برداشت بدون برنامه از دریاچه نمک

فاطمه امامی | قم - خبرنگار:


«حقابه 154 میلیون متر مکعبی دریاچه نمک روی کاغذ خشک شد.» این شاید ماحصل همه بحث‌های 4 سال اخیر بر سر اختصاص حقابه باشد. قانونی که با چانه‌زنی میان وزارت نیرو و سازمان محیط زیست و تلاش بسیار تصویب شد، اما هیچ گاه به نتیجه نرسید. این حقابه قرار بود بخشی از حقوق زیستی اکوسیستم‌هایی باشد که در فرایندهای توسعه‌ای رو به فراموشی بودند. 
«سیدرضا موسوی مشکینی» مدیر کل محیط زیست استان قم گفت: این استان تا به حال یک قطره از این حقابه را هم ندیده است. این در حالی است که تثبیت همین حقابه روی کاغذ در سیستم اداری کشور سال‌ها طول کشید.


بی‌توجهی به تأمین رژیم آبی تالاب‌ها

مدیر کل محیط زیست استان قم که به جلسه بنیاد قم‌پژوهی آمده بود، با انتقاد از بی‌توجهی برای تأمین رژیم آبی تالاب‌های قم گفت: ما به تالاب به عنوان یک موجود زنده و چیزی فراتر از استخر ذخیره آب نگاه می‌کنیم. باید چرخه‌های زیست‌محیطی در تالاب شکل بگیرد تا خودش را احیا کند. 

وی با اشاره به این‌که مسائل مختلفی در یک تالاب اتفاق می‌افتد که به رفتار ما بستگی دارد، افزود: گاهی در تالابی یک گونه مهاجم وارد می‌شود. این گونه مهاجم وقتی وارد تالاب می‌شود کم کم کدورت آب را بالا و گونه‌های دیگر را از بین می‌برد. موسوی به تصویب قانون مدیریت تالاب‌ها در سال 96 اشاره کرد و گفت: تالاب‌های مره، حوض سلطان و دریاچه نمک با این مصوبه درجه حفاظتی بالاتری پیدا کردند. در واقع ‌اکنون 3 تالاب در استان جزو تالاب‌های مشمول قانون احیا و مدیریت استان هستند. 

وی در پاسخ به سوالی برای تعلل ثبت این تالاب‌ها در کنوانسیون رامسر اظهار کرد: ثبت در کنسوانسیون رامسر فرایند بسیار پیچیده‌ای است. نیاز به داده‌های زیادی دارد که از جمله محاسبه نیاز آبی و... است. به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم، این کار حدود 100 صفحه اطلاعات فنی لازم دارد که در اداره کل محیط زیست قم در حال تکمیل است و اولویت اول هم به دریاچه نمک و تالاب مره داده شده است. 

وی در عین حال به پیچیده بودن این فرایند اشاره کرد و گفت: در این زمینه وعده خاصی نه از نظر زمانی و نه از این نظر که اصل این کار شدنی باشد، نمی‌توان داد. موسوی در پاسخ به سوال دیگری درباره اجرای طرح‌های آبخیزداری در محدوده تالاب مره که منجر به تغییر مسیر آب می‌شود اظهار کرد: این طرح‌‌ها با عنوان پخش سیلاب در این محدوده انجام می‌شود که البته اهداف خوبی دارد اما ما هم در این زمینه دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی داریم. 

وی افزود: این طرح حتی اگر به نفع تالاب ما باشد قطعا مسائل اجتماعی در بالادست ایجاد می‌کند. مقدار کمی حقابه که از رودخانه شور دریافت می‌کنیم به بهانه تالاب است و اگر این کار صورت بگیرد می‌تواند کل این موضوع را منتفی کند. مدیر کل محیط زیست استان قم با بیان این‌که بیشتر طرح‌های این‌چنینی در نهایت به کشاورزی ختم می‌شود که مطلوب نیست گفت: فعلا هدف این است که ورودی‌هایی را که به صورت سیلابی است کنترل و به مسیری هدایت کنیم که تخریب نکند. این‌که چه اثراتی می‌تواند در بالادست بگذارد چیز دیگری است.


احیای حقابه‌های رودخانه‌ها 

یکی از حاضران جلسه درباره ظرفیت‌های قانونی بی‌شمار برای احیای حقابه‌های رودها سخن گفت.  مدیر کل محیط زیست استان قم در پاسخ به وی اظهار کرد: همه می‌دانند که هزاران حقله چاه غیرمجاز یا اضافه برداشت از چاه‌های مجاز داریم، اما این مشکل مانند بسیاری از مشکلات دیگر حل نمی‌شود. 

وی با اشاره به سوء استفاده‌هایی که از بارندگی‌های اخیر می‌شود افزود: تا بارندگی رخ داد عده‌ای شروع کردند آغاز دوران ترسالی را تبریک گفتن و مشخص است که چه تصمیم‌هایی پشت سر این تفکر وجود دارد. موسوی معتقد است تصویب حقابه برای حوضه دریاچه نمک کار بزرگی بوده، اما تا اجرا راه زیاد است. وی در عین حال از برنامه اداره کل محیط زیست برای مدیریت بومی تالاب‌ها سخن گفت، به گونه‌ای که بومی‌ها خودشان از تالاب منتفع شده و به همین دلیل به حافظ آن تبدیل شوند. 

مدیر کل محیط زیست استان قم گفت: اگر منافع ‌زیست‌بوم را اقتصادی نکنیم توفیقی کسب نمی‌کنیم. وی با بیان این‌که برای آب نمی‌توان استانی تصمیم گرفت اضافه کرد: درخواست ما این است که شورای هماهنگی در حوزه آبخیز دریاچه نمک وجود داشته باشد که هر کسی بر اساس سلیقه خودش عمل نکند. موسوی ادامه داد: این حوضه 25 درصد از جمعیت کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مرکزیت جمعیتی و سیاسی کشور را در خود جای داده، در نتیجه نباید نسبت به مسائل آب بی‌تفاوت بود. 

وی با اشاره به مطرح شدن موضوع معدن در دریاچه نمک گفت: مطالعات زیادی در تالاب دریاچه نمک به سال‌های قبل بازمی‌گردد و دانشگاه‌های معتبر دنیا این کار را انجام داده‌اند، اما مشکل این جاست که این مطالعات از نظر فنی و اقتصادی است و نگاه زیست‌محیطی ندارد. حتی مطالعه در بحث زیست‌محیطی برای برداشت معدنی از دریاچه نمک تا به حال به دست ما نرسیده است.   این شاید ماحصل همه گفته‌ها در زمینه استفاده از منافع اقتصادی دریاچه نمک باشد. جایی که مطالعاتی وجود ندارد، چطور می‌توان نگران نبود. 

مدیر کل محیط زیست استان قم با اشاره به این‌که وضعیت نامناسب دریاچه نمک کاملا مشهود است، اضافه کرد: این حوضه 450 میلیون متر مکعب آورده داشته که قطع شده و تنها مانده بارندگی که گاهی هست و گاهی نیست. می‌گویند دریاچه نمک پتانسیل تشکیل شدن به کانون گرد و غبار را ندارد. مقایسه‌ای با دریاچه‌ای در خارج از کشور صورت گرفته که به این موضوع استناد می‌کنند. 

ظاهرا تا ترددی صورت نگیرد و دستکاری نباشد، همین طور است اما نکته این است که دریاچه را باید به صورت یک مجموعه دید. ما اطراف دریاچه کانون گرد و غبار داریم و دریاچه این کانون را متأثر می‌کند. موسوی با بیان این‌که دو نوع برداشت برای دریاچه نمک قابل تصور است اضافه کرد: طرحی که وجود دارد این است که شورابه برداشت می‌شود و در واگن‌ها خشک شده و ماده معدنی فرآوری می‌شود. 

مدیر کل محیط زیست استان قم تأکید کرد: اگر فرض بر برداشت در دریاچه نمک هم باشد سازمان تنها روش مداربسته را می‌پذیرد و تبخیر شورابه قابل قبول نیست. نمونه مشابه این روش هم اکنون در دریاچه ارومیه انجام می‌شود.  «سید احمد محسنی» از دیگر میهمانان این جلسه بود که تاریخچه تشکیل تالاب مره را به اقدامات آبخیزداری خودش در این محدوده نسبت داد، موضوعی که توسط یکی از حاضران جلسه رد شد.


رودخانه‌های بدون حقابه

«محمد صادقی» یکی از قم‌پژوهان، در پاسخ به وی از توصیف تالاب مره به قاب عینک در سفرنامه ناصرالدین شاه سخن گفت. وی افزود: آبی که در رودخانه شور می‌آمد، به حاشیه دریاچه حوض سلطان می‌رفت. ما آمدیم آنها را کلا بستیم. آب را در منطقه گز سرخی منحرف کردیم. دست راست جاده گرمسار کاملا آب گرفت. بعدا دو کانال در دو طرف جاده گرمسار ساخته بودند برای این‌که شترها وارد اتوبان نشوند. این دو کانال موجب شد آب حدود 6 کیلومتر به سمت مسیل منتقل و روی زمین پخش شود. 

محسنی از آن‌جا که از بومی‌های منطقه است، تاریخچه همه اتفاق‌های رخ داده در آن را به خوبی می‌داند. متولی بسیاری از این اتفاق‌ها هم خودش بوده که یکی از کارهایش شترداری در مراتع قم است. وی که از موافقان تغییر مسیر رودخانه شور در نزدیکی تالاب مره است گفت: بنا شد که وقتی سیلاب بیش از 25 متر مکعب از بندی که آن جا ایجاد شده سرازیر می‌شود، آب به دو قسمت تقسیم شود تا اراضی پایین‌دست سیراب و سبز شوند.