اخلاق به روایت شاهنامه

کاظم شکری/روزنامه‌نگار

مجموعه حاضر با موضوع مهم و حیاتی اخلاق و خصلت‌های رایج بین ایرانیان و گستره تغییر و تحولاتی که این حوزه به ناچار در مواجهه با جهان مدرن و اندیشه‌های فرهنگی نوین ساخته و پرداخته شده، تهیه و تدوین شده تا توجه به ارزش‌های باستانی که مظهر و نمود عینی آن رجوع به شاهنامه است، در بین دوستداران به‌خصوص جوانان این سرزمین که آغازگر یک حرکت و عزم ملی است، شکل بگیرد.
نویسنده، بزرگ‌ترین مشکل جامعه را نداشتن اخلاق توسعه‌گرا و بیگانگی از اصالت‌های فرهنگی می‌داند و بر این باور است که ملت ایران باید یک بازنگری و بازاندیشی عمیق در مجموع رفتارهای اخلاقی خود انجام دهد تا مقدمه پیشرفت و توسعه همه‌جانبه اقتصادی فراهم شود، چنان‌که هیچ ملتی بدون داشته‌های فضایل اخلاقی و خردورزی و ایجاد تمهیدات دستیابی به عدالت و برابری به سازوکار پیشرفت نایل نمی‌شود و این دقیقا همان ارزش‌هایی است که شاهنامه فردوسی براساس آن ساخته و پرداخته شده است.
حجم بالا و بی‌نظیر اشعار اخلاقی و نیز زیست و زمانه فردوسی که بازار دین فروشی و خیانت پادشاهان و نابخردی‌ها و خودفروختگی آنها به خلفای عباسی و آگاهی از مجموعه اطلاعات و دغدغه‌های اخلاقی این قوم و این روزگار و رنجی که حکیم فردوسی برای بیان و ترویج و تبیین این مطالب و آموزه‌ها برده است، همه و همه دست به‌دست هم داده که نگارنده تصمیم بگیرد اشعار اخلاقی شاهنامه را در حد ممکن جمع‌آوری کند تا تأثیر اخلاقی این اثر عظیم آنقدر که باید در اخلاق ملی ایرانیان و سلوک رفتاری آنان جلوه‌گری کند.
نویسنده در پیشگفتار مجموعه حاضر، مقدمه‌ای جامع و خواندنی از دغدغه‌ها و رنج‌های فردوسی و زمانه‌ای که او در آن زیسته و سرشت و سرنوشتش رقم خورده پیش روی خوانندگان و مخاطبان گشوده و به تفصیل از سال‌های پایانی حکومت سامانی سخن رانده و به تبیین وضعیت سیاسی، اقتصادی‌، فرهنگی و چگونگی خلق شاهنامه در این عصر پرداخته است.
به نظر نگارنده،‌ گرچه حضرت فردوسی، خود در شاهنامه تکیه بر حفظ و پایداری زبان فارسی دارد، ولی اصل هدف او حفظ هویت ایران و ایرانی است و او در بین 2کانون قدرت عرب بغداد و ترک غزنه نمی‌تواند دم از هویت ایرانی بزند و لذا حفظ زبان را بهانه قرار داده است.
در مقدمه مجموعه حاضر آمده است: کتاب را بدین سبب اخلاق خسروانی نامیدم که اخلاق، برآمده از حکمت یا به تعبیری فلسفه است و شیخ شهید سهروردی منادی آن بوده، به نام حکمت خسروانی شناخته می‌شود. بنابراین، من اخلاق خردگرای ایرانی مبتنی بر آن فلسفه و نگرش را اخلاق خسروانی نامیدم. اگر در گوشه و کنار جهان حتی اندکی از جوانان ایرانی به این مقوله بیندیشند و این کتاب را با این نگرش مطالعه کنند، نویسنده به مقصود خود رسیده است.
بنای اصلی گزینش اشعار در مجموعه حاضر، نسخه مسکو به تصحیح دکتر سعید حمیدیان است که در ٤٨٠ صفحه تهیه و تدوین و به بازار نشر ارائه شده است.