یادداشت
تمایز در جاده‌های نوروز
علیرضا محمودی/ دبیر گروه ادب و هنر
از مهم‌ترین سنت‌های سفرهای نوروزی، مصرف‌موسیقی در جاده‌هاست. میدان بزرگی برای بیان تمایز‌ها و تفاوت‌های خرده‌فرهنگ‌های در هم تنیده طبقه متوسط. وقتی خودرو، مقصد و حتی نحوه استفاده از بطالت بی‌کران نوروزی، ابزاری برای تمایز باشد، چرا طنین موسیقی که از پنجره‌های نیمه باز و درز‌های پیدا و پنهان به راهبندان جاده‌ها رسوخ می‌کند، نمایش تمایز نباشد.
مصرف همه جانبه موسیقی در جاده‌ها، به‌صورت یک پازل کم‌نظیر، چشم‌اندازی از شگرد‌های تمایز خرده‌فرهنگ‌های متنوع طبقه متوسط در ایران امروز می‌سازد.
از زمانی که زندگی در شهر‌های مدرن، ابزار‌های رایج تمایز فردی و اجتماعی رعایای سلطان را حذف کرد، شهرنشینان ایرانی که اغلب‌شان نتیجه مهاجرت بودند، به‌دنبال راهی برای تمایز خود بودند. زمانی با گرایش به محل تولد و رفتار‌های قوم‌گرایانه. تشکیل محلاتی در شهر که در آن مهاجران یک نقطه مشخص از ایران در آنجا زندگی می‌کنند، نخستین تلاش‌ها برای تمایز بود. شهر‌ها اما با اهرم‌های پرقدرتی که مناسبات زندگی مدرن فراهم می‌کرد، شهروندان قوم‌گرا را خلع سلاح می‌کرد تا شهری یکدست با شهروندان یکسان خلق شود. اما شهروندان دست از تلاش‌های هویت‌ساز خود برنداشتند.
خانه و خیابان، صحنه نبرد شهر و شهروندان در 2جبهه یکسان‌سازی و متمایز شدن باقی ماند. شهر از هر دری که تفاوت‌ها را بی‌رنگ و تمایز‌ها را سرکوب می‌کند، شهروندان به لطف خرده‌فرهنگی که به آن تعلق دارند از پنجره دیگری ساز تفاوت و نوای تمایز می‌نوازند.
مصرف کالاهای فرهنگی یکی از روش‌های رایج برای عرضه تمایز خردهفرهنگها در دل شهر‌هایی است که برای توضیح تفاوت‌های شهروندان در آنها تحلیل‌های طبقاتی کارساز نیست.
در رسانه‌های اجتماعی و عرصه‌های شهری، شهروندان با اعلام اینکه کدام کالای فرهنگی را مصرف می‌کنند، خود را از بقیه خردهفرهنگها متمایز می‌کنند. یکی از رایج‌ترین روش‌ها در انتشار پست در شبکه‌های اجتماعی، نمایش تمایز در مصرف کالاهای فرهنگی است. این تمایز به فرد تشخص و به خرده فرهنگ‌ها امکان خروج از برچسب اقلیت را می‌دهد.
سنت‌های تغییر شکل داده شده نوروزی یکی از مهم‌ترین صحنه‌های تمایز شهروندان و سفر به‌عنوان رایج‌ترین شکل استفاده از تعطیلات، مهم‌ترین روش برای بیان تمایز است. در این صحنه نمایش بزرگ بین شهری، موسیقی جایگاه فوق‌العاده‌ای دارد. وقتی قطار ممتد خودرو‌ها روی ریل چهار‌گانه چالوس و هراز و فیروز‌کوه و رودبار راهی جنگل و کوه دریا می‌شوند تا تسخیر شمال را کامل کنند، موسیقی می‌تواند با صریح‌ترین نشانه‌گذاری تمایز بین مسافران را شکل دهد.
رانندگان در اسفند‌ماه همانطور که قبل از زدن به جاده از موتور و باتری و دیفرانسیل و باد چرخ‌های خودروی خود مطمئن می‌شوند، دستی به سیستم صوتی خود می‌کشند تا مبادا شرمنده گوش‌های همسفران خود شوند. در هر خانواده بنا بر تنوع سلایق انواع حافظه‌های همراه، همچون باک‌های پر از بنزین در دسترس قرار داده می‌شوند تا تکه‌‌‌ای از جاده ساکت طی شود. انگار آنها خود موسیقی گوش نمی‌دهند، بلکه همسفران نشسته در خودرو‌های مجاور را به گوش‌دادن موسیقی مورد نظر خود که نشانه تشخص اجتماعی آنهاست، فرا می‌خوانند. تکنولوژی در دل سنت ترکیب می‌شود. خودروی داخلی با موسیقی غربی، جلوه‌گری خودروی وارداتی با موسیقی پاپ ایرانی را سرکوب می‌کند. ترکیب دی‌جی‌ها از موسیقی قدیمی لس‌آنجلسی با مایه‌های نوستالژیک دربرابر مصرف‌کنندگان از موسیقی پاپ مجاز روز قرار می‌گیرد تا گروه اول خود را در پویندی با بهترین خوانندگان موسیقی پاپ ایران تشخص بدهند. تقابل‌های مجاز و غیرمجاز، خواننده زن و مرد، موسیقی سنتی و موسیقی غربی، راک و بلوز و لس‌آنجلسی و رنگارنگی هم زمینه‌های تمایز مسافرانی هستند که در توقف‌های نفسگیر با هم گفت‌وگو می‌کنند.
چندی است که به این سمفونی، نوای دیگری هم اضافه شده. اگر گوش تیز کنیم، نوای کم‌جانی از هدفون گوشی‌ها طنین انداز است. آنکه با هدفون، برای نقض سلیقه حاکم راننده، در صندلی‌های عقب نشسته و مشغول مصرف متمایز‌کننده‌ای از موسیقی در خودرو و خانواده خود است. تمایز فرهنگی آخرین سلاحی است که در رگبار روزمرگی و آوار مصرف برای ما باقی مانده است تا از مرز‌های فردیت خود محافظت کنیم. نوروز، نمایش کاملی از تمایز در جامعه امروز ایرانی است. چند روز دیگر، برای بار دیگر نمایش تمایز شهروندان ایرانی در نوروز 98شروع می‌شود. جاده‌ها منتظرند.
