فروش کاشی‌های عتیقه در بازار سیاه

شیرین شفیعی/اصفهان - خبرنگار 


پنجره‌ها، آیینه‌کاری‌ها، کوبه‌ها و گل‌میخ‌های درها و حتی کاشی‌ها و نقش دیوارکوب‌های بناهای تاریخی اصفهان تکه‌تکه، در سکوت و در بازار سیاه نه چندان مخفیانه بین سوداگران و مجموعه‌داران دست به دست می‌شوند. این در حالی است که مسئولان میراث فرهنگی اصفهان بسیاری از این اشیا را فاقد ارزش تاریخی می‌دانند و بالا رفتن تب سرقت از بناهای تاریخی را رد می‌کنند.
با ته کشیدن گنجینه‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر پای سارقان میراث فرهنگی به ربودن تزئینات معماری عمارت‌ها و خانه‌های تاریخی هم باز شده و به‌ راحتی می‌توان اجزایی مانند کوبه‌ها و گل‌میخ‌های در ورودی، آیینه‌کاری، گچ‌بری، در و پنجره داخل بنا و حتی کاشی‌ها را در عتیقه‌فروشی‌ها پیدا کرد.
پیدا کردن زیرخاکی و دفینه از قدیم یک وسوسه بزرگ برای به جیب زدن پول‌های بادآورده بوده، اما پس از چند دهه هجوم سودجویان برای بیرون کشیدن کوزه‌های پر از سکه یا ظروف قدیمی، امروزه جز چند دیوار خشت و گلی در بیشتر محوطه تاریخی عتیقه‌ای باقی نمانده است. این بزرگ‌ترین انگیزه سارقان برای روی آوردن به هدف‌های کوچک اما در دسترس‌تری مثل تزئینات معماری بناهای تاریخی است و رونق بازار سیاه خرید و فروش این اشیا در فروشگاه‌های عتیقه‌فروشی یا فضای مجازی گواهی بر این مدعاست.

کاشی‌های عتیقه در ویترین مغازه‌ها
با اطلاعیه‌ای که به‌تازگی صنف صنایع‌ دستی اصفهان منتشر کرد همه نگاه‌ها را به سمت کاشی‌های سرقت‌شده از گنبدها و دیوارهای بناهای تاریخی اصفهان کشاند. در این اطلاعیه به فروشندگان صنایع‌ دستی عنوان شده است: «طبق اطلاعات رسیده و مشاهده‌های عینی به اطلاع می‌رساند کاشی‌های نصب‌شده در بناهای تاریخی اصفهان از دوره تیموریان تا دوره قاجاریه به‌راحتی و آشکارا در فروشگاه‌های دور میدان نقش ‌جهان و بازار بزرگ اصفهان در ویترین به نمایش گذاشته می‌شود و به فروش می‌رسد. این موضوع جدا از این‌که سرقتی آشکار از اماکن عمومی متعلق به نسل‌های حال و آینده است موجب 2 خسارت جبران‌ناپذیر می‌شود. نخست زیبایی این بناها را خدشه‌دار می‌کند و مهم‌تر آن‌که امکان ترمیم و بازسازی علمی و صحیح بناها غیرممکن می‌شود. بنابراین از اعضا درخواست می‌شود با پیگرد قانونی و اخطار و اعلام ممنوعیت فروشِ این آثار تاریخی به افراد متخلف گامی موثر برای حفظ این میراث ملی بردارند.» اکبر پورشیروی، رئیس کمیسیون تولید کاشی سنتی هنری (معرق - هفت‌رنگ) اتحادیه صنایع ‌دستی اصفهان درباره خرید و فروش این کاشی‌های تاریخی می‌گوید: در بسیاری از بناهای تاریخی از جمله مسجد سید اصفهان، مسجد رکن‌الملک، انگورستان ملک و میدان نقش جهان از دوره قاجاریه کاشی‌هایی داریم که به دلیل ارزش بالای تاریخی و میراث فرهنگی، اصلا قابل خرید و فروش نیستند، اما این‌که فروشنده‌ها چطور به خود اجازه می‌دهند این میراث مهم را به‌راحتی در مغازه‌شان به فروش بگذارند پرسشی است که بی‌پاسخ مانده. این کارشناس و مدرس کاشی‌کاری معتقد است کاشی‌های عتیقه‌ای که خرید و فروش می‌شوند از هیچ جا به جز جای اصلی خودشان که بر بدنه بناهای تاریخی اصفهان هستند، درنیامده‌اند. 
 پورشیروی با اشاره به جای خالی کاشی‌هایی که به شکل تک‌تک در برخی از بناها از جایشان درآمده‌اند و با کاشی‌های دیگر جایگزین شده‌اند، می‌گوید: مثلا اگر به مسجد رکن‌الملک بروید، کاشی‌هایی می‌بینید که جایشان خالی است. از این نمونه‌ کاشی‌های ارزشمند بسیار زیاد داریم که باید نگران دزدیده شدن و از بین رفتنشان باشیم.

کاشی‌ها تاریخی نیستند
این در حالی است که فریدون الله‌یاری، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری اصفهان در این باره به همشهری می‌گوید: خرید و فروش کاشی‌های عتیقه در بازار سیاه ادعایی است که مطرح‌کنندگان باید آن را اثبات کنند. البته مسئولان صنف صنایع ‌دستی هم معتقدند اطلاعیه‌شان بیشتر جنبه هشدار به فروشگاه‌ها برای خودداری از خرید و فروش کاشی‌ها و اشیای قدیمی بناهای تاریخی را داشته است. ممکن است در گذشته چنین اتفاقاتی افتاده باشد و افرادی با انگیزه‌های سودجویانه، اجزای قابل خرید و فروش آثار تاریخی را جدا کرده و فروخته باشند، اما در سال‌های اخیر آمار سرقت در بناها و محوطه‌های تاریخی استان اصفهان به‌شدت کاهش یافته است.
او می‌افزاید: از سوی دیگر، این موضوع را نباید فراموش کنیم که تصور مردم از تاریخی و عتیقه بودن کاشی‌های بسیاری از بناهای تاریخی نادرست است و به عبارت دیگر، بسیاری از کاشی‌های بناهای تاریخی اصفهان قدیمی نیستند. از جمله مسجد شاه عباس که اگر عکس‌ها و فیلم‌های 70 - 80 سال پیش را ببینید، متوجه می‌شوید حتی یک کاشی هم روی گنبد این اثر تاریخی نیست و در دوره‌های اخیر این گنبد به طور کامل بازسازی شده است.
مدیر کل میراث فرهنگی اصفهان ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد طرح موضوع سرقت کاشی و اشیای بناهای تاریخی بیشتر یک جنجال رسانه‌ای است تا واقعیت، زیرا یگان حفاظت میراث فرهنگی بناهایی را که در پروتکل‌ها مشخص شده به صورت دائمی حفاظت می‌کند.