لزوم آینده نگری و ژرف اندیشی

عزت الله مصلحی/کارشناس مسائل نفتی

تولید نفت 3کشور عمده تولید‌کننده نفت جهان ظرف یکسال گذشته بیش از 3میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. ایالات متحده آمریکا که زمانی واردکننده اصلی نفت خام بود اکنون ضمن حفظ جایگاه خود در این زمینه در تلاش کسب جایگاه بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت خام در جهان است و برای کسب چنین جایگاهی اکنون حتی بخش‌قابل ملاحظه‌ای از نفت تولیدی خود را صادر می‌کند. ایالات متحده آمریکا که سال‌ها به بهانه بالابودن هزینه‌های تولید بر میادین نفتی خود قفل زده بود پس از دوره بالابودن قیمت‌های جهانی نفت توانست با هزینه‌های گزاف تولید بهره‌برداری از نفت خود را به صرفه و اقتصادی کند و ضمن افزودن بر میزان تولید به مقدار قابل‌توجهی از هزینه‌های تولید خود بکاهد؛ به‌گونه‌ای که هزینه‌های تولید بشکه‌ای 75دلار بعضا به کمتر از بشکه‌ای 35دلار رسید.
افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی در دوره‌ای چندساله و پایدار از سویی دیگر موجب گرایش کشورهای پیشرفته مصرف‌کننده عمده نفت به تلاش برای جایگزینی منبع دیگر انرژی با توسعه تکنولوژی نوین شد و این تلاش با موفقیت‌های قابل‌ملاحظه‌ای توأم بود. بخش حمل‌ونقل به‌عنوان بزرگ‌ترین بخش مصرف‌کننده نفت خام متأثر از این تلاش تکنولوژیک شد و سهم اتومبیل و حتی کامیون‌های برقی در بخش حمل‌ونقل افزایش یافت؛ به‌طوریکه امروزه بسیاری از کارشناسان انرژی، رشد تقاضای جهانی نفت را در آینده‌ای نه‌چندان دور کاهنده و بعضا غیرقابل پیش‌بینی می‌دانند. شاید از این‌روست که اکنون قدرت‌های بزرگ جهانی همچون ایالات متحده آمریکا و روسیه برای عرضه بیشتر نفت خام به بازارهای جهانی در تلاش سبقت از یکدیگرند و به نوعی اندیشه سنتی قدرت در گرو تسلط بر ذخایر نفتی را به چالش می‌کشند. چه‌کسی می‌تواند منکر شود که در آینده‌ای قابل پیش‌بینی توسعه قابل ملاحظه تکنولوژیک و تلاش سازمان‌های حفاظت از محیط‌زیست آینده نفت خام را به وضعیت کنونی ذخایر زغال سنگ نکشاند؟
مدتی است روسیه به‌عنوان عضو ناظر در جلسات اوپک شرکت می‌کند اما مایل به عضویت در آن نیست. از سویی مدتی است که تشکیل سازمانی متشکل از کشورهای عمده صادرکننده نفت را مطرح می‌سازد که دیگر در سازمان جدید کشورهایی که همسو با سیاست‌های جهانی نیستند و یا میزان تولیدشان قابل توجه نبوده و در اوپک عضو هستند نقشی نخواهند داشت.
نزدیکی بیش از پیش روسیه به عربستان و همراهی عجیب این دو کشور در سیاست‌های جهانی نفت بیش از آنکه مثبت باشد به‌نظر خطرناک و توطئه‌آمیز است. در زبان و رفتار دیپلماتیک نشستن وزرای انرژی و نفت این دو کشور در یک اتومبیل و گپ و گفت‌وگوی خودمانی حاوی نکات بسیار جالب توجه و تأثیرگذاری است.
اکنون اگرچه ظاهرا چند مشتری اصلی نفت خام ایران از معافیت‌هایی برای واردات نفت از کشورمان برخوردار شده‌اند اما برنامه افزایش تولید 3کشور فوق و فروش بیشتر به مشتریان سنتی ایران جدا از آنکه کشور ما از قبال این معافیت‌ها پول فروش نفت را به پول داخلی آن کشورها و به‌صورت سپرده بانک‌های داخلی آنان و تنها به‌صورت واردات دارو و مواد غذایی دریافت می‌کند و از سویی پایان معافیت شش ماهه، همزمان با شروع سه ماهه دوم سال آینده میلادی که به‌طور معمول همراه با کاهش تقاضای جهانی نفت همراه است و نیز هنگامی که برنامه‌های افزایش تولید ایالات متحده آمریکا، عربستان، روسیه، کویت، عراق و امارات به سرانجام خود رسیده اتفاق میمونی نیست.
در چنین بازاری مازاد عرضه جهانی نفت که از هم‌اکنون قابل پیش‌بینی است چگونه سایه سنگین خود را بر بازار مستولی خواهد کرد و چه اندازه دشوار است در چنین شرایطی مشتریان را حفظ کرد و حتی برفرض لغو تحریم‌ها بتوان مصرف‌کنندگان قبلی را متقاعد کرد که با عرضه‌کننده مطمئن طرف معامله خواهند شد.
زیستن و بقا در دنیای امروز نیازمند نگاهی همه‌جانبه و دوراندیشانه است. تحولات جهانی، بسیار پرسرعت است. عدم‌همراهی با رشد سریع تحولات می‌تواند عواقب ناخوشایندی را به همراه داشته باشد.