رزمایش جنجالی # قطع _ اینترنت
نامه برگزاری «رزمایش قطع اینترنت» و قطع ۲ ساعته سرویس‌های مبتنی بر کارت با تأکید بر انتقال سرور به داخل کشور باعث بحث‌های گسترده در فضای مجازی شد
اشکان خسروپور/خبرنگار
رزمایش قطعی 2ساعته سرویس‌های مبتنی بر کارت برای سرورهای خارج از کشوردر روز هفتم بهمن‌ماه یکی از مسائلی بود که با نامه یکی از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات بانکی، فضای مجازی را درنوردید و باعث شد تا هشتگ قطع- اینترنت در میان کاربران ایرانی با نگرانی داغ شود. در این نامه که خطاب به شرکت‌های دارای سرور خارجی از سوی پرداخت الکترونیک سداد ارسال شده، از یک اختلال و قطعی در ساعت ۱۰ تا ۱۲ روز هفتم بهمن صحبت به میان آمده که قرار است به‌خاطر رزمایش سازمان پدافند غیرعامل با هدف بررسی قطع اینترنت رخ بدهد. مسئله جنجالی‌تر از برگزاری رزمایش اما در این نامه اعلام تکرار ماجرا و ملزم‌کردن شرکت‌ها به انتقال سرورهای داخل کشور برای استفاده از خدمات پرداخت است. همین موضوع گمانه‌زنی‌های زیادی را در فضای مجازی مطرح کرد. در این گزارش، دلایل برگزاری این رزمایش تا تبعات منفی یا حتی مثبت آن را بررسی کردیم و به تأثیری پرداختیم که در کوتاه‌مدت و بلندمدت روی فضای کسبوکارهای نوپا و کاربران عمومی می‌گذارد.
منتفی‌بودن اجبار انتقال سرورها
یکی از کارشناسان حوزه خدمات آنلاین در گفت‌وگو با همشهری تأکید می‌کند که آنچه اخیرا با عنوان رزمایش در فضای مجازی مطرح شده، از چندین‌ماه پیش، در یک نشست مشترک با استارتاپ‌ها و مسئولان سازمان فناوری اطلاعات و وزارت ارتباطات مطرح شده بود اما بخش دولتی و روسای سازمان فناوری اطلاعات با آن به‌شدت مخالف بودند. پویا پیرحسین‌لو، مدیرعامل یکی از شرکت‌های خدمات آنلاین ابری هم در توییتر خود در این رابطه نوشته است: «گفتند سازمان پدافند غیرعامل می‌خواهد رزمایش برگزار کند، چندبار اینترنت را قطع کند تا ببیند چه می‌شود. اکثر اپراتورهای ثابت و همراه حضور داشتند. مثل همیشه سکوت پر شد. گفتم: کدام خرد به چنین باطلی تن می‌دهد؟ گفتند: وزیر هم مخالف است، اما حریف نیست.» او در توییت دیگری تأکید کرده است: «برای مانور آتش‌سوزی خانه‌ای را به آتش نمی‌کشند.» یکی دیگر از کارشناسان حوزه اینترنت در این‌باره به همشهری می‌گوید: «برای سنجش وضعیت اینترنت درصورت وقوع مشکل، برنامه‌های نرم‌افزاری و راه‌حل‌های فنی زیادی وجود دارد. بدون‌شک قطع‌کردن اینترنت یا قطع‌کردن خدمات راه درستی برای سنجش وضعیت شبکه نیست.» پوریا آسترکی، کارشناس فضای مجازی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «این رفتار عجیب کسبوکارهای زیادی را درگیر می‌کند که کاملا مشروع و قانونی هستند. نوع برخورد بدون درنظر گرفتن تبعات آن برای مردم و کسبوکارهای عادی کاملا جای سؤال دارد. ضمن اینکه به‌نظر من، این حق برای استارتاپ‌ها و سازمان‌های حمایت‌کننده آنها محفوظ است که درصورت ضرر‌دهی به این دلیل، شکایت کنند.» در همین راستا، محمدجعفر نعناکار، مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران روز گذشته در حساب توییتری‌اش نوشت: «با دستور امیر ناظمی (رئیس سازمان فناوری اطلاعات) موضوع را پیگیری کردم، با عنایت به اینکه مستندی دال بر انتقال اجباری سرورها یافت نشد، موضوع انتقال اجباری سرورها مختومه شد.»
آینده چه خواهد شد؟
درباره اینکه آیا قرار است چنین رزمایش‌هایی در آینده نیز دنبال شود یا نه، دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد. در نامه «سداد» بر تکرار تناوبی چنین رزمایش‌هایی تأکید شده است. در عین حال، نیما نامداری، معاون توسعه و نوآوری شرکت تجارت الکترونیک ارتباط فردا به همشهری می‌گوید: «فکر می‌کنم این رزمایش برای آماده‌کردن ذهن کاربران در آینده است تا حلقه محدودیت‌ها برای استفاده از وی‌پی‌ان تنگ‌تر شود.»
نیما امیرشکاری، مدیر گروه بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی به همشهری می‌گوید: «در بسیاری کشورها مسائل حوزه پولشویی، قمار و... مهم است اما روش‌هایشان با ایران متفاوت و البته به‌مراتب کارآمدتر است. آنها درباره مسائل اینچنینی یک سری قوانین شهروندی دارند که براساس آن مسئولیت را به شهروندان کشورشان منتقل می‌کنند. اینکه حاکمیت بخواهد از قول همه ما تصمیم‌گیری کند، شاید یک روش امروزی نبود.»
سداد: اختلال تازه نیست
بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد، اینچنین رزمایش‌هایی همراه با اختلالاتی در شبکه دست‌کم از چند‌ماه قبل وجود داشته اما به‌تازگی و با نامه شرکت پرداخت الکترونیک «سداد» این موضوع علنی شده است. در این نامه تأکید شده که در روز هفتم بهمن ماه، از ساعت 10تا 12همه سرویس‌های مبتنی بر کارت قطع می‌شود و همه پذیرندگانی که سروری خارج از کشور داشته باشند، از دسترس خارج خواهند شد. در این نامه تأکید شده بود: «در آینده نزدیک این رزمایش به تناوب تکرار شده و در نهایت تمامی پذیرندگانی که دارای سرویس خارج از کشور هستند، از سرویس پرداخت خارج خواهند شد. لذا پیشنهاد شده است نسبت به انتقال سرور خود به داخل کشور اقدام کنند.»
امیرحسین داوودیان، معاون توسعه کسب‌وکار شرکت سداد دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «این نخستین‌باری نیست که بروز اختلال در شبکه به اطلاع شرکت‌ها و کسب‌و‌کارها می‌رسد تا آمادگی لازم را داشته باشد؛ در ماه گذشته نیز با توجه به تغییرات زیرساختی در حوزه شبکه‌ای این شرکت، اینگونه اختلال‌ها به پذیرندگان اعلام شده است. در این موضوع، سداد و بقیه شرکت‌های مشابه صرفا بازوی اجرایی هستند و تصمیم از بخش‌های دیگری ابلاغ شده است.»روابط عمومی سداد دراین‌باره می‌گوید: «چیزی که درباره‌اش اطلاع‌رسانی شده، احتمال اختلال است نه حتمی‌بودن آن. ضمن اینکه، این اخطار صرفا برای کسانی فرستاده شده که سرورهایی در خارج از ایران داشته‌اند، نه همه آنها. بدیهی است اگر اختلال یا مشکل از حدی بیشتر شود، پذیرنده‌ها باید خسارت پرداخت کنند.»
چرا رزمایش قطع اینترنت؟
درباره دلایل برگزاری این رزمایش هنوز بین کارشناسان بسیاری اختلاف‌نظر وجود دارد. بحث‌های مالی و بانکی یکی از همین مسائل هستند. نیما نامداری، معاون توسعه و نوآوری یکی از شرکت‌های فعال در حوزه مالی به همشهری می‌گوید: «از مدتی پیش به‌طور غیررسمی به بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت الکترونیک گفته شده بود به سمتی بروید که آی‌پی غیرایرانی نتواند تراکنش داشته باشد. همین الان نیز بخشی از شرکت‌ها واقعا این کار را می‌کنند. به تصور من، یکی از مهم‌ترین دلایل این کار، مقابله با وی‌پی‌ان‌‌هاست که از نظر فنی ابزار خوبی برای دستگاه‌های خود کاربران نیستند و در عین حال بررسی وضعیت خدمات‌گیرنده را برای ما دشوار می‌کنند.» به گفته وی، هرچند این دلایل خوب و درست به‌نظر می‌رسند، اما راه‌حل در بخش دیگری قرار دارد. نامداری می‌گوید: «وقتی بخش مهمی از محتوای اینترنتی مورد نیاز مردم فیلتر است، کاربران به‌طور طبیعی به آن سمت می‌روند. .»
مهدی عبادی، دبیر انجمن فین‌تک ایران این رزمایش را با نگاه بانک مرکزی مرتبط می‌داند و می‌گوید: «بانک مرکزی می‌خواهد در زمینه پرداخت‌هایی که در خارج از کشور وجود دارد و ارزهایی که به ایران وارد نشده‌اند، تعادل ایجاد کند و در این زمینه، در حال اعمال قدرت است. درست‌کردن وضعیت در آن حوزه حالا دامن کسبوکارهای نوپا را گرفته است، چون این کسبوکارهای کوچک تاکنون به‌خاطر استفاده از سرویس‌های پایدار و قیمت‌های کمتر، از سرویس‌های خارجی استفاده می‌کردند و حالا مجبور هستند با قیمت‌های چندبرابری به ایران بیایند. این اتفاق مشکلات‌شان را زیادتر می‌کند.»