و چین بخواهند از استراتژی اتحاد استفاده کنند و هند را در یک گوشه رینگ قرار دهند، بسیار بالاست. در این صورت هند باید با هر دو کشور مقابله کند. در این سناریو ما 3کشور را داریم که هر سه به سلاح‌های هسته‌ای مجهزند و می‌توانند عملیات‌های نظامی ‌شدیدی را رهبری کنند و چنین جنگی تازه آغاز راه جنگ‌های زیاد بر سر آب خواهد بود. کمبود آب ممکن است این سه کشور را به جنگی هدایت کند که ملت‌های دیگر هم درگیر آن شوند.
قبل از اینکه چنین فجایعی به وقوع بپیوندد این وظیفه رهبران بزرگ دنیا و البته مقامات پکن، اسلام آباد و دهلی‌نو است که با هم تصمیم بگیرند چطور منابع آبی را مدیریت کنند.