بودن بهتر از نبودن است

فهیمه پناه‌آذر/روزنامه‌نگار

ناشران ایرانی، این روزها ممکن است، فروشگاه نداشته باشند، اما، حتما در اینستا‌گرام صفحه فعالی دارند. هنوز با عدد و رقم اثبات نشده که حضور قوی و دنبال‌کنندگان فراوان در این شبکه ‌اجتماعی، روی فروش کتاب‌های فارسی تأثیر‌دارد. به‌نظر می‌رسد که همه هنوز به یک اطلاع‌رسانی راضی هستند. اما در همین حد هم بسیاری با حرف‌هایی نقض اطلاع‌رسانی مفید از طریق اینستاگرام برای کتاب‌ها را زیر سؤال می‌برند. برخی به مشکلات اشاره می‌کنند و حضور گسترده کتاب‌های ضعیف در اینستاگرام را مخرب می‌دانند. اما بیشتر نویسندگان و ناشران بودن صفحات مجازی را بهتر از نبودشان می‌دانند؛ راهی که می‌توان با مخاطب خود وارد تعامل شد. یوسف علیخانی ازجمله ناشران فعال در حوزه فضای مجازی به‌خصوص اینستاگرام، معتقد است که فعالیت‌ ناشران در فضای مجازی بدون نقشه راه نمی‌تواند تأثیری داشته باشد، بلکه این فعالیت باید مستمر و دائمی باشد و ناشر باید ذائقه مخاطب را بشناسد.

نتیجه مطلوبی که در درازمدت به‌دست می‌آید
مدیر نشر آموت به همشهری می‌گوید: «با تجربه شخصی که داشتم ابتدا فکر می‌کردم که صرفا با تبلیغات در فضای مجازی بتوانم کتاب‌هایم را بفروشم، اما اینگونه نبود. فعالیت در اینستاگرام در درازمدت جواب می‌دهد و البته نوع فعالیت باید با آگاهی باشد نه آنکه صرفا کتابی را روی صفحه بگذاریم؛ به‌طور مثال من یک کتاب را می‌توانم نهایت 10بار روی صفحه شخصی‌ام بگذارم اما وقتی عنوان کتاب با هشتگ همراه می‌شود، ناگهان بیش از 2هزار نفر کتاب را می‌بینند و این فعالیت می‌تواند نتیجه مطلوب داشته باشد.»
هرچند با توجه به فعالیت برخی ناشران در صفحات مجازی و اینستاگرام آمار و رقمی درباره رشد وجود ندارد با این حال مدیر کتابفروشی آموت همچنین به باب شدن تبلیغات و معرفی کتاب در اینستاگرام اشاره کرده و عنوان می‌کند: «کم‌کم این فضا برای فعالان این حوزه بیشتر می‌شود اما این فعالیت معادله پیچیده‌ای دارد و باید ناشران پیگیر آن باشند. گاهی می‌بینیم که یک ناشر صفحه‌ای دارد و فالورهای آن بیشتر از 15هزار نفر است اما وقتی کامنت‌ها را می‌خوانیم بیشتر از 5نفر نیستند. مشخص است که فالورها خریداری شده‌اند و این هیچ تأثیری در کتابخوان شدن مردم و فروش کتاب‌ها نخواهد داشت. ناشران باید قدم به قدم پیش بروند. تعامل مستقیم با مخاطبان خود داشته باشند و این نوع تبلیغات یک شبه جواب نمی‌دهد و به زمان نیاز دارد.» این نویسنده با تأکید به فعالیت درست در صفحات اینستاگرام یادآور می‌شود: «2سال پیش در یادداشتی نوشتم که 35درصد فروش کتاب‌هایم به واسطه حضور در اینستاگرام و صفحات مجازی بوده، اما این حضور باید با نظم روزانه فعالیت یک ناشر همراه باشد. تاوقتی که ناشران با آگاهی، مدیریتی روی فعالیت خود نداشته باشند، هیچ‌چیز نمی‌تواند مخاطبان را جذب کند و تأثیری روی فروش کتاب‌ها بگذارد.»

استفاده ایرانیان از اینستاگرام متفاوت است
 اما محمود حسینی‌زاد، داستان‌نویس و منتقد ادبی معتقد است که صفحات اینستاگرام هیچ تأثیری در جذب مخاطبان کتاب و فروش کتاب‌ها ندارد، چرا که تعریف از اینستاگرام و نوع کاربرد آن در ایران متفاوت از دیگر کشورها است. وی به همشهری توضیح می‌دهد: «زمانی فیس‌بوک در ایران کاربردهای زیادی داشت اما مخاطبان ایرانی از فیس‌بوک به نوع دیگر استفاده کردند و حالا اینستاگرام هم کاربرد دیگری برای ایرانیان دارد. این صفحات بسیار شخصی است و اگر بخواهیم کالاهای هنری و فرهنگی را معرفی و تبلیغ کنیم، به‌طور حتم نتیجه مطلوب را نمی‌گیریم اما اگر کالاهای شخصی‌تر مانند پوشاک و طلا و حتی آشپزی در صفحات اینستاگرام باشد، مخاطب بیشتری جذب می‌کند چرا که این کالاها شخصی‌تر است.» این مترجم اضافه می‌کند: «به‌نظر اینستاگرام و صفحات مجازی در معرفی و تبلیغ کتاب‌ها و کالاهای فرهنگی و هنری در کشورهای دیگر بیشتر جواب می‌دهد و در ایران چون زمینه استفاده در این موارد خیلی کم است نمی‌توان گفت که حتی در درازمدت تأثیری خواهد گذاشت مگر آنکه نوع استفاده از اینستاگرام تغییر کند.»

اینستاگرام؛ یک راهنمای مکمل 
برخی نویسندگان و ناشران هم معتقد هستند که صفحات اینستاگرام می‌توانند راهنمای خوبی برای مخاطبان کتاب باشند اما در فروش باید تبلیغات با شناخت کامل مخاطب از سوی ناشر باشد تا بتوان به نتیجه مطلوب رسید. علی خدایی، نویسنده درباره استفاده از اینستاگرام برای یافتن کتاب‌هایی که علاقه‌مند به آن است اشاره می‌کند و با بیان این مطلب که در شهر خودش به کتابفروشی‌ها سر می‌زند و بعد هم به صفحات اینستاگرام رجوع می‌کند تا کتاب‌هایی راکه علاقه‌مند به آن است بیابد، به همشهری می‌گوید: «به‌نظرم فضای مجازی به‌خصوص اینستاگرام می‌تواند مکملی برای فعالیت ناشران، نویسندگان، شاعران و مترجمان باشد. در میان انبوه کتاب‌هایی را که منتشر می‌شود برخی کتاب‌های جدید توسط نویسندگان جوان نوشته‌ شده‌اند و یا کتاب‌های خوبی در حوزه‌های تاریخی، شهری و... وجود دارند که می‌توان در صفحات اینستاگرام آنها را یافت و برای من استفاده از اینستاگرام مستمر است.» این نویسنده که در شهر اصفهان زندگی می‌کند، در پاسخ به این سؤال که اگر در تهران هم بودید به همین اندازه از فضای مجازی استفاده می‌کردید، می‌گوید: «بله، چرا که اینستاگرام نقش راهنما را برای مخاطبان و علاقه‌مندان به کتاب دارد و می‌توان کمک‌های زیادی از این صفحات گرفت.» وی درباره نقش اینستاگرام در فروش کتاب‌ها نیز می‌گوید: «فروش، موضوعی جداگانه است و به‌نظرم اگر ناشرانی که صفحاتی را دارند، ‌مخاطبان خود را بشناسند و فعالیت مستمر و درستی داشته باشند در درازمدت تأثیر در فروش هم دیده می‌شود.»

گاهی نیز مخرب می‌شود
سعید بیابانکی، شاعری است که فعالیت زیادی در اینستاگرام دارد و دنبال‌کننده‌های آن بیش از 50هزار نفر است اما به وجه مخرب صفحات اینستاگرام اشاره می‌کند و می‌گوید: «نمی‌توان منکر تأثیر صفحات اینستاگرام در تبلیغ کتاب‌ها شد، اما نکته‌ای که من می‌بینم انتشار و تبلیغ کتاب‌هایی است که ارزش زیادی ندارند و حتی در این کتاب‌ها غلط‌های زیادی وجود دارد اما با تبلیغات پی‌درپی این کتاب‌ها به‌راحتی به فروش می‌رسند.» بیابانکی در ادامه، بیشترین فعالیت صفحات اینستاگرام را در عکس و فیلم می‌داند که امروز در ایران راه استفاده از آن ساختار اصولی ندارد و عنوان می‌کند: «با اینکه خودم فعالیت زیادی دارم اما فعالیت‌ها را مطلوب نمی‌دانم و بیشتر تبلیغات با فرهنگ ما همخوانی ندارد. در بحث کتاب نیز برخی کتاب‌هایی که تبلیغ می‌شوند بیشتر کتاب‌های بی‌ارزش هستند.»

اینستاگرام می‌تواند نقش رسانه را داشته باشد
سیدمحسن بنی‌فاطمه، مدیر انتشارات نون ازجمله ناشرانی است که گروهی را برای فعالیت در صفحات اینستاگرام انتخاب کرده، وی به اهمیت موضوع اشاره می‌کند و اینکه اینستاگرام یک رسانه تلقی می‌شود که گستردگی زیادی در ایران و کشورهای جهان دارد. بنی‌فاطمه به همشهری می‌گوید: «یکی از ویژگی‌ این صفحات عکس و متنی است که گذاشته می‌شود و برای بسیاری از افراد جنبه اقتصادی پیدا کرده و به همین دلیل می‌توان در حوزه کتاب هم در این صفحات فعالیت کرد.» بنی‌فاطمه همچنین به ماندگار بودن فعالیت‌ها در اینستاگرام اشاره می‌کند و اینکه این شبکه اجتماعی می‌تواند برای مخاطب خود حق انتخاب داشته باشد و براساس ماهیتی که اینستاگرام دارد، ناشران و فعالان این حوزه می‌توانند به‌روشی درست استفاده بهینه داشته باشند.»

احیای کتابفروشی‌ها با اینستاگرام
 کارشناسان شبکه‌های اجتماعی معتقدند، اینستاگرام نقش بسیار مهمی در احیای کتابفروشی‌های مستقل داشته‌است.
به گزارش ووکس، براساس آمار ارائه شده توسط انجمن کتابفروشی‌های آمریکا طی سال‌های 2009تا 2015تعداد کتابفروشی‌های مستقل 35درصد رشد کرده است. بر همین اساس فروش کتاب‌های چاپی نیز به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. در سال 2017میزان فروش کتاب‌های چاپی نسبت به سال 2013، 10.8درصد افزایش داشته است. این در حالی است که از سال 2016تا 2017میزان فروش کتاب‌های الکترونیکی 10درصد کاهش داشته است. مهم‌ترین دلیل افزایش آمار فروش کتابفروشی‌های مستقل شیوه جدیدی است که آنها در ارتباط‌گیری با اجتماع برگزیده‌اند، در واقع آنها برای تبلیغ محصولات خود و همچنین ارتباطات با مخاطبان و مشتریانشان به‌طور گسترده از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و همین امر نیز سبب تسهیل کار آنها شده است.