صنعت قندوشکر زیر ضربه واردات

دور جدید اعتراض کارگران شرکت خصوصی‌سازی شده کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه از چند هفته پیش آغاز شده است؛ اعتراضاتی که البته سابقه چندین‌ساله دارد و نخستین‌بار به‌صورت جدی در سال‌های 84 تا 86 یعنی زمانی که این شرکت دولتی بود، به‌خاطر معوق شدن سه‌ماهه دستمزدها شکل گرفته است.

به گزارش همشهری، حالا همان فرایند دوباره تکرار شده و کارگران برای پرداخت نشدن دستمزد خود دست‌به‌کار اعتراض و اعتصاب شده‌اند. مسئولان و متولیان می‌گویند این کارگران 3‌ماه حقوق معوقه دارند و خود کارگران از 6‌ ماه صحبت می‌کنند.

هنوز شخص یا اشخاصی مسئولیت بحران نیشکر هفت‌تپه را بر عهده نگرفته اما فعلاً بی‌کفایتی مدیران دولتی نیشکر هفت‌تپه قبل از سال 94، خصوصی‌سازی اشتباه در سال 94، سوءمدیریت صاحبان جدید پس از سال 94، کارگران مازاد و البته واردکنندگان انبوه شکر که فقط در سال 85 بالغ ‌بر 637 هزار تن شکر سفید و یک میلیون و 890 هزار تن شکر خام به کشور آوردند، در مظان اتهام هستند.

وضع موجود شرکت

شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه فعلاً نزدیک به 5400 کارگر و کارمند دائمی و فصلی دارد که از این تعداد حدود 2900نفر نیروی دائمی شرکت هستند که در فصل غیربهره‌برداری نیز در شرکت حضور دارند و حدود 1500نفر باقیمانده به‌عنوان نیروهای فصلی و در نیمه دوم هر سال به این مجموعه اضافه می‌شوند. مدیریت شرکت اعلام می‌کند این شرکت در حالت عادی و فصل غیربهره‌برداری با 600 نفر نیروی مازاد مواجه است و قادر نیست نیروهای فصلی را نیز پس از اتمام دوره بهره‌برداری حفظ کند اما کارگران فصلی با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد تمایلی به ترک کار پس از اتمام دوره ندارند. موضوع قابل‌تأمل این است که طبق اظهارنظر سهامداران فعلی نیشکر هفت‌تپه، در سال 94 و پیش از واگذاری این شرکت به بخش خصوصی، بیش از 1200نفر نیروی کار جدید بدون اخذ مجوز دولتی و گذراندن آزمون‌های استخدامی جذب شرکت شده‌اند. براساس این اظهارات، شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه در حالی با مازاد نیرو روبه‌روست که با توجه به بافت قومی و قبیله‌ای این منطقه، تعدیل نیرو عملاً کاری دشوار و نشدنی است. با همه این مسائل، صرفاً داشتن نیروی مازاد در این شرکت نمی‌تواند دلیل قانع‌کننده‌ای برای بحرانی شدن اوضاع آن باشد و به ‌احتمال ‌قوی مسائلی مانند سوءمدیریت و سیاستگذاری‌های اشتباه در حوزه واردات شکر و قیمت‌گذاری آن نیز در این وضعیت سهیم بوده‌اند.

خصوصی‌سازی بد یا اشتباه

براساس آمارهای منتشرشده از سوی نیشکر هفت‌تپه، این شرکت در سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۴ وضعیت مساعدی داشته و سالانه حدود 100 هزار تن شکر تولید کرده اما در زمان واگذاری (سال 94) تولید شرکت فقط ۳۵ هزار تن بوده است درحالی‌که این میزان تولید حتی کفاف هزینه‌های جاری و حقوق و دستمزد شرکت را نیز نمی‌دهد. براساس اسناد مالی شرکت و همچنین اظهارنظر مسئولان سازمان خصوصی‌سازی، نیشکر هفت‌تپه در زمان واگذاری نیز زیانده بوده و مدیریت فعلی آن مدعی است که شرکت را با بدهی 480میلیارد تومانی تحویل گرفته است. گویی قرار بوده نیشکر هفت‌تپه به مدد خصوصی‌سازی دوباره به اوج برگردد و کام مدیران و کارگرانش را شیرین کند که البته با توجه به سابقه 20ساله آن، به‌نظر بسیار خوش‌بینانه و حتی ابلهانه بوده است.

این شرکت در سال 94به بخش خصوصی واگذار شده و 2 جوان ۲۸ و ۳۲ ساله آن را خریداری کرده‌اند. در این واگذاری۳۰ درصد سهام را مهرداد رستمی چگنی، ۳۰ درصد را امید اسدبیگی و ۳۰ درصد نیز توسط شرکت زئوس که مالکیت آن به خریداران اختصاص داشته واگذار شده است. بسیاری به جوان بودن این افراد خرده گرفته‌اند و برخی عضویت افراد منتسب به خانواده خریداران در هیأت مدیره شرکت را نشانه‌هایی از اداره نامناسب شرکت دانسته‌اند. میزان اثرگذاری این عوامل در وضعیت فعلی شرکت مشخص نیست. همچنین خبرهایی از بدهی ارزی مدیر این شرکت و فراری بودن او منتشر شده است اما هنوز مشخص نیست تسویه نشدن تعهدات ارزی مدیریت نیشکر هفت‌تپه، نوعی سوءاستفاده بوده یا این مسئله نیز ریشه از متناسب نبودن دخل‌وخرج شرکت داشته است.

  شکر وارداتی با نیشکر چه کرد؟

آمارهای گمرک ایران روایت تلخی از واردات شکر در سال‌های نه‌چندان دور دارد؛ وارداتی که از نیاز شکر یک سال کشور در آن سال‌ها نیز بیشتر بوده و از همان زمان ساز سقوط صنعت قندوشکر ایران را کوک کرده است. براساس این آمارها، در سال 1384بالغ ‌بر 78 تن شکر سفید آماده مصرف و 639 هزار تن نیز شکر خام وارد شده که این بخش عمدتاً برای تصفیه به کارخانجات قندوشکر فرستاده شده است. طبق آمارهای انجمن صنفی کارخانه‌های قندوشکر ایران، در این سال کل تولید قندوشکر کشور یک‌میلیون و 200 هزار تن بوده و به مدد شکر وارداتی توانسته است کل نیاز کشور را تأمین کند. به گزارش همشهری، در سال 1385 نیز تولید قندوشکر کشور در همان مقیاس تکرار شده اما یکباره واردات شکر سفید 720درصد رشد کرده و به 637 هزار تن رسیده است. همچنین واردات شکر خام با 200درصد افزایش به یک‌میلیون و 890 هزار تن رسیده و عملاً تولیدکنندگان قندوشکر وطنی را به خاک سیاه نشانده است چراکه مجموع واردات شکر ایران سال 84 بالغ ‌بر 707هزار تن بوده که به همراه تولید داخلی کفاف نیاز کشور را می‌داد اما در سال 1385یکباره واردات شکر از مجموع نیاز سالانه کشور نیز عبور کرده و به 2 میلیون و 527 هزار تن رسیده است.

پیرو این واردات سنگین روند تولید شکر از چغندر و نیشکر در ایران روند نزولی به ‌خود گرفت و از یک‌میلیون و 200هزار تن در سال 85 به حدود هزار تن در سال 86 و 550 هزار تن در سال‌های 87 و 88 رسید و فقط پس از کنترل واردات شکر تصفیه‌شده از سال 89 توانست دوباره به تناژ بالای یک‌میلیون تن در سال برسد. البته در سال‌های بعد با وجود صفر شدن واردات شکر سفید، واردات شکر خام همچنان با تناژ قابل‌توجه ادامه یافت و تا سال 1393سالانه حدود یک‌میلیون و 500 تا یک‌میلیون و 800هزار تن شکر خام به کشور وارد شد که عمدتاً جای چغندر و نیشکر تولید داخل را گرفتند چراکه در این سال‌ها به‌واسطه تثبیت قیمت ارز در محدوده 1200تومان، همواره هزینه تولید چغندر و نیشکر در ایران نسبت به قیمت جهانی بالاتر بوده است.

بازخوانی آمارهای واردات و تولید شکر از سال 84تاکنون تا حدی می‌تواند دلیل بحران مالی نیشکر هفت‌تپه در سال‌های 84 تا 86 را مشخص کند. بحرانی که تا چند سال بعد نیز به‌واسطه تداوم واردات انبوه شکر خام و کساد شدن بازار نیشکر هفت‌تپه ادامه یافت و کار را به ‌جایی رساند که این شرکت در بهترین حالت نیز قادر نباشد با فعالیت تولید حقوق کارکنان و کارگران خود را بپردازد. حالا قرار است با همراهی یکی از بانک‌های دولتی که 70درصد سهام نیشکر هفت‌تپه را در اختیار دارد یا حتی از محل یارانه قندوشکر مطالبات کارگران هفت‌تپه پرداخت شود تا فقط درد این کارگران برای مدتی محدود تسکین یابد اما هنوز نسخه‌ شفابخشی برای احیای نیشکر هفت‌تپه پیچیده نشده است.