یادداشت
موذی یا مفید؟ مسئله این است
مسعود لاهوت؛ کارشناس محیط‌زیست
جوندگان، این حیوانات بامزه و البته مفید نزدیک به نیمی از گونه‌های پستانداران را به خود اختصاص داده‌اند. ویژگی بارز آنها یک جفت دندان پیش است که دائم در حال رشد است و اگر هر روز یک شی‌ء نیمه‌سخت را نجوند، این دندان‌ها تا جایی رشد می‌کنند که منجر به مرگ آنها می‌شود.
نقش جوندگان در هرم غذایی به قدری مهم است که بسیاری از دانشمندان نقش آنها را با نقش حشرات در پایداری و امتداد حیات مقایسه می‌کنند. جوندگان تنها با یک عدم توازن کوچک در رابطه دوطرفه صید و صیادی که شرایط تغییر اقلیم هرروزه در حال دامن زدن به آن است، می‌توانند دچار انفجار جمعیت یا انقراض محلی شوند. هرچند سناریوی دوم برای آنها به‌دلیل سازگاری بسیار بالای آنها با شرایط محیطی دور از ذهن است، اما رخداد اول می‌تواند امنیت زیستی و غذایی هزاران نفر را به مخاطره بیندازد. همه این ویژگی‌ها اما متناسب با نقش و جایگاه هر گونه در طبیعت می‌تواند پررنگ یا کم‌رنگ باشد، اما هیچ‌کدام از این توصیفات نمی‌تواند باعث قضاوت یا اطلاق یک ویژگی نادرست به آنها شود. برخلاف تصور عمومی، در کشور گونه‌هایی از جوندگان داریم که هیچ اطلاعاتی از آنها در دست نیست؛ مطالعات بین‌المللی زیادی روی سنجاب ایرانی، سنجاب زمینی، اشکول و... انجام شده است ولی هنوز جونده‌هایی داریم که فقط اسم علمی‌شان را می‌دانیم وهیچ نمونه‌ای از آن در دست نیست.
دانشمندانی که در حوزه زیست‌شناسی تکاملی کار می‌کنند معمولا سراغ جوندگان می‌روند، چون این جانوران به‌دلیل نرخ بالای تولیدمثل همه امکان‌های ژنی مانند جهش‌ها و چالش‌های ژنتیک، گونه‌زایی، زیرگونه‌زایی و تغییرات تکاملی را
در مدت کوتاه‌تری نشان می‌دهند. چنین پژوهش‌هایی روی جانوران بزرگی مانند ببر، فیل یا زرافه نه‌تنها از نظر نمونه‌برداری بافت دشوار است بلکه بازه زمانی مشاهده تغییرات ژنتیک در آنها بسیار طولانی‌تر خواهد بود.
فرصت‌های مطالعاتی روی جونده‌های کشور در شرایطی از دست می‌رود که نخستین قدم انقراض در آنها با تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها شروع شده است. هم‌اکنون سنجاب ایرانی و سنجاب زمینی در فهرست گونه‌های در معرض خطر کشور قرار دارند. یکی از دلایل اصلی تهدید آنها توسعه راه‌ها، بزرگراه‌ها و گسترش شهرنشینی است که موجب تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها می‌شود. این همان روندی است که حدود50 سال پیش برای گربه‌سانان اتفاق افتاد و حالا نخستین نشانه‌های آن در جمعیت جوندگان دیده می‌شود؛ یعنی نخستین قدم در ورطه انقراض.
