نبرد با رنگ و اسپری

المیرا مهرمنش
از تابستان سال 1357، دیوار شهرها و حتی روستاهای ایران نقش وسایل ارتباط جمعی سنتی را ایفا کردند و هزاران شعار با قلمو، اسپری، ماژیک، گچ، زغال، مداد و خودکار و حتی خون روی دیوارها نقش بست. در تمام تاریخ ایران هرگز در چنین سطح وسیعی و با چنین حجمی، جایی برای پیام دادن به مردم وجود نداشت. البته علاوه بر دیوارها، مردم روی کیوسک‌های تلفن، تابلوی مغازه‌ها، حتی تابلوهای راهنمایی‌ورانندگی و روی وسایل‌نقلیه و آمبولانس‌ها شعارهای خود را می‌نوشتند.

در تاریخ معاصر ایران، در سال‌های 1332و 1342دیوارنوشته‌ها نقش داشتند، ولی نه به این وسعت. بیشتر شعارهای دوران انقلاب با اسپری نوشته می‌شدند به این دلیل که رنگ‌های اسپری به آسانی قابل حمل بودند و نوشتن با اسپری سریع انجام می‌شد، گرچه شعارهایی که با قلمو نوشته می‌شدند پررنگ‌تر و خواناتر بودند. این دیوارنوشته‌ها شامل خبر (پادگان عشرت‌آباد خلع سلاح شد)، اطلاعیه (دانشگاه صنعتی، اجتماع کارگران خارجی) و تفسیر (مبارزه مسلحانه، به علاوه مبارزه سیاسی مساوی است با پیروزی) می‌شد.

در میان دیوارنوشته‌ها، نوشته‌های ادبی مثل «از دریای خون خواهیم گذشت تا به آزادی برسیم» و شعرهایی مثل «وای اگر خمینی حکم جهادم دهد/ ارتش دنیا نتواند که جوابم دهد» دیده می‌شد. از بین دیوارنوشته‌ها از انواع صفت‌هایی که برای شاه درنظر گرفته شده بود، کلمه خائن بیشتر از سایر صفت‌ها، استفاده می‌شد. بعضی از صفت‌های دیگر هم به این ترتیب بودند: «خونخوار، جنایتکار، مزدور، وطن‌فروش، نامرد و آواره». شعارهای دیواری سال1357بعد از 2سال در خیابان‌های بزرگ شهرها دیده نمی‌شدند؛ بسیاری از آنها روز 25اسفندماه 1357به‌دلیل درخواست مسئولان دولتی، به‌منظور پاکسازی شهرها پاک شدند و بعد هم طی انتخابات مختلف، روی شعارهای قبلی شعارهای جدید نوشتند.

از اوایل سال 1359کاملا دیوارها رنگ‌آمیزی شدند و روی آنها شعارهایی با خط خوش و گاهی تصویر جای گرفت. از نوشته‌های روی دیوارها می‌توان به این جمله‌ها و ترکیب‌ها اشاره کرد: «مرگ بر بختیار، نوکر بی‌اختیار»، «شاه دربه‌در شد، ساواکی بی‌پدر شد»، «شهید قلب تاریخ است»، «چه ترسی چه باکی، گور پدر ساواکی»، «کار شاه تمام شد، خمینی پیروز شد»، «مرگ بر گارد شاهنشاهی»، «مردم به ما ملحق شوید، شهید راه حق شوید»، «ارتش تو مال مایی، نه مال آمریکایی»، «تا مرگ شاه خائن، نهضت ادامه دارد»، «این است شعار بختیار: منقل و وافورو بیار» (مختصری از تحقیق مهدی محسنیان‌راد با عنوان دیوارنوشته‌های دوران انقلاب).