آلاینده‌های پول‌ساز
نیروگاه‌های بسیاری در سراسر کشور فعالیت می‌کنند که ظرفیت تولید ۸۰ هزار و ۵۳ مگاوات برق را دارند. از سوی دیگر، 53 واحد پتروشیمی با ظرفیت 9/64 میلیون تن در کشور فعال است. ایران در جایگاه دومین تولیدکننده محصولات پتروشیمی خاورمیانه، سهم 6/23 درصدی از کل ظرفیت تولید آن را در اختیار دارد. همچنین 9 واحد پالایشگاه آبادان، شازند، اصفهان، بندرعباس، لاوان، تبریز، تهران، شیراز و کرمانشاه فعالند و حداقل 20 هزار نفر در آنها مشغول به کار هستند. جهان صنعتی و زندگی امروزه فعالیت نیروگاه‌ها، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها را ناگزیر کرده است. با وجود این، آلودگی‌های محیط زیستی فصل مشترک گلایه‌ها درباره فعالیت این واحدهاست.
هرچند مسئولان با هر بار گلایه از الزام‌های محیط زیستی این واحدها می‌گویند، اما فقط در یک مورد بسیاری از نیروگاه‌های موجود در کشور با وجود اتصال به شبکه گازی، به دلیل قیمت پایین‌تر یا کمبود سوخت در فصل زمستان، برای تامین انرژی خود از مازوت استفاده می‌کنند و موجب بروز آلودگی‌های بسیاری می‌شوند. این در حالی است که به گفته مسئولان، سوخت 95 درصد نیروگاه‌های کشور گاز طبیعی است و فقط 2 نیروگاه کشور به شبکه گاز کشور متصل نیستند. پتروشیمی و پالایشگاه‌ها هم سهم کمی از آلودگی‌های زیست‌محیطی ندارند و آلودگی هوا، زمین‌های کشاورزی و منابع آب زیرزمینی، بروز بیماری‌های تنفسی و پوستی، افزایش سرطان و ناباروری در کانون‌های جمعیتی نزدیک به این مراکز بخشی از انتقادهایی است که به فعالیت این واحدها می‌شود.
پتروشیمی بجنورد؛ بودن یا نبودن
واحد صنعتی پتروشیمی بجنورد با عنوان شرکت پتروشیمی خراسان در حاشیه شهر بجنورد، مرکز استان خراسان شمالی، ایجاد شده است و آلاینده بودن یا نبودن این واحد صنعتی در معرض سوال قرار گرفته.
برخی فعالان محیط زیست و مسئولان، مجتمع پتروشیمی خراسان را در ردیف صنایع آلاینده می‌دانند که دستگاه‌های پایش آلودگی این مجتمع در مکان‌های مناسبی نصب نشده است.
رئیس واحد HSE پتروشیمی خراسان اما در گفت‌وگو با همشهری تاکید میکند گلایه‌ای از آلایندگی این واحد مطرح نیست و پتروشیمی خراسان توانسته است با کنترل آلایندگی در حفظ استانداردهای محیط زیستی موفق باشد.
حسین مهدی‌زاده از اقدامات انجام شده میگوید و این‌که افزایش فضای سبز مجتمع به رقمی بیشتر از 10 درصد استاندارد یکی از این موارد است. به گفته وی، 135 هکتار از این واحد 200 هکتاری فضای سبز است و این فضا 67 هکتار بیشتر از استاندارد تعریف شده. آنچه او حائز اهمیت می‌داند، تصفیه حجم زیادی از پساب کارخانه برای آبیاری فضای سبز ایجاد شده است به طوری که این واحد 9 ماه از سال خروجی پساب به محیط زیست ندارد.
رئیس واحد HSE پتروشیمی خراسان توضیح می‌دهد: این واحد از سال 89 به عنوان اولین واحد صنعتی از سیستم برخط پایش برخوردار است و به صورت جدی برای کنترل آلایندگی‌های ناشی از تولید مواد پتروشیمی نظارت داخلی دارد. هرچند محیط زیست هم نظارت‌های فصلی و دوره‌ای خود را در مجموعه انجام می‌دهد.
مهدی‌زاده از نشست‌های سالانه با ساکنان روستاهای اطراف پتروشیمی خراسان میگوید و این‌که در این نشست‌ها، اقدامات و عملکرد مجموعه برای حفاظت از محیط زیست به مردم اطلاع داده می‌شود.
مدیر کل محیط زیست خراسان شمالی هم توضیح می‌دهد: سیستم‌های کنترلی صنایع استان دائما پایش می‌شود. سیستم‌های کنترلی مجتمع پتروشیمی خراسان هم در همین روند نظارتی بررسی و رصد می‌شود.
سید اصغر مطهری با اشاره به مستندهای برگرفته از پایش‌ها ادامه می‌دهد که این واحد صنعتی آلودگی چندانی ندارد.
خطر نیروگاه طوس برای محیط زیست
معاون نظارت و پایش محیط زیست خراسان رضوی نیروگاه‌ها و برخی صنایع اطراف مشهد را از منابع آلاینده شهر می‌داند. او به‌ویژه از نیروگاه طوس نام می‌برد که روزانه بالغ بر 3میلیون لیتر مازوت، به عنوان سوخت مورد نیاز، استفاده میکند که موجب تولید بار آلودگی بالایی شده است. این نیروگاه در جاده قوچان، 3 کیلومتری مشهد، و در مسیر باد به سمت کلانشهر مشهد قرار دارد و پیگیری‌های بسیاری حتی از سوی استاندار برای تغییر سوخت مصرفی این نیروگاه صورت گرفته، اما همچنان روال قبل ادامه دارد.
محمد عرفانی در این باره به همشهری میگوید: محیط زیست با اعلام اخطارهای متعدد هر اقدامی که در این زمینه لازم بود، انجام داد، اما این واحد هنوز نتوانسته است سوخت پاک مورد نیاز خود را تامین کند.
معاون نظارت و پایش محیط زیست خراسان رضوی از پیگیری حل این مساله در وزارت نفت میگوید و این‌که نیروگاه طوس مکلف به تغییر سوخت مازوت شده است.
به گفته وی، از وزارت نیرو هم برای تامین گاز نیروگاه درخواست شد، اما با وجود این‌که قرار بود سوخت مورد نیاز تا زمستان تامین شود هنوز این درخواست به نتیجه نرسیده است. با این حال و با وجود اخطارهای متعدد به این نیروگاه، گهگاه سوخت مصرفی را تغییر می‌دهد و از گاز استفاده میکند.
عرفانی هرچند معتقد است همه صنایع در ماهیت خود آلایندگی دارند، اما میگوید: کنترل آلودگی‌ها بر اساس استانداردهای محیط زیستی مهم است و محیط زیست استان با پایش دائمی صنایع سعی در حفظ این استانداردها دارد. بر اساس روال تعریف شده، به صنایع آلاینده اخطار داده می‌شود و در صورت بی‌توجهی حتی پیگیری قضایی در دستور کار قرار می‌گیرد.
به گفته او، پالایشگاه استان و برخی دیگر از صنایع که امکان آلایندگی دارند ماهانه و فصلی پایش می‌شوند و گزارش خاصی از ایجاد آلودگی در محیط زیست ندارند.
سوخت تحمیلی به نیروگاه و محیط‌زیست بندرعباس
هر سال در آغاز فصل زمستان آژیر خطر آلایندگی محیط‌زیست هرمزگان بر سر نیروگاه برق بندرعباس به صدا در می‌آید و آن‌گونه که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست میگوید: سوخت مورد نیاز نیروگاه هم مازوت است و میزان آلایندگی آن بسیار بالا. حبیب مسیحی تازیانی با اشاره به تغییر سوخت نیروگاه‌های برق هرمزگان از مازوت و دیگر سوخت‌های فسیلی به گاز برای کاهش آلایندگی نیروگاه‌ها، توضیح می‌دهد: همه صنایع غرب بندرعباس به جز نیروگاه، استانداردهای زیست‌محیطی را دریافت کرده‌اند و فعلا مشکل زیست‌محیطی ندارند. یک ماه پیش نامه‌ای مبنی بر ضرورت افزایش سهمیه گاز نیروگاه‌ها به استانداری ارسال و استاندار از دیسپاچینگ تهران پیگیر شد تا سهمیه گاز بیشتری از تهران اختصاص داده شود. این موضوع توسط اداره کل حفاظت محیط زیست در حال پیگیری است. مشاور مدیرعامل و سرپرست روابط عمومی شرکت تولید برق بندرعباس اما معتقد است متهم کردن نیروگاه به آلودگی ظلم بزرگی است، زیرا این نیروگاه به دلیل اختصاص نیافتن گاز به‌ویژه در فصل زمستان با مشکل مواجه است و کاری برای این مشکل نمی‌توان کرد. احمد قلندرزاده با بیان این‌که سهمیه گاز نیروگاه برق بندرعباس 15 درصد یعنی معادل یک میلیون متر مکعب در روز است، میگوید: این نیروگاه روزانه به 6 میلیون و 500 هزار متر مکعب گاز نیاز دارد. اولویت نیروگاه استفاده از گاز است، اما با توجه به نیاز استان به برق در زمان اختصاص نیافتن گاز، چاره‌ای جز استفاده از سوخت مازوت وجود ندارد. این در حالی است که استفاده از این سوخت هزینه‌های تعمیرات را افزایش می‌دهد. مشاور مدیرعامل تولید نیروی برق بندرعباس توضیح می‌دهد: نیروگاه کلاس «F» هنگام در مجاورت نیروگاه بندرعباس در حال ساخت است که از نیروگاه‌های با ظرفیت بالا و سبز محسوب می‌شود. یک واحد ٣٠٧ مگاواتی آن تا پیک بار تابستان آینده وارد مدار خواهد شد و با تکمیل آن در آینده نزدیک زمان لازم برای افزایش راندمان نیروگاه بندرعباس خواهیم داشت.
مهلت یک ساله «خانگیران» برای حفظ برند سبز
پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد مشهد، معروف به پالایشگاه خانگیران، سال‌هاست در ردیف صنایع سبز قرار گرفته است. امسال اما تکلیفش برای استفاده از مواد اولیه داخلی، چالشی کوتاه‌مدت برای حفظ این برند در این واحد ایجاد کرده است.
مسئول واحد محیط زیست پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد میگوید: پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد از سال ٨٥ تا کنون ٥ بار به عنوان صنعت سبز و 2 بار به عنوان برگزیده صنعت سبز دست‌یافته است. آزمایشگاه‌های معتمد محیط زیست هر فصل یک بار از دودکش‌ها و تصفیه‌خانه‌های پالایشگاه نمونه‌برداری می‌کنند.
به گفته ایرج اجلالی، تابستان امسال پس از نمونه‌برداری و انجام آزمایش‌‌های متعدد مشخص شد آلایندگی یکی از50 دودکش پالایشگاه بیش از حد مجاز است. پس از آن اداره کل محیط زیست استان اخطاریه داد که این آلایندگی باید ظرف یک ماه رفع شود. البته بروز این آلایندگی، بنا به آنچه این مسئول مطرح میکند، دلیلی داشته که موجب می‌شود پالایشگاه خانگیران، برای رفع آلایندگی از محیط زیست یک سال مهلت بخواهد. او میگوید: بر اساس دستور وزیر نفت، مواد شیمیایی مورد نیاز پالایشگاه باید از تولید داخل کشور تامین می‌شد که هنوز کیفیت نمونه فرانسوی را ندارد. در پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد برای رفع این آلایندگی 2 راهکار ارائه شده است؛ کمک به واحدهای تولیدی داخلی برای تولید ماده شیمیایی مورد نیاز به نام کاتالیست با کیفیت نمونه خارجی و اجرای پروژه تغلیظ گاز اسیدی. به گفته جلالی، با اجرای کامل پروژه تغلیظ گاز اسیدی، گاز اسیدی خوراک واحدهای بازیافت گوگرد از 34 درصد به حدود 50 درصد حجمی H2S تغلیظ می‌شود و علاوه بر این‌که بازده واحدهای بازیافت گوگرد افزایش می‌‌یابد، از نظر استانداردهای محیط زیستی، از انتشار سالانه 22هزار تن گاز SO2 و گازهای گلخانه‌ای جلوگیری می‌شود.
نفس بریده تبریز
نیروگاه حرارتی و پالایشگاه تبریز، به دلیل انتشار عوامل آلوده‌کننده، همواره مورد اتهام واحدهای محیط زیستی قرار دارند. 2 واحد صنعتی شیمیایی در فاصله کوتاهی از یکدیگر در جنوب غربی تبریز ایجاد شده‌اند که علاوه بر آلودگی هوای مرکز آذربایجان شرقی، آب و هوای خسروشهر، اسکو، ایلخچی و آذرشهر را هم تحت تاثیر قرار داده‌اند. بیشترین تاثیر آلایندگی پالایشگاه تبریز در محله کوجوار تبریز به چشم می‌خورد که در فصول مختلف سال، اهالی آن از استشمام بوی نامطبوع مواد شیمیایی گلایه دارند. این روزها هر چند بوی نامطبوعی وجود ندارد، اما به گفته اهالی منطقه، سال‌هاست مشکلات تنفسی برای آنها به وجود آمده. آلایندگی نیروگاه حرارتی تبریز هم داستان دیگری از مشکلات مردم این شهر و شهرهای همسایه آن است. واحد صنعتی‌ای که بخش عمده‌ای از برق کلانشهر تبریز و دیگر شهرهای آذربایجان شرقی را تامین میکند و در سال 94 به دلیل استفاده از سوخت مازوت و انتشار فراوان دی‌اکسید گوگرد پلمب شد تا جلو تخریب اراضی کشاورزی و خشک شدن درختان گرفته شود. اما پس از مدتی با اتصال به گاز طبیعی به چرخه تولید بازگشت. حتی عنوان می‌کنند که با گران شدن گاز، سوخت مازوت در این واحد صنعتی دوباره مورد استفاده قرار می‌گیرد. حسن عباس‌نژاد، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، به همشهری میگوید: طی سال‌های گذشته 2 واحد صنعتی منطقه کجوار موظف شدند طرح‌هایی را برای رفع مشکلات زیست‌محیطی اجرا کنند. این اقدام در پتروشیمی تبریز با بهره‌برداری از پروژه شاخص آر.تی.او همراه بود. در پالایشگاه تبریز هم شاهد حذف گوگرد از ساخت بنزین و تولید این محصول با رعایت استانداردهای یورو 4 و یورو 5 هستیم. غلامرضا باقری دیزج، مدیرعامل شرکت پالایش نفت تبریز، هم با اشاره به مشکلات چند هفته اخیر این واحد صنعتی در آﻻیندگی منطقه کوجوار بیان میکند: با توجه به اخطاریه‌ای که از اداره کل محیط زیست استان داشتیم، نشتی یکی از مخازن شرکت را که عامل آلایندگی بود، رفع کردیم.
نیروگاه سلیمی مازوت می‌سوزاند
نیروگاه شهید سلیمی نکا که یکی از مهم‌ترین نیروگاه‌های کشور محسوب می‌شود، سال‌هاست برای صرفه‌جویی در مصرف گاز و تامین گاز زمستانه واحدهای کوچک‌تر و مشترکان خانگی با آغاز فصل سرد سال از سوخت مازوت استفاده میکند. این نیروگاه گازسوز که در حال حاضر حدود 5 درصد برق کشور را تامین میکند، در دهه 80 و پس از بحران برف سال 86 و قطع شدن گسترده گاز در مازندران با مصوبه دولت مجوز سوزاندن مازوت را دریافت کرد. علی محمد شاعری، نماینده شرق مازندران در مجلس شورای اسلامی، هم که 2 سال پیش به عنوان رئیس وقت کمیسیون کشاورزی مجلس پیگیر حل مشکل آلایندگی این نیروگاه بود، همان زمان اعلام کرد با بهره‌برداری از این خط انتقال گاز، مشکل نیروگاه نکا رفع می‌شود. این خط انتقال 10 مرداد سال گذشته با حضور وزیر نفت به بهره‌برداری رسید، اما هنوز با گذشت حدود 17 ماه از وارد شدن خط انتقال جدید به مازندران، گاز آن به نیروگاه شهید سلیمی نکا نرسید. شاعری با بیان این‌که برای رفع مشکل نامه‌ای به وزیر نیرو است، میگوید: با توجه به انتقال گاز از خط لوله دامغان - نکا و با وجود هشدارهای مکرر، متأسفانه میلیون‌ها لیتر مازوت در این نیروگاه می‌سوزد و آلودگی و دود ناشی از آن، سلامت، بهداشت و محصولات کشاورزی را به شدت در معرض تهدید و تخریب قرار داده و موجب شکایت و گله‌مندی مردم منطقه شده است. این موضوع باید با قید فوریت برای جایگزین کردن سوخت گاز طبیعی به جای مازوت در این نیروگاه بررسی شود. جمال ابوطالبی، عضو شورای اسلامی زاغمرز بهشهر، هم در این باره توضیح می‌دهد: اعلام شده بود استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شهید سلیمی نکا تعطیل می‌شود، اما این روند همچنان ادامه دارد. از آنجا که جریان هوا از غرب به شرق استان می‌وزد، دود ناشی از سوختن مازوت در منطقه میانکاله آثار مخرب به جا می‌گذارد و سلامت باغ‌های منطقه و جمعیت انسانی را تهدید میکند.
کابوس آلایندگی مکران
ایجاد صنعت پتروشیمی در مناطق مختلف می‌تواند جهش اقتصادی ایجاد کند، اما دوستداران محیط زیست همواره نگران آلایندگی این صنایع بوده و هستند. هرچند واحد پتروشیمی مکران واقع در چابهار هنوز به فاز بهره‌برداری نرسیده است، اما دغدغه‌های محیط زیستی برای مردم و صیادانی که چشم به دریا دوخته‌اند، وجود دارد. البته مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان و دیگر مسئولان استانی در این سال‌ها همواره بر رفع این دغدغه‌ها از سوی متولیان مجتمع پتروشیمی چابهار تاکید داشته‌اند. مسئول دپارتمان محیط زیست هلدینگ توسعه نوین مکران نیز به همشهری میگوید: هرچند این پروژه هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده و در فاز یک ادامه دارد، اما تمهیدات لازم برای جلوگیری از ایجاد آلایندگی اندیشیده شده و در فاز فعلی هم برای تامین سوخت مصرفی این پروژه از خط لوله صلح و گاز شیرین استفاده می‌شود، چون گاز ترش ایجاد آلودگی میکند. محمود ذوقی به مدل‌سازی‌ها برای فازهای دیگر پروژه اشاره میکند که در آنها دانش فنی خریداری شده مبتنی بر استانداردهای زیست‌محیطی است. بر این اساس گاز فلور در نتیجه فعالیت این واحد پتروشیمی ایجاد نمی‌شود که با سوختن آن آلودگی ایجاد شود. او تاکید میکند: به عنوان دپارتمان محیط زیست این هلدینگ، برنامه‌های حفاظت از محیط زیست را، با وجود هزینه‌های چند میلیون دلاری، الزام کرده‌ایم و حفظ محیط زیست را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داداه‌ایم. دغدغه آلایندگی این واحد را معاون سازمان حفاظت محیط زیست هم در بازدیدی که به همراه مدیر کل محیط زیست این استان از شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران داشت، به نوعی رفع میکند. پروین فرشچی میگوید: این شرکت همه خواسته‌ها و نیازهای سازمان حفاظت محیط زیست را برآورده کرده و چون دیدگاه سازمان حفاظت محیط زیست در منطقه، دیدگاهی توسعه‌ای است برای توسعه صنایعی که در حفظ استاندارهای محیط زیستی همکاری داشته باشند، وارد عمل می‌شود.
سرمایه؛ نیاز واحدهای آلاینده برای رفع آلایندگی
زمستان که از راه می‌رسد برای بسیاری از نیروگاه‌ها و شرکت‌های پتروشیمی شرایط اقتصادی دگرگون می‌شود زیرا استفاده از سوخت مازوت به جای گاز، صرفه‌جویی قابل ملاحظه‌ای برای این واحدهای صنعتی به همراه می‌آورد. منفعت اقتصادی‌ای که پیامدهای آلودگی هوایش دامن شهروندان ایرانی مجاور این واحدها را می‌گیرد. «امیررضا رضاییان» مهندس نفت است. او در گپی کوتاه با همشهری از راه‌حل‌های رفع این آلودگی میگوید.
پیش‌بینی قانون برای جلوگیری از آلایندگی نیروگاه‌ها و شرکت‌های پتروشیمی چیست؟
بر اساس اصل50 قانون اساسی هر نوع اعمال تجاری و غیرتجاری که موجب آسیب رساندن به محیط زیست شود، ممنوع است و قانون نحوه جلوگیری از فعالیت آن را نیز مشخص کرده.
اما به‌ویژه نیروگاه‌ها عمدا از سوخت مازوت استفاده می‌کنند و دلیل عمده آن صرفه اقتصادی است.
آیا سوخت جایگزینی به جای مازوت وجود دارد؟
در حقیقت مازوت سوخت جایگزین گاز است. سوخت اصلی این واحدها گاز است که برای ارزان‌تر تمام شدن معمولا در زمان‌هایی از سوخت از رده خارج مازوت استفاده می‌کنند.
اصل ماجرا مربوط به صرفه اقتصادی است و اگر دولت بتواند قیمت تمام‌شده انرژی را برای این واحدها کاهش دهد، طبیعتا نیازی به جایگزین‌هایی مانند مازوت یا سوخت‌های مشابه مانند گازوئیل آلاینده نیست. افزایش جریمه آلایندگی تا حدی که سود حاصل از سوخت غیراستاندارد را خنثی کند هم یکی از راهکارهاست.
آیا نمی‌شود در صورت استفاده از سوخت‌های آلاینده از روش‌های کنترلی استفاده کرد؟
دقیقا این روش‌ها وجود دارد. فارغ از این‌که، به‌ویژه در عرصه نیروگاهی، بهره‌وری ما حدود 30 تا 35 درصد را نشان می‌دهد، استانداردسازی اگزوزهای خروجی هم نقص دارد. دلیل این موضوع هم مستهلک بودن تجهیزات ماست. این موضوع فقط منحصر به نیروگاه یا پتروشیمی نیست، بلکه در مورد هر صنعتی که اگزوزهای خروجی دارد، صادق است.
نصب فیلترهای تهویه هوا بر این اگزوزها، همچنین استفاده از روش کربن کپچرینگ بهترین راهکار است. اتفاقا در روش کربن، چرخه اقتصادی هم ایجاد می‌شود زیرا مثلا این کربن می‌تواند در صنعت خودروسازی استفاده شود. اما همه این تجهیزات نیازمند سرمایه‌گذاری است.
