روزگار سیاه ماهی‌های کوچولو

وحیده اسماعیلی|  رشت -خبرنگار:


 رودخانه‌ها یکی از زیستگاه‌های با ارزش و مهم آبزیان هستند. فراهم‌سازی بسترمناسب برای زاد و ولد ماهیان در رودخانه‌هایی که به دریای خزر می‌ریزند، بسیار مهم و حیاتی است و این زیستگاه‌ها تامین‌کننده ماهیان دریای خزر محسوب می‌شوند. 

با این وجود شرایط رودخانه های گیلان آنقدر بحرانی است  که«عیسی کلانتری»  رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور در هشتمین اجلاس عمومی شورای عالی استان‌ها که در محل مجلس قدیم برگزارشد گفت: درحال حاضر رودخانه‌های شمال کشور جانوری به عنوان آبزی ندارند.

  سالانه ده‌ها هزارتن انواع ماهیان استخوانی از دریای خزر و رودخانه‌های استان صید می‌شوند و برسر سفره مردم استان قرارمی گیرند. اما چند سالی است که به دلایل مختلف از میزان صید دردریا و رودخانه‌های استان کاسته شده است. به گفته مدیر کل شیلات به دلیل شرایط نامناسب رودخانه‌های گیلان و آلودگی‌های ناشی از ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی به رودخانه‌های منتهی به دریا که محل زادآوری ماهیان استخوانی است به میزان زیادی از تخم‌‌ریزی و تکثیر ماهیان استخوانی کاسته شده است.  مدیرکل شیلات استان به تازگی اعلام کرده است که زاد و ولد ماهیان در رودخانه‌های گیلان تقریباً صفر و غیرممکن شده است.

«اسحاق شعبانی» بیان کرده است: ورود حجم بسیار بالای فاضلاب‌های شهری،‌ خانگی،‌ صنعتی و بیمارستانی و برداشت‌های شن و ماسه بی‌رویه از بستر رودخانه‌ها به همراه بسته و ناامن بودن مدخل و مسیر رودخانه‌های گیلان به علت حضور صیادان از عوامل مخرب در رودخانه‌های استان هستند.


 تکثیر ماهیان زیر 10 درصد 

«سید حامد موسوی» استادیار گروه شیلات دانشگاه گیلان دراین رابطه گفت: 15 سال است که رودخانه‌های استان دیگر منبع زاد وولد ماهیان استخوانی دریای خزر نیستند.  «سید حامد موسوی» ادامه داد: عمده ماهیان سفید و خاویاری که برای استان حایز اهمیت هستند، باید در آب شیرین رودخانه‌ها تخم‌‌ریزی کنند. برای این کار هم هنگام تخم‌‌ریزی از مصب ورودی دریا وارد رودخانه‌های بزرگ می‌شوند. اما به دلایل مختلف مانند ورود فاضلاب و تخریب زیستگاه‌ها و نیز ایجاد سدها، ازمیزان آب ورودی به رودخانه کاسته شده و در کنار برداشت‌های بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها زیستگاه طبیعی آنها عملا نابود شده است.   وی افزود: این شرایط از اوایل دهه 80 شروع شده و اکنون به اوج خودش رسیده و عملا تکثیر و زادآوری ماهیان دریای خزردر رودخانه‌های استان به زیر 10 درصد کاهش یافته است.  در نهایت شیلات برای جبران این مساله به تکثیر بچه ماهی در مراکز پرورشی و رها‌سازی آنها در دریا اقدام کرده است.  این استاد دانشگاه یکی از راهکارهایی که برای احیای رودخانه‌ها برای زاد و ولد ماهیان ارائه کرد بازگشت به اکوسیستم اولیه رودخانه‌ها و حفاظت از تنوع زیستی است. 


 برداشت شن و ماسه، بلای رودخانه‌ها

موسوی ادامه داد: میلیون‌ها سال آبزیان برای به تکامل رسیدن و تولید مثل از این زیستگاه‌ها استفاده کردند و شیلات و محیط ‌زیست باید شرایط زیستی و اکولوژیک رودخانه‌ها را بار دیگر مهیا کند. در حال حاضر اکوسیستم رودخانه‌ای در استان برای تخم‌‌ریزی آبزیان وجود ندارد. به خصوص در رودخانه‌هایی که مجوز برداشت شن و ماسه برای آنها صادر شده است. عملا در این رودها حیاتی از آبزیان دیده نمی‌شود.   وی تاکید کرد: اعمال نظرها در صدور مجوزهای برداشت شن و ماسه، ورود انواع آلودگی به زیستگاه آبزیان، تبدیل رودها به زباله‌دانی و نبود فرهنگ صیادی در زمان تخم‌‌ریزی این ماهیان موجب نابودی زیستگاه‌ها شده است.   موسوی افزود: تا زمانی که مسئولان احساس مسئولیت در قبال رودخانه‌ها نداشته باشند این وضعیت ادامه دارد. در حال حاضر موجود زنده در رودخانه‌های ما محترم شمرده نمی‌شود و مسئولان برای احیای رودخانه‌ها دغدغه‌ای ندارند. 


   تکثیر مصنوعی در مراکز پرورشی؛ تنها راه باقیمانده

یک کارشناس شیلات استان سازمان‌های متولی نگه‌داری رودخانه‌های استان را مشکل اصلی نابودی زیستگاه آبزیان دانست و گفت: بحث‌های اقتصادی از رودخانه‌ها و برداشت‌های  بی‌رویه در کنار ورود فاضلاب موجب نابودی رودها و زیستگاه‌ها شده است. 
 «آریا باباخانی» ادامه داد: سال هاست اداره شیلات برای جبران این موضوع به تکثیر مصنوعی بچه ماهی روی آورده است. در حالی‌که در گذشته فقط برای جبران کاهش زادآوری ماهیان استخوانی تکثیر مصنوعی انجام می‌شد. 
 وی تاکید کرد: به دلیل این‌که از همه رودخانه‌های بزرگ استان برداشت بی‌رویه شن و ماسه انجام شده است امکان حل ریشه‌ای این مشکل وجود ندارد، چراکه صیادان غیر مجاز و وجود آب‌بندان‌های مختلف در رودخانه‌ها راه ورود ماهی را به رودها بسته است و تنها راه باقی مانده تکثیر مصنوعی در مراکز پرورشی است.  باباخانی تاکید کرد: موضوع برداشته‌های بی‌رویه ازرودخانه‌های استان به سادگی حل نمی‌شود.