آی عشق، ‌ای عشق

نگار حسینخانی

«عمری که بی‌عشق بگذرد، بیهوده گذشته. نپرس که آیا باید در پی عشق الهی باشم یا زمینی یا آسمانی یا جسمانی؟ از تفاوت‌ها، تفاوت می‌زاید. حال آنکه عشق به هیچ متمم و صفتی نیاز ندارد. خود به تنهایی دنیایی است عشق. یا درست در میانش هستی، در آتش‌اش یا بیرونش، در حسرتش»؛ قاعده چهلم شمس تبریزی این است. طبق آماری که چندی پیش ارائه شد، فقط در ایران، 158عنوان کتاب درباره مولانا با تیراژ 468هزار و 870 نسخه، منتشر شده. هرچند رمان‌ها، با وجود پرفروش بودن جزو این آمار محسوب نشده‌اند؛ رمان‌هایی که درس‌های مولانا تنها مایه‌هایی از آنها را تشکیل داده؛ درسی برای زندگی و راهی برای رستگاری شخصیت‌های داستان. الیف شافاک- نویسنده‌ ترک- نخستین کتابش ملت عشق را در سال ۱۹۹۴ نوشت. ملت عشق در سال ۲۰۱۰ به‌صورت همزمان به 2 زبان انگلیسی و ترکی منتشر شد و تاکنون بیش از ۵ هزار بار در ترکیه تجدید چاپ شده و توانسته رکورد پرفروش‌ترین رمان ترکیه را نیز به‌دست آورد. ترجمه فارسی آن هم در مدتی کوتاه، عنوان یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های بازار کتاب ایران را کسب کرد. چرا این کتاب پرفروش شده و آیا نمونه‌های دیگری از این دست وجود دارد؟

اللا در جست‌وجوی عشق

ملت عشق در ایران با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو شد. چاپ اول کتاب زمستان 93 و چاپ هفتاد و‌نهم در بهار 97 با بیش از 180هزار نسخه توسط نشر ققنوس منتشر شد. این کتاب ۵۱۲ صفحه‌ای به شکل پی دی‌اف نیز توسط شبکه‌های مجازی عرضه می‌شود. ملت عشق، داستانی امروزی از رابطه‌ شمس و مولاناست؛ قصه زنی آمریکایی که به روزمرگی‌های زندگی، همسر و کارش پشت می‌کند و عازم ترکیه می‌شود. روایت از زبان حدود ۲۰شخصیت مختلف بازگو می‌شود که در طول قصه با آنها آشنا می‌شویم. خانواده روبینشتاین، خانواده‌ای آمریکایی هستند که از لحاظ مالی شرایط خوبی دارند. اللا، زن خانه‌دار ۴۰ساله، مادر خانواده، دیوید دندانپزشک، پدر، ژانت دختر بزرگ و دوقلوی دختر و پسر، این خانواده پنج‌نفره را تشکیل داده‌اند. اللا مدتی است که متوجه خیانت‌های دیوید شده، اما به روی او نمی‌آورد. او در انتشاراتی دستیار ویراستار شده و مطالعه رمانی را به‌عهده گرفته که ملت عشق نام دارد. در بخشی از کتاب آمده که آنها سر میز شام نشسته‌اند و درحالی‌که دیوید شغل جدید همسرش را تبریک می‌گوید، ژانت- دختر خانواده- اعلام می‌کند که قصد دارد با دوست پسرش ازدواج کند. همین موضوع جو خانوادگی را آشفته می‌کند. کتابی که اللا قرار است بخواند، نوشته «عزیز زکریا زاهارا» نویسنده گمنامی است که در کتابش درباره چگونگی آشنایی شمس تبریزی با مولانا نوشته است. در طول داستان، زندگی زاهارا و نحوه آشنایی اللا با او نیز خالی از لطف نیست. از رمان نمی‌توان توقع تطبیق با واقعیت داشت.  در این کتاب نویسنده می‌خواهد ما را با عشق آشنا کند و کاری کند که عشق به موضوع سخن بدل شود.

از چهل قانون تا رازهای مگو
به اعتقاد ارسلان فصیحی- مترجم کتاب- یکی از دلایل پرفروش بودن ملت عشق، نثر نویسنده و شیوه‌های روایت اوست. فصیحی می‌گوید: «موضوع کتاب هم عامل جذب مخاطب است.

 در این کتاب 2‌روایت و نزدیک به 20 راوی مختلف وجود دارد. از سویی فمینیست بودن نویسنده، خوانندگان بسیاری برای کتاب شکار کرده است». سنان یامان- مدرس زبان و ادبیات ترکی- هم درباره این کتاب می‌گوید که اصل رمان به زبان انگلیسی نوشته شده و بعدها به زبان ترکی ترجمه شده است و در ترکیه بیش از یک‌میلیون نسخه فروش داشته است. او می‌گوید: «رمان چند میلیون بار در ترکیه خوانده شده و حتی به‌صورت غیرقانونی هم تکثیر شده است. نام نسخه‌ انگلیسی کتاب 

چهل قانون عشق است». از آنجا که خوانندگان ایرانی به داستانگویی و شنیدن قصه علاقه بیشتری دارند تا کتاب‌های نظری و نقد، عموما رمان بین مخاطبان علاقه‌مندان بیشتری دارد. از سویی خوانندگان کتاب در ایران دنبال سر درآوردن از رازهای مگو و اسرار پنهانی و عشق‌های در پرده‌اند؛چیزی که ادبیات ایران خاصه در شعر و عرفان بیشتر دنبال آن حرکت کرده و ماهیت خود را شکل داده است.

مولانای پنهان در چاپ‌های کلان

رمان ملت عشق،تنها نمونه‌ای نیست که با الهام گرفتن از تفکر مولانا در ایران پر‌فروش شد. رمان‌هایی چون «کیمیاخاتون»‌« کتاب سیاه» و «کیمیاگر» نیز در این زمره به‌حساب می‌آیند. کیمیاخاتون هر چند نسبت چندانی با حقایق تاریخی ندارد اما موریل مائوفروی در این کتاب توانسته با داستانگویی کتاب را پرفروش کند. این کتاب روایت دختر محمدشاه ایرانی و کراخاتون، زیباروی اکدشانی است که پس از مرگ شوهرش به‌عنوان همسر دوم به عقد ازدواج محمد جلال الدین بلخی درآمده بود. اورهان پاموک نیز در کتاب سیاه داستان مردی به نام« غالب» را روایت می‌کند که همسرش ناپدید می‌شود. همزمان با همسرش، برادر او به نام جلال‌الدین نیز مفقود شده و قهرمان داستان جست‌وجوی این‌دو را آغاز می‌کند. داستان بدین‌سان شکل گرفته و در ادامه با یک سفر درونی به ناشناخته‌های فلسفی برای یافتن خود بدل می‌شود. انتخاب نام جلال‌الدین که یکی از شخصیت‌های اصلی داستان و عضو فرقه‌ای با عنوان نقشبندیه است نشان از انتخابی استعاری است که ذهن را متوجه مولانا می‌کند. اورهان پاموک، سفری نیز به ایران داشت و مدتی مهمان اهالی آذربایجان و خراسان بود. این کتاب تاکنون به بیش از ۵۰ زبان در دنیا ترجمه و در بسیاری از کشورها منتشر شده و میلیون‌ها نسخه از آن به فروش رفته است. 

کیمیاگر را نیز شاید بتوان در این جرگه به‌حساب آورد. این کتاب پائولوکوئیلو از پرفروش‌های دهه پایانی قرن بیستم است که در بیش از ۱۵۰ کشور و به بیش از ۵۲ زبان ترجمه شده‌است؛داستان چوپانی به نام سانتیاگو که در رؤیای خود، محل گنجی مدفون را در حوالی اهرام مصر مشاهده و به قصد پیدا کردن آن گنج وطنش را در اندلس رها می‌کند و راهی شمال آفریقا می‌شود.

 در آخر سانتیاگو پس از تحمل سفری طاقت‌فرسا، گنج را نه در فرسنگ‌ها دورتر، بلکه در همان آغل گوسفندانش در سرزمین خود می‌یابد. این داستان برگرفته از دفتر ششم مثنوی است.