نگذاریم خزر، ارومیه شود

مریم سمائی/خبر‌نگار

استان سرسبز و زیبای مازندران در حالی با پدیده مهاجرت‌پذیری مواجه شده است که منابع آبی آن در شرایط بحرانی قرارگرفته و زمزمه‌هایی درباره مهار جمعیت‌پذیری در این استان به گوش می‌رسد.

در سال‌های اخیر استان‌های شمالی کشور، به دلایل مختلفی ازجمله تخریب‌های گسترده در جنگل، افزایش مراتع، افزایش جمعیت، ویلاسازی‌های گسترده، آبیاری مزارع به روش‌های سنتی و... با بحران جدی آب مواجه شده‌اند؛ این در حالی است که مهاجرت هم از استان‌های مرکزی و جنوبی کشور به سمت استان‌های شمالی رو به افزایش است.

علی‌محمد شاعری، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس در این‌باره به همشهری می‌گوید: مهاجرت گسترده از استان‌های جنوبی، شرقی و مرکزی کشور به سمت مازندران موجب از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، تغییر کاربری اراضی ارزشمند، تخریب جنگل‌ها و زیستگاه‌های طبیعی و کمبود شدید منابع آبی در این استان می‌شود؛ بنابراین دولت باید برنامه جامعی برای مهار و مدیریت مهاجرت‌های بی‌رویه داشته باشد؛ چرا که در غیر این صورت منابع آبی، خاکی و جنگلی ما در آینده‌ای نه چندان دور از بین خواهد رفت. اگر این عوامل تهدید‌کننده در استان مازندران مهار نشود به‌زودی با جمیعت بالایی روبه‌رو خواهیم شد که قطعا منابع محدود ما جوابگوی آنها نخواهد بود و این امر شمال کشور را وارد بحران جدیدی می‌کند.

تنها 10درصد روان‌آب‌ها مدیریت می‌شوند

هم‌اکنون میزان بارندگی در استان مازندران حدود 700میلی‌متر است، اما مدیریت ناکارآمد در اجرای طرح‌های آبی مانع از بهره‌مندی از این منابع می‌شود.
شاعری می‌گوید: به‌دلیل ‌اجرانشدن طرح‌های آبی برای کنترل آب‌های سطحی بسیاری از روان‌آب‌ها وارد دریای خزر می‌شوند. طبق آمارها تنها حدود 10درصد از آب‌های سطحی مدیریت شده و با احداث سد و سازه‌های آبی کنترل می‌شود اما 90درصد آن از دسترس خارج می‌شود.
او با اشاره به اینکه متوسط کنترل آب‌های سطحی در ایران 40درصد است، تصریح می‌کند: این رقم در استان مازندران حدود 10درصد است؛ آن هم به‌دلیل اینکه مسئولان وزارت نیرو به منابع آبی استان توجه جدی نمی‌کنند و همین سوءمدیریت در کنترل آب‌های سطحی است که استان مازندران را دچار مشکل کم‌آبی کرده است.
شاعری در ادامه به پهنه‌بندی استان مازندران می‌پردازد و توضیح می‌دهد: در پهنه غربی استان میزان منابع بیشتر از مصارف است، در مرکز، منابع و مصارف برابر هستند اما در پهنه شرقی مصارف بیشتر از منابع آبی است؛ بنابراین در شرق دچار بحران جدی هستیم. وزارت نیرو باید برنامه‌ریزی لازم را برای مدیریت منابع آب با تأکید بر شرق استان انجام دهد. هم‌اکنون آب چشمه‌ها در شرق مازندران خشک شده و بسیاری از روستاها با تانکر آبرسانی می‌شوند که این امر به‌دلیل خشکسالی‌های متوالی در سال‌های اخیر و اجرانشدن طرح‌های آبی در 2دهه گذشته است.

شاعری با انتقاد از وزارت نیرو می‌گوید: متأسفانه وزارت نیرو به استان مازندران توجه ندارد و تمام توجهش معطوف به استان‌های مرکزی و جنوبی شده؛ به‌طوری که شمال کشور را از یاد برده است. درحالی‌که اجرای طرح‌های فاضلاب و بازچرخانی آب، کنترل آب‌های سطحی، آبیاری نوین کشاورزی و هوشمند‌سازی‌ مصارف آب در بخش خانگی می‌تواند راهکارهای لازم برای برون‌رفت از وضعیت فعلی باشد.
 نماینده مردم بهشهر، نکا و گلوگاه در خانه ملت اضافه می‌کند: در استان مازندران سدهایی احداث شده اما به‌دلیل تکمیل نبودن شبکه‌های زیر سد حدود 180هزار هکتار از اراضی، امکان بهره‌مندی از این سدها را ندارند؛ به‌عنوان مثال، سال گذشته سد گلورد در شرق استان افتتاح شد اما شبکه زیر سد هنوز تکمیل نشده و حدود 40هزار هکتار از اراضی که باید توسط این سد آبیاری شود با مشکل مواجه شده‌اند.

وضعیت رو به بحران شمال کشور

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس به موضوع انتقال آب از دریاچه خزر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: این موضوع تهدیدی جدی برای توسعه استان مازندران و تمامی ساحل‌نشینان است. این طرح یک طرح سیاسی کارشناسی‌نشده و غیرفنی بوده که در دولت دهم شروع شد و در دولت یازدهم زمزمه‌های آن ادامه پیدا کرد اما به لطف خدا و همت مردم اجازه اجرای چنین طرحی را نخواهیم داد.
علی‌محمد شاعری می‌گوید: تمامی نمایندگان شمال کشور به‌صورت جدی و یکپارچه مخالف انتقال آب خزر هستند و بارها مخالفت خود را با انتقال آب از این دریاچه اعلام کرده‌اند.
دریاچه خزر یک دریاچه بسته است و هرگونه تغییر در اکوسیستم آن عوارض غیرقابل جبرانی دارد. شاعری با بیان این مطلب تصریح می‌کند: هرگز نخواهیم گذاشت ارومیه دیگری در شمال کشور شکل بگیرد. زندگی مردم مازندران، گیلان و گلستان وابسته به اکوسیستم و طبیعت دریای خزر است و نمی‌توانیم این اجازه را بدهیم که زندگی مردم دستخوش طرح‌های ناشیانه و غیرکارشناسانه شود.

انتقال آب خزر و پیامدهای ناگوار آن 

کیوان صائب، عضو هیأت علمی و دانشیار محیط‌زیست دانشگاه تنکابن هم معتقد است؛ انتقال آب دریاچه خزر به استان سمنان نباید جدی گرفته شود. او به همشهری می‌گوید: به هیچ عنوان امکان اجرای چنین طرحی وجود ندارد چون علاوه بر اینکه شیب مناسب نیست هیچ ارزیابی زیست‌محیطی‌ای هم ندارد؛ درصورتی که برای اجرای طرح‌ها باید تمامی تغییرات زیست‌محیطی بررسی شده و بعد با احتساب تمامی مزایا و معایب اجرا شود.
او با تأکید بر اینکه مخالف صددرصد این طرح هستم، تصریح می‌کند: ما باید مدیریت منابع آب را درست کنیم. الان 2بحران داریم؛ یکی بحران مدیریت و دیگری بحران مصرف آب که این دومی به اولی برمی‌گردد بنابراین چنانچه یک مدیریت اجرایی درستی در این زمینه نداشته باشیم نمی‌توانیم راهکاری ارائه دهیم.
به گفته این استاد دانشگاه، انتقال آب از مازندران به سمنان مثل انتقال آب زاینده‌رود به یزد است که در آینده‌ای نه چندان دور استان مازندران به‌ویژه دشت آمل، بابل و ساری را با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌کند.او با بیان اینکه هم‌اکنون میزان آب مصرفی استان مازندران در نقطه سربه‌سر قرار دارد، می‌گوید: اگر این آب انتقال یابد مشکل ما چند برابر می‌شود. هم‌اکنون آب مازندران با فلزات سنگین و کودها و سموم شیمیایی آلوده شده و در این زمینه هم مشکل داریم.

جنگل‌زدایی طی چند دهه

صائب یکی از علل خشکسالی مازندران را جنگل‌زدایی می‌داند و معتقد است که هر درخت سالانه بین 4 تا 10هزار لیتر آب به شبکه زیرزمینی منتقل می‌کند، از سوی دیگر تبخیر را هم زیاد می‌کند،این در حالی است که در سال‌های اخیر درختان زیادی از بین رفته‌اند.
او می‌گوید: سال 38شمسی میزان جنگل‌های منطقه هیرکانی از آستارا تا گلی‌داغی را 3میلیون و 400هزار هکتار اعلام کردند که الان می‌گویند این میزان جنگل به یک‌میلیون و 800هزار هکتار رسیده است اما بنا به تعاریف علمی، میزان جنگل‌ها بین یک‌میلیون و 300 تا یک‌میلیون و 400هزار هکتار است. صائب اضافه می‌کند: عامل دوم خشکسالی در مازندران گرم‌شدن کره‌ زمین است. وقتی کره ‌زمین گرم می‌شود فصل خشک به‌وجود می‌آید که عاملی برای کم‌آبی است.

 ‌مجلس و قوه‌قضاییه مانع از خرید و تبدیل اراضی کشاورزی شمال به شهرک‌سازی‌ شود

عضو هیأت علمی و دانشیار دانشگاه تنکابن با اشاره به مهاجرت از جنوب به شمال کشور گفت: هم‌اکنون بسیاری از زمین‌های مرغوب غرب مازندران و شرق گیلان را اصفهانی‌ها و یزدی‌ها خریداری می‌کنند.
مطمئنا آنها این زمین‌ها را برای کشاورزی نمی‌خواهند و در آینده اقدام به شهرک‌سازی‌ می‌کنند؛ بنابراین جلوگیری از تغییر کاربری زمین یکی از کارهای جدی‌ای است که باید در دستور کار دولت، مجلس و قوه قضاییه باشد. کیوان صائب تصریح کرد: اگر تصاویر عرصه‌های کشاورزی مربوط به سال‌های 1990 تا 2018 را باهم مقایسه کنیم می‌بینیم که در این مدت چه میزان از زمین‌هایمان را از دست داده‌ایم. او تأکید می‌کند: به‌طور حتم باید روش‌های آبیاری محصولات عوض شود.
هم‌اکنون بازده یک زمین یک‌هکتاری دیم گندم 700 تا 900کیلوگرم است؛ درحالی‌که بازده این میزان زمین با روش آبی 4 تا 5تن و در آمریکا تا 12تن است. ما باید روی مدیریت منابع آبی بیش از گذشته کنترل داشته باشیم تا بتوانیم منابع موجود را حفظ کنیم.