معجزه طرح و رنگ

مرضیه موسوی| خبرنگار:

«امپراطوری گل‌های سرخ» نام نمایشگاهی است از هنر دوره قاجار که 5 ماهی در موزه لوور شعبه شهر لانس در شمال کشور فرانسه میزبان بازدیدکنندگان بود. 450 اثر از 60 موزه دنیا در این مجموعه دورهم جمع شدند تا شکوهی از هنر دوره قاجار را به نمایش بگذارند. 21 اثر از کاخ گلستان، مرکز حکومت قاجار در این نمایشگاه حضور داشتند. آثاری مثل تاج مسی آغامحمدخان قاجار، مرقع‌های خطی و ناخنی، آلبوم حرم‌خانه ناصرالدین شاه و دوربین شخصی ناصرالدین شاه و نقاشی‌های صف سلام فتحعلیشاه. این آثار بعد از بازگشت به ایران به مدت یک هفته در کاخ گلستان به نمایش گذاشته شدند. برپایی این نمایشگاه در فرانسه بهانه خوبی است برای توجه بیشتر به هنر دوره قاجار و گل‌های سرخی که یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های هنر این دوره است. پیش از آغاز دوره قاجار کمتر اثری از این گل‌ها در آثار هنری ایرانی به چشم می‌خورد و ورود گل‌های سرخ به عرصه هنر دوره قاجار با ورود این گل‌ها به ایران و آشنا شدن چشم هنرمندان با گل‌های سرخ است.



هنر ایرانی باز شد و خیلی زود راه خود را به سمت هنر معماری، نقاشی و نسخ خطی، فرشبافی و... باز کرد. تاج مسی آغامحمد خان قاجار یکی از گنجینه‌های هنری این دوران است که با هنر میناکاری تزیین شده و ارزش این تاج نه به خاطر جنس مسی آن بلکه به دلیل نقوش به کار رفته در آن است. «سهیلا حسین‌پور» رئیس موزه گلستان که مسئول نمایشگاه امپراطوری گل‌های سرخ در لوور شهر لانس بود می‌گوید: «گل‌های سرخی که در این آثار به چشم می‌خورد نوع خاصی از گل‌های سرخ پنج پر است که در دوره قاجار تحت تأثیر هنر غرب به هنر ایرانی اضافه شد. تا پیش از آن در آثار شاخص هنری و معماری نمونه‌ای از این گل‌ها نمی‌بینیم. رنگ و همچنین ترکیب این گل‌ها توانست خیلی زود جای خود را در هنر دوره قاجار پیدا کند.» گل‌های سرخ در هنر دوره قاجار از تزیینات ظروف تا لباس و مرقع و آثار لاکی و... نقش بستند و حتی در گچبری‌های خانه‌های دوره قاجار هم به چشم می‌خورد؛ گچبری‌هایی که بعدها با تأثیر از معماری غربی به خود رنگ گرفتند و به‌عنوان هنر لندنی‌کاری (گچبری‌های رنگ‌آمیزی شده که اغلب طرح گل دارند) از آن یاد می‌شود. 


جادوی گل‌های سرخ

تا پیش از دوره قاجار اغلب گل‌های سرخ به کار رفته در تزیینات هنری، گل‌های سرخ صدبرگ و‌گونه‌ای از گل‌های سرخ بودند که در ایران به وفور یافت می‌شد. استفاده از این گل‌ها علاوه بر حاشیه‌نگاری‌هایی مثل تذهیب در هنرهای لاکی هم کاربرد داشت. بذر گل‌هایی مثل رز پنج پر و صد تومانی برای نخستین بار در دوره قاجار و به‌خصوص در دوره ناصرالدین شاه به ایران آمد و خیلی زود در میان دربار و اعیان طرفدار پیدا کرد. با جان گرفتن گل‌های سرخ در باغچه‌ها و باغ‌های شهر تهران، کم‌کم سر و کله این نوع از گل‌ها در نقاشی‌ها و بعد در طرح‌های انتزاعی مثل آثار لاکی گل و مرغ پیدا شد. گرچه پیش از آن هم گل‌های سرخ در آثار هنری و کاشیکاری‌ها و... حضور داشتند اما دوره قاجار استفاده از این نماد برای زیبا و دلپذیر کردن فضای سرسراها، ظروف و نقاشی‌ها به اوج خود رسید. حسین‌پور می‌گوید: «یکی از دیگر شاخصه‌های مهم آثار هنری دوره قاجار رنگی است که برای این گل‌ها به کار می‌رفت و در کنار رنگ‌های دیگر همگونی سحرآمیزی پیدا می‌کرد. این رنگ‌ها آنقدر شاخص و تأثیرگذار هستند که در نمایشگاهی که در شهر لانس برگزار شد هرکدام از دیوارهای تالارهای نمایشگاه به یکی از این رنگ‌ها اختصاص پیدا کرد.» آبی لاجوردی، آبی فیروزه‌‌ای، سرخ، سبز یاقوتی و... رنگ‌هایی هستند که در اروپا آنها را به نام رنگ ایرانی می‌شناسند و اسم‌هایی مثل «آبی ایرانی» برای آن به کار می‌برند. 
مرقع‌هایی که با خط خوشنویسان برجسته دوره قاجار نوشته شده، دفترچه خاطرات ناصرالدین شاه که گل‌‌های سرخ تزیینات حاشیه آن را می‌سازد و به خط خود ناصرالدین شاه نوشته شده از جمله دیدنی‌های این نمایشگاه بودند که در گنجینه تاریخی گلستان موجود است. این آثار روزانه پای 500 گردشگر را به موزه شهر کوچک لانس می‌کشاندند تا دوره قاجار و ویژگی‌های هنر آن دوران را به مخاطبان اغلب اروپایی موزه بشناسانند.