موضوع گفت‌وگوهایمان شر و گناه بود
گپ و گفتی با علی‌اصغر محمدخانی درباره جشنواره ادبی پراگ
مهرداد طبرسی/روزنامه‌نگار
جشنواره ادبی پراگ از روز چهارشنبه سوم اکتبر تا روز دوشنبه هشتم اکتبر سال ۲۰۱۸ (۱۱ تا ۱۶مهر) در شهر پراگ برگزار شد. این جشنواره 30سال است که با حضور نویسندگان و شاعران از کشورهای مختلف جهان برگزار می‌شود و رئیس جشنواره مایکل مارچ از شاعران برجسته چک است که ارتباط گسترده‌ای با نهادهای ادبی و شاعران و نویسندگان جهان دارد. امسال ابوالقاسم اسماعیل‌پور و علی‌اصغر محمدخانی از ایران در این جشنواره شرکت کردند. درباره برنامه‌های امسال جشنواره با محمدخانی گفتوگو کرده‌ایم.
موضوع امسال جشنواره چه بود و از چه کشورهایی نویسندگان و شاعران شرکت کردند؟
موضوع اصلی جشنواره امسال زندگی و شر بود و اینکه چگونه ادبیات، ما را از شر و بدی دور نگه می‌دارد. یکی از نویسندگان و شاعرانی که در جشنواره امسال حضور داشت اروین ولش بود. او نویسنده‌‌ای اسکاتلندی است که کتاب «رگ‌یابی»اش به فارسی هم ترجمه شده و انتشارات هیرمند این کتاب را منتشر کرده است. ولش، رمان و نمایشنامه و داستان کوتاه نوشته و نخستین رمان او رگ‌یابی است که در سال۱۹۹۳ نوشت. او تاکنون 8 رمان منتشر کرده است و به نمایشنامه‌نویسی و فیلمنامه‌نویسی نیز علاقه دارد.
خانم کران‌دسای، نویسنده معاصر هند از دیگر مهمانان این جشنواره بود که در هند و انگلستان و آمریکا تحصیل کرده و دختر آنیتای دسای، نویسنده زن سرشناس هندی است. کران دسای با رمان «میراث از دست رفته» در سال۲۰۰۶ جایزه بوکر را برد و چند اثر او با عنوان‌های «غوغا در باغ گو» و «میراث از دست‌رفته» به فارسی ترجمه شده و در ایران انتشار یافته است. خانم آنالوئیسا آمارال، شاعر پرتغالی، از دیگر مهمانان این جشنواره بود که استاد دانشگاه پورتوی پرتغال است و آثارش به زبان‌های مختلف ترجمه شده ولی تاکنون به فارسی اثری از او منتشر نشده است. جیدی ماجیا، شاعر برجسته چین هم مهمان این جشنواره بود که قبلا در ایران با او دیدار و گفتوگو کرده‌ام و یک شب نشستی با حضور جیدی ماجیا و چند نفر از شاعران معاصر ایران ازجمله شمس لنگرودی، حافظ موسوی، گروس عبدالملکیان و ابوالقاسم اسماعیل‌پور در ایران برگزار شد.
نلسون نادایک، شاعر و نویسنده نیجریه‌ای- سوئدی هم از سوئد شرکت کرده بود که چند‌فرهنگی بود و بسیار تأثیرگذار شعر می‌خواند و سخن می‌گفت. این شاعر سیاهپوست نخستین مجموعه شعرش را در سال ۱۹۹۸ منتشر کرد و تاکنون 6مجموعه شعر از او منتشر شده و در رادیو سوئد هم برنامه ادبی دارد. از نلسون اثری به فارسی ترجمه نشده است. پیتر هروشکا از استادان بخش ادبیات چک دانشگاه برنو و شاعر معاصر چک هم در جشنواره حضور داشت که اشعارش به زبان‌های مختلف ترجمه شده ولی به فارسی اثری از او ترجمه نشده است. مارک اسلوکا و کلسون وایتهد و جیمز گابه هم از آمریکا حضور داشتند. خانم ایوا پکراگوا از چک هم در این جشنواره شرکت کرده بود.
این جشنواره چه جایگاهی در چک و جهان دارد و تاکنون چه نویسندگان و شاعران مهمی در این جشنواره در سال‌های قبل حضور داشته‌اند؟
جشنواره ادبی پراگ تبدیل به یک بنیاد فرهنگی شده است و فعالیت‌های مختلفی در طول سال دارد. ما نشست ویژه‌ای در دفتر جشنواره با مایکل مارچ، رئیس جشنواره و همکاران‌شان داشتیم و گفت‌وگوهای خوبی درباره همکاری‌های ادبی مشترک ایران و چک صورت گرفت. وقتی مارچ برنامه‌های سال‌های قبل جشنواره را شرح می‌داد با بخش‌های مختلف ما را آشنا کرد؛ از انتشار کتاب، کمک به برگزاری کنسرت‌های موسیقی و نمایش فیلم گرفته تا برگزاری نمایشگاه‌های هنری و ارتباط گسترده با استادان و دانشجویان دانشگاه‌های چارلز پراگ و دیگر دانشگاه‌های چک در طول سال و برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی. در طول سال‌های گذشته صدها نویسنده و شاعر از کشورهای مختلف جهان در این جشنواره حضور داشته‌اند؛ از برگزیدگان جایزه نوبل و پولیتزر گرفته تا دیگر جوایز ادبی مانند مارگارت اتوود، هرتا مولر، ساراماگو، دکتروف، نادین گوردیمر، هارولد پینتر، وول سوئینکا، درک والکوت و آرونداتی رای.
چه موضوعاتی در سال‌های گذشته در این جشنواره محور بحث و گفتوگو بوده و امسال موضوع اصلی جشنواره چه بود؟
در سال‌های گذشته هر سال درباره یک موضوع اصلی بحث می‌شده که گاهی آثار یک فرد بوده مانند آثار ساموئل بکت، بهومیل هرابال، ژان ژنه و... و برخی از سال‌ها هم درباره‌یک ایده بحث و گفتوگو می‌شده مانند بهشت گمشده، خنده و فراموشی، هزارویک‌شب و هنر قصه‌گویی، بدعت و طغیان، نمی‌دانم کجا می‌‌خواهم بروم، زندگی بدون ایده ناممکن است و فقط آینده وجود دارد که اینها طرح‌های سال‌های گذشته بوده و به‌صورت میزگرد با نویسندگان و شاعران طرح می‌شود.
امسال گفتوگو در باب شر و گناه و ادبیات بود. در باب گناه آغازین انسان، اینکه چگونه در گذشته از طلسمات و نیایش‌ها برای دوری از چشم‌زخم‌ها و شر استفاده می‌شد اما شر و بدی کماکان باقی است، چه راه‌هایی برای حل شر و گناه وجود دارد، اینکه خوبی و نیکی قلب انسان را گرفته است اما چرا اعمال‌مان شیطانی شده؟ و اینکه آیا ادبیات و شعر می‌توانند شر و گناه و بدی را از انسان دور و ما را از شر حفظ کنند.
شما غیر از حضور در برنامه‌های جشنواره، دیدارها و برنامه‌های دیگری نیز داشتید؟
در برنامه‌های جنبی جشنواره در فرصت‌های لازم با نویسندگان و شاعران شرکت‌کننده گفت‌وگوهای خوبی برای همکاری‌های مشترک داشتیم و معرفی ادبیات امروز ایران. با توجه به اینکه یک سالی است که پل ادبی ایران و چک را در شهر کتاب تشکیل داده‌ایم، قرار است به‌طور پیوسته نشست‌ها و سمینارهایی را درباره ادبیات دو کشور باحضور نویسندگان و شاعران و منتقدان در ایران و چک برگزار کنیم. همچنین قرار است ترجمه‌هایی از ادبیات دو کشور صورت بگیرد. به‌عنوان مثال به‌زودی ترجمه اشعار سهراب سپهری به‌صورت دو زبانه در چک منتشر می‌شود و نشستی درباره سهراب سپهری در نودمین سال تولد او در پراگ برگزار خواهد شد. دیداری هم از کتابخانه ملی پراگ داشتیم و گفتوگو با آدولف نول، معاون بین‌الملل کتابخانه برای همکاری‌های مشترک. ترجمه فهرست نسخه‌های خطی فارسی موجود در کتابخانه ملی پراگ ازجمله محورهای همکاری‌هاست. همچنین از بخش شرق‌شناسی و زبان و ادبیات فارسی دانشگاه چارلز پراگ دیدار کردیم و به گفتوگو با استادان این بخش برای همکاری‌های مشترک پرداختیم. برنامه جامعی برای همکاری‌های فرهنگی با اروپای شرقی به‌ویژه چک طراحی کرده‌ایم که به‌تدریج انجام می‌شود.
در همینه زمینه :
